Prawo opiekuńcze w Polsce
Wybrane instytucje opiekuńcze w K.R. i O.
K.R.i O r zawiera instytucje takie jak:
-Małżeństwo jako podstawa instytucji społecznych w skutek których powstaje rodzina, władza rodzicielska , jako stosunek między rodzicami i dziećmi i stosunku prawnego adopcji jako kompensacji środowiska rodzinnego zarówno dla przysposabiających jak i przysposabianych.
Wymienione wyżej stosunki są to stosunki rodzinno-prawne.
W kodeksie zawarte są instytucje opieki i kurateli, które są stosunkami cywilno-prawnymi, a z uwagi na swą treść postrzegane jako wycinek władzy rodzicielskiej, a także realizowane przez te instytucje o charakterze opiekuńczym zostały tam umieszczone.
Jeżeli chodzi o władzę rodzicielską :
- to stanowi ona kompendium obowiązków rodziców względem dzieci, które stanowią jednocześnie uprawnienie rodziców, obowiązki dzieci względem rodziców oraz wzajemne prawa i obowiązki tych podmiotów względem siebie.
Jeśli chodzi o obowiązki rodziców względem dziecka:
- to stanowią je piecza nad osoba dziecka, wychowanie dziecka, i kierowanie dzieckiem.
- obowiązek zarządu majątkiem dziecka, prezentacji dziecka w jego imieniu i zgodnie z jego interesem.
Obowiązki dziecka względem rodziny- obowiązek posłuszeństwa, współdziałania na rzecz dobra rodziny i wzajemne obowiązki to obowiązek wspierania rodziców względem dzieci i odwrotnie. Rodzice powinni wspierać dziecko psychicznie i materialnie.
Obowiązki rodziców względem dzieci: pieczy nad osoba dziecka- oznacza dbałość , troskę o osobę dziecka zgodnie z wymogiem należytej staranności.
Rodzice są zobowiązani i uprawnieni do wychowania i kierowania dzieckiem. Wychowanie w K.R. i O. ujmowane jest dualistycznie jako troska o rozwój duchowy i rozwój fizyczny- chodzi o jego pełną sprawność fizyczną . Celem wychowania w świetle komentarzy jest wszechstronny rozwój osobowości dziecka tj. adekwatnie do potrzeb i możliwości dziecka, a także jego predyspozycji. Wychowanie winno połgać na wdrażaniu norm i wartości preferowanych w danym społeczeństwie.
W komentarzach wskazuje się że ono winno się odbywać również adekwatnie do możliwości rodziców. Możliwości intelektualnych i statutu materialnego.
Kierowanie dzieckiem oznacza w świetle komentarzy prowadzenie dziecka w rozwoju np. decydowanie o dziecku, i za dziecko dopóki nie jest ono w stanie samodzielnie podjąć decyzji, regulowanie trybu życia dziecka.
Jeżeli chodzi o reprezentowanie dziecka rodzice są z mocy ustawy KR i O zobligowani do reprezentowania go w obrocie prawnym tzn., że są jego reprezentantami ustawowymi zgodnie z dobrem dziecka, przy czym w dwóch przypadkach ulegają wyłączeniu:
1) między nimi samymi a dzieckiem;
2) między ich dziećmi
Zarząd majątkiem – to zobligowani są do pieczy nad majątkiem dziecka z należytą starannością
Warto nadmienić, że rodzice są wyłączeni z zarządu rzeczami oddanymi do swobodnego użytku ( 13 r. z.) .
Jeżeli chodzi o czynności związane z odziedziczeniem jakiegoś majątku przez dziecko, to warto nadmienić, że zarówno dziecko nie może nim swobodnie rozporządzać, jak też rodzice nie mogą dokonywać czynności rozporządzających bez zezwolenia sądu.
Jeżeli dziecko ma rodzeństwo i jest spadkobiercą to wówczas istnieje zasada, iż czysty przychód majątku tego dziecka winien być kierowany nie tylko na potrzeby tego dziecka, ale również na potrzeby rodzeństwa pod warunkiem,że wychowują się oni razem we wspólnocie domowej. Nadwyżki z tego dochodu (majątku) dziecka, jeżeli są to mogą być przeznaczane na uzasadnione potrzeby rodziny.
Obowiązki dziecka:
-dziecko jest zobowiązane do posłuszeństwa tzn. że zdaniem komentatorów winno się ono poddać woli rodziców, ale owo poddanie powinno mieć w pełni świadomy charakter. ( Wg komentarzy rodzice winni uciekać się do perswazji i dialogu, istnieją sytuacje, kiedy dziecko jest nieposłuszne, wówczas z perspektywy prawa rodzinnego rodzicom przysługuje tzw. Prawo karcenia tzn., że mogą oni uciekać się do stosowania takich środków, które nie przyniosą uszczerbku na w zdrowiu fizycznym czy psychicznym. W prawie karnym natomiast funkcjonuje termin środka wychowawczego jako kontratypu ustawowego, obrona konieczna, kiedy dane zachowanie.:
-jeżeli wypowiedzenie posłuszeństwa
- jeżeli reakcja rodzica była natychmiastowa
-jeżeli środki zastosowane były adekwatne do przewinienia
- jeżeli przyświecał im cel pedagogiczny
-jeżeli były one zgodne z ogólnie przyjętymi normami, standardami w danym społeczeństwie
-jeżeli łącznie te komponenty nie zostaną pełnione to będzie przekroczeniem granic środka wychowawczego i wówczas możemy mówić o popełnieniu przestępstwa z naruszeniem ciała .
- jeżeli też podpada to pod nadużycie władzy rodzicielskiej stanowią jedną z przesłanek ograniczenia władzy rodzicielskiej
Dziecko zobowiązane jest do współdziałania we wspólnym gospodarstwie domowym, jeżeli nie pracuje i pozostaje na utrzymaniu rodziców. Jeżeli pracuje mieszka u nich to powinno przyczyniać się do zaspokajania potrzeb rodziny. Termin „powinno” nie oznacza obligacji „musi” istnienie tego obowiązku, uzależnia się od statusu materialnego rodziny, konkretnie od proporcjonalności dochodów dziecka do owego statusu i poszczególnych jej członków.
Obowiązek wzajemnego wsparcia oznacza wsparcie duchowe i pomoc materialną w chwilach szczególnie trudnych dla jednego z podmiotów. Obowiązek ten istnieje, aż do śmierci jednego z podmiotów. Istnieje on niezależnie od istnienia miedzy rodzicami węzła małżeńskiego.
Jest też np. obowiązek wsparcia przez rodziców materialnego w usamodzielnieniu się.
Rodzice dysfunkcjonalni a prawo, zawieszenie władzy rodzicielskiej.
W odpowiedzi na min: przemoc w rodzinie , małżeńską jak też wobec dzieci mogą być instytucje rozwodu i separacji. W stosunku natomiast do dziecka może to być pozbawienie władzy rodzicielskiej
Jeśli chodzi o małżonków zobowiązani są do w świetle art. 23 i 27 do wspólnego pożycia duchowego fizycznego i ekonomicznego, do wzajemnej pomocy ( pomoc materialna, obowiązek otrzymania równej stopy życiowej i wsparcia duchowego w chwilach szczególnie trudnych, do wierności, rozumianej jako wierność seksualna i lojalność oraz współdziałania na rzecz dobra rodziny).
W przypadku małżeństw dysfunkcyjnych, jeżeli dochodzi do trwałego ( nieodwracalnego) nieodwracalnego zupełnego rozpadu pożycia ( zaniknięcia) rozumianego w orzecznictwie jako tzw. więź martwa, są to przesłanki do rozwodu, który powoduje ustanie stosunku prawnego małżeństwa, stosowanie przemocy jest zawiniona przesłanką do rozwodu.
Drugą instytucja jest separacja.
Stosuje się ją, gdy dochodzi do zupełnego rozpadu pożycia tzn. że małżeństwo to rokuje jeszcze nadzieje na przyszłość. Separacja może mieć charakter faktyczny jak tez prawny.
Klasyczne przypadki separacji prawnej to separacja procesowa, może mieć miejsce tylko w dwóch przypadkach tzw. Konsensualna- ugodowa stanowiąca ugodę między małżonkami; lub jeżeli małżonkowie są bezdzietni lub dzieci są pełnoletnie.
Skutki rozwodu:
-rozwiązanie małżeństwa
Skutkiem separacji- zmiana treści
Małżonkowie „zwolnieni „są od wspólnego pożycia i obowiązku wierności, natomiast dalej zobligowani są do wzajemnej pomocy wówczas, gdy względy słuszności to nakazują. Orzeczenie separacji jest tylko za zgodą obu stron. Uchylenie separacji też na zgodny wniosek obu stron. Rozwód i separacja powoduje ustanie wspólności majątkowej.
Jeżeli chodzi o dzieci w przypadku rozwodu to sąd zawsze musi orzec obowiązki alimentacyjne obojgu rodziców w stosunku do małoletnich dzieci czy dziecka, i kto faktycznie będzie realizował władzę rodzicielską, a kto będzie w niej ograniczony.
Jeśli chodzi o separację może ona być:
1)stanem przejściowym małżeństwa,
2) separacja jest często nazywana rozwodem dla katolików.,
3) separacja ułatwia przeprowadzenie rozwodu.
Rodzice dysfunkcyjni K R i O przewiduje możliwość zastosowani jednej z 3 instytucji.
1)ograniczenie władzy rodzicielskiej 109 art. K R i O –stosuje się ją gdy dobro dziecka jest zagrożone
2) zawieszenie władzy rodzicielskiej 110 art. K R i O - gdy zaistnieje przemijając przeszkoda w jej sprawowaniu
3)pozbawienie władzy rodzicielskiej art. 111 K R i O – czyli wyłączenie rodzica ze wszystkich komponentów, ale jeżeli w postanowieniu nie ma zakazu do kontaktu z dzieckiem ( kontakt osobisty, @, telefoniczny) pozbawienie stosuje się w przypadku:
a) nadużycie władzy ( przemoc psychiczna, ekonomiczna, fizyczna, seksualna)
b) rażące zaniedbania
c) trwała przeszkoda ( nie możemy terminu określić ) ma charakter zawiniony
Ograniczenie władzy rodzicielskiej
Jeżeli rodzice nienależycie wywiązują się ze swoich obowiązków to w zależności od ciężaru gatunkowego dysfunkcji stosuje się ograniczenie, zawieszenie, pozbawienie władzy rodzicielskiej.
Ograniczenie władzy reguluje art. 109 .Istota jego polega na ingerowaniu sądu w wykonywanie przez rodzica ( ów) władzy rodzicielskiej. Przesłanką jest zagrożenie dobra dziecka, wówczas to sąd wydaje adekwatne do potrzeb konkretnego przypadku postanowienia np.:
- może zobowiązywać rodziców czy też dziecko do odpowiedniego zachowania się, np. żeby dziecko nie chodziło na wagary, odpowiedzialny nadzór rodziców może polegać na zidentyfikowaniu … i zdawaniu sprawozdań, o ile rodzice gwarantują należytą rękojmię w sprawowaniu władzy
- sądowy nadzór kuratora\- umieszczenie dziecka w placówce opieki częściowej np. szkoła z internatem, ośrodek szkolno-wychowawczy, skierowanie do O H P
-wyłączenie rodzica, czy też rodziców ze sprawowania opieki i skierowanie dziecka do placówki opieki całkowitej, czyli np. rodziny zastępcze, dom dziecka i.t.p. W art. 109 ustawodawca używa zwrotu w szczególności co oznacza, że zawarty w tym artykule nie ma charakteru wyczerpującego, sąd może więc wydąć postanowienie innej treści, adekwatne do danego przypadku.
Inną instytucją jest zawieszenie władzy rodzicielskiej- stosuje się, gdy zaistnieje przemijająca przeszkoda w jej wykonywaniu po stronie rodzica(ów). W świetle przepisów art. 110 przeszkoda jest przemijająca, jeśli można określić termin jej upływu. W komentarzach z kolei wskazuje się iż winny być spełnione 3 warunki:
1)można określić termin jej upływu
2)nie wywołuje zmian w stosunku rodziców?
3)ma charakter nie zawiniony tj. że rodzice nie są w stanie ( wyjazd za granicę z powodu zubożenia, rehabilitacja zdrowotna)
Pozbawienie władzy polega na całkowitym wyłączeniu rodzica czy rodziców z realizacji władzy rodzicielskiej, przy czym nie pozbawia się kogoś dożywotnio, można przywrócić komuś władzę rodzicielską, jeżeli ustanie przyczyna jej orzeczenia i nie zaistnieje inna, i jest to spowodowane dobrem dziecka.
Sąd pozbawiając władzy rodzicielskiej, w klasycznych przypadkach zezwala jedynie na kontakty z dzieckiem ( kontakt osobisty, listowny, telefoniczny, @), ale może być też w przypadkach skrajnych i wówczas wyraźnie w sentencji, że pozbawia się władzy z zakazem osobistych kontaktów.
Musi zaistnieć jedna z 3 przesłanek:
1) Nadużycie władzy- stosowanie wszelkich form przemocy fiz, psych, seks, i wykorzystywanie ekonomiczne dziecka ponad jego siły i możliwości Identyfikowane jest to też w ramach przemocy z przekroczeniem granic prawa karcenia ( dziecko doznaje uszczerbku w zdrowiu fizycznym lub psychicznym) czy tez środka wychowawczego.
2) Rażące zaniedbania
3) Trwała przeszkoda- to taka, której terminu upływu nie jesteśmy w stanie określić , w komentarzach mówi się ponadto, że wywołuje zmianę stosunków w rodzinie i ma charakter zawiniony.
Jeśli chodzi z kolei o nawiązanie władzy rodzicielskiej to wówczas, kiedy kodeks był kodyfikowany w latach ’60 sytuacja wydawała się oczywista, matka dziecka jest zawsze znana, jest nią kobieta, która urodziła dziecko. Ojcem jest natomiast ten, na kogo wskazuje małżeństwo.
Obecnie mówi się o tzw. Zjawisku surogatek tj. matek zastępczych. Powstaje problem prawny, ponieważ z perspektywy K R i O ponieważ władza rodzicielska przysługuje surogatce, gdyż ona urodziła dziecko. Na dzień dzisiejszy sytuacja ta nie została unormowana, w K R i O , więc jest luka w prawie , która prowadzić może do nadużyć. W świetle najnowszych komentarzy
Zainteresowane stronny winny sporządzić umowę cywilno-prawną, ponieważ w społeczeństwach liberalnych wiodące znaczenie dla kreowania statutu prawnego jednostek maja umowy kształtowane w drodze oświadczeń woli i, jeżeli coś nie jest zakazane, to jest dozwolone, a nie ma tez zakazu takich umów; wówczas to w takiej umowie surogatka winna się zrzec władzy rodzicielskiej i zobligować się do wydania urodzonego dziecka. Kobieta, która nie może donosić ciąży czy też urodzić, bądź też ona z małżonkiem winna zobligować się do ponoszenia nakładów wynikających z ciąży, zapłaty określonej kwoty pieniężnej za donoszenie dziecka, a ponadto do przeprowadzenie adopcji całkowitej na rzecz dziecka.
Jeżeli chodzi o ojcostwo, to istnieje ustawowe jego domniemanie w przypadku małżonków, iż ojcem dziecka jest mąż matki
W świetle art. 62 jeżeli dziecko urodziło się w czasie trwania małżeństwa, lub przed upływem 300 dni od jego ustania, to domniemuje się iż mąż matki jest ojcem dziecka, chyba ,że małżeństwo to rozwiodło się , kobieta do 300 dni urodziła dziecko , natomiast wyszła z a mąż zaraz po rozwodzie; wówczas to domniemuje się że ojcem dziecka jest nowy mąż matki.
W razie wątpliwości ze strony mężczyzny ( męża) przysługuje mu powództwo o zaprzeczenie ojcostwa np. może udowodnić, że wiek biologiczny dziecka nie jest adekwatny do okresu koncepcyjnego, albo w potencjalnym okresie koncepcyjnym brał leki, które wywoływały niepłodność.
Jeżeli chodzi o władzę rodzicielską mężczyzny, w związkach poza małżeńskich tj. nie formalnych, istnieją dwie możliwości-, jeśli chodzi o zapewnienie dziecku bezpieczeństwa socjalnego:
1)instytucja uznania dziecka- jest to sytuacja konsensualna- ugodowa, polegająca na tym, że mężczyzna, za zgodą matki dziecka składa przed USC tzw. Oświadczenie woli i wiedzy ( tzn. że chce być wie, że jest ojcem) z tego ostatniego oświadczenia wynika, że jedną z przesłanek skutecznego przeprowadzenia tej instytucji jest biologiczne pochodzenie dziecka od tego mężczyzny. W konsekwencji, czego, mężczyzna nabywa pełnię władzy rodzicielskiej.
2) instytucja ustalenia ojcostwa- instytucja ta ma charakter procesowy, składa się pozew o ustalenie ojcostwa. Podstawowy dowód w powództwie ustalenia ojcostwa to DNA tzw. badania łańcucha polimerazy, które polegają na możliwości wyodrębnienia genotypu jednoznacznie wskazującego na bycie ojcem.
W przypadku, gdy mówimy o postępowaniu procesowym w pierwszej kolejności, aby uniknąć kosztów krzyżuje się grupy krwi, które pozwalają na wykrycie nieprawdopodobieństwa bycia ojcem.
W skutek ustalenia ojcostwa w klasycznych przypadkach mężczyzna w ogóle nie nabywa władzy rodzicielskiej. Wyjątkowo może to nastąpić w 2 sytuacjach:
Jeżeli matka dziecka:-
-składając pozew wnioskuje nie tylko o ustalenie ojcostwa, ale również o przyznanie władzy rodzicielskiej
- jeżeli w trakcie postępowania sądowego ujawnia się predyspozycje tego mężczyzny do pełnienia ról rodzicielskich.
W konsekwencji ustalenie ojcostwa powoduje
1) stwierdzenie biologicznego pochodzenia dziecka od konkretnego mężczyzny
2)dziecko m prawo do nazwiska
3)obowiązek alimentowania dziecka
4)prawo dziecka do dziedziczenia
w związku z powyższym, może zaistnieć sytuacja, że ojciec dziecka został ustalony, ale nie ma władzy rodzicielskiej.
ADOPCJA JAKO SPECYFICZNY STOSUNEK RODZINNO-PRAWNY
Przysposobienie, jeśli chodzi o swoją istotę powoduje nawiązanie więzi rodzinnej , analogicznej, jak między rodzicami a dziećmi , ma bowiem 2 funkcje:
1) Funkcja zaspokajania instynktu rodzicielskiego, rodzicielskiego osób, które nie mogą mieć dzieci
2) Kompensację środowiska rodzinnego dziecka, które jest jego pozbawione
W prawie polskim, nie można, przysposobić tak jak w niektórych państwach za pośrednictwem umowy.
Prawomocnie dokonuje się tego przez ośrodek adopcyjny jako organ pomocniczy sądu rodzinnego i opiekuńczego. W tej kwestii, natomiast mocy prawnej nabiera na podstawie prawomocnego postanowienia sądu o adopcji.
Istnieje również problem z adopcją zagraniczną, jest ona możliwa, jeżeli dziecko nie znajdzie rodziców adopcyjnych w Polsce. Procedura jest następująca:
-przez 3 miesiące szuka się przysposabiających na terenie województwa.
-po, czym dane dziecka wędrują do centralnego rejestru w Warszawie, gdzie szuka się przez dalsze 3 miesiące rodziców adopcyjnych.
-jeśli się wówczas nie znajdą to dopiero wtedy istnieje możliwość adopcji przez podmiot zagraniczny.
Aby doszło do adopcji muszą być spełnione kryteria, zarówno przez przysposabiających, jak też przez przysposabianego.
Jeśli chodzi o przysposobionego to:
- musi mieć rozwiązaną sytuację prawną np. rodzice są nieznani, nie żyją, zrzekli się władzy rodzicielskiej, czy też każda z powyższych sytuacji dotyczy matki dziecka, ojciec zaś został ustalony, ale nie przyznano mu praw rodzicielskich.
-pomiędzy rodzicami a dzieckiem musi istnieć odpowiednia różnica wieku, analogiczna do jak między rodzicami a dziećmi.
-jeśli dziecko skończyło 13 lat to sąd musi je wysłuchać czy chce być adoptowane przez tego kogoś, wówczas decyzja dziecka ma charakter wiążący sąd.
-jeśli dziecko jest poniżej 13 r.ż. to sąd może wysłuchać dziecko, ale nie musi ; i zdanie dziecka ma charakter opiniotwórczy i ma to miejsce wówczas jeżeli jest w stanie rozeznać społeczną istotę przysposobienia.
-sąd nie ma obowiązku wysłuchiwać 13-latka w dwóch przypadkach:
1)z uwagi na stan zdrowotny dziecka ( choroba psychiczna)
2)jeżeli istnieje domniemanie, że przysposabiającym jest biologiczny rodzic dziecka.
-nie musi być zachowana różnica wieku, jeżeli przysposabiającym jest mąż matki dziecka.
-dziecko musi skończyć 6 tyg. życia, aby być przysposobionym i musi żyć w chwili orzekania o przysposobieniu.
Wymogi po stronie przysposabiających:
1) żyć w chwili orzekania o przysposobieniu
2) mieć pełną zdolność do czynności prawnych
3) nie może zostać pozbawiona praw obywatelskich i publicznych
4) ...
mpwjs