Oligofrenopedagogika:
1. Upośledzenie umysłowe – przegląd koncepcji, definicji, podstawowe pojęcia i klasyfikacje.
Wg Lukassona i Reve’a właściwie sformułowana definicja to taka, która określa dokładne granice definiowanego przedmiotu, a użyte w niej słowa wyjaśniające termin są zrozumiałe i niezbyt skomplikowane. Pojęcie powinno określać czym dany fenomen jest, a nie czym nie jest. Definicja musi się też przyczyniać do pozytywnego obrazu osób, które opisywane są danym terminem.
Niedorozwój umysłowy (Amerykańskie Towarzystwo do Badań nad Upośledzeniem Umysłowym’ def. Spopularyzowana przez Hebera w 1959 r.) – to niższa od przeciętnej ogólna sprawność intelektualna, która powstała w okresie rozwojowym i jest związana z jednym lub więcej zaburzeniami w zakresie dojrzewania, uczenia się i społecznego przystosowania.
Upośledzenie umysłowe (wg J. Kostrzewskiego i I. Walda) to istotnie niższy od przeciętnego ogólny poziom funkcjonowania intelektualnego, występujący łącznie z upośledzeniem w zakresie przystosowania się. Zaburzenia w przystosowaniu się przejawiają się w postaci zaburzeń w zakresie dojrzewania, uczenia się i (lub) przystosowania społecznego. U osób upośledzonych umysłowo zauważa się także istotnie niższy od przeciętnego proces funkcjonowania orientacyjno – poznawczego, intelektualnego, wykonawczego, emocjonalno – motywacyjnego.
Upośledzenie umysłowe – wrodzone lub istniejące od wczesnego dzieciństwa obniżenie zdolności rozwoju intelektualnego. Są tutaj wyróżniane trzy komponenty: składnik organiczny, psychologiczny, społeczny.
Niepełnosprawność intelektualna (I. Obuchowska) z pedagogicznego punktu widzenia polega na ograniczonym lub defektywnym uczeniu się cechujący daną jednostkę w sposób decydujący o jej biologii.
Wg Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego (DSM-IV) niedorozwój umysłowy charakteryzuje się istotnie niższym niż przeciętny funkcjonowaniem intelektualnym, współistniejącym z istotnym ograniczeniem w zakresie dwóch lub więcej spośród następujących zdolności przystosowawczych: porozumiewanie się, samoobsługi, trybu życia domowego, kontaktów społecznych, korzystania z dóbr społeczno – kulturalnych, kierowania sobą, troski o zdrowie i bezpieczeństwo, zdolności szkolnych oraz sposobu organizowania czasu wolnego i pracy.
Niepełnosprawność intelektualna (Światowa Organizacja Zdrowia) tzw. ICD – 10 jest to wstrzymanego lub nie w pełni ukończonego rozwoju umysłu, co przejawia się szczególnie zaburzeniami w zakresie umiejętności wykształcających się w okresie rozwojowym, umiejętności związanych z globalnym poziomem intelektualnym, takich jak zdolności rozumienia, językowe i motoryczne, oraz zaburzeniami w zakresie umiejętności społecznych. Upośledzenie umysłowe może, ale nie musi, występować z innymi zaburzeniami psychicznymi lub fizycznymi. Stopień upośledzenia umysłowego jest zazwyczaj określany przy użyciu standaryzowanych testów inteligencji, którym może towarzyszyć badanie za pomocą skal przystosowania społecznego, badających funkcjonowanie osoby w danym środowisku. Pomiary te umożliwiają określenie stopnia upośledzenia umysłowego. Ocena zależna jest również od ogólnej oceny funkcjonowania intelektualnego, dokonanej przez doświadczonego diagnostę. Poziom inteligencji i przystosowanie społeczne mogą ulec zmianie w czasie i mogą ulec poprawie na skutek ćwiczenia i rehabilitacji. Diagnoza powinna być dokonywana na podstawie aktualnego poziomu funkcjonowania osoby.
Wszystkie wyżej opisane definicje wskazują na braki i mają nacechowanie negatywne.
Niektórzy autorzy sądzą, że aż 75% populacji uczniów z lekką niepełnosprawnością intelektualną posiada ją ze względu na zaniedbania środowiskowe.
Niepełnosprawność umysłowa (def. zawarta w podręczniku Mental Retardation – Definition, Classsification an System of Supports wyd. przez American Association on Mental Retardation w 2002r) jest to zaburzenie powstałe przed 18.rokiem życia, które charakteryzuje się znacznymi ograniczeniami zarówno w zakresie funkcjonowania intelektualnego, jak i zachowań adaptacyjnych, wyrażających się w umiejętności tworzenia pojęć, umiejętnościach społecznych i praktycznych umiejętnościach adaptacyjnych (ta def. Jest pozytywna w przeciwieństwie do wszystkich wyżej opisanych. Skupia się ona na tym co należy zrobić i jakiego wsparcia udzielić).
6. Podstawowe założenia rewalidacji. (s.47)
Zasady rewalidacji wg Lipkowskiego (1977r.):
1. Zasada akceptacji polega na kształtowaniu stosunku społeczeństwa do jednostek upośledzonych umysłowo, aby uznając trudności rozwoje tych osób nie zaniedbywano wszelkich form opieki i pomocy dla nich, czyli, aby obowiązki społeczne były podejmowane w pełni gotowości w stosunku do potrzeb osób odchylonych od normy.
2. Zasada pomocy to dbałość o aktywizację sił biologicznych wychowanka, aby go usamodzielnić, aby wytworzyć odpowiednią atmosferę w środowisku (ochrona nie może być przesadzona)
3. Zasada indywidualizacji dostosowanie nauczania do indywidualnych potrzeb dziecka oraz uwzględnienie jego własnego celu kształcenia (z uwzględnieniem różnych czynników jak np. uzdolnienia)
4. Zasada terapii pedagogicznej czyli najpierw poznanie dziecka i dostosowanie diagnozy, następnie wspólna praca ze środowiskiem, aby polepszyć sytuację dziecka, stworzyć mu możliwie najlepsze warunki do pokonania trudności. Wreszcie stosowania środków terapeutycznych, w tym leczenia oraz psychoterapii i terapii pedagogicznej
5. Współpraca z rodziną jako zasada wspólnego, uzgodnionego działania domu i szkoły, aby wspomagać każdy wysiłek dziecka na drodze ku usprawnieniu i rozwojowi.
Zadania pracy rewalidacyjnej M. Grzegorzewska (1968):
- kompensacja – zastąpienie zamkniętych, uszkodzonych dróg kontaktów ze światem, aby poznanie zastępować w różny sposób, na innych pośrednich drogach
- korektura niesprawnie działających narządów upośledzonych - wykorzystując leczenie, uczynnianie, uaktywnianie
- usprawnienie możliwie wszystkich nietkniętych przez upośledzenie czynności danego osobnika.
Zadania pracy rewalidacyjnej należy oprzeć na:
- poznaniu każdej jednostki i warunków jej rozwoju, historia jej życia, na poznaniu jej charakteru i upośledzenia oraz związanych z tym czynników etiologicznych,
- uwzględnienie w metodzie pracy typu układu nerwowego jednostki,
- poznanie stopnia stanu frustracji jednostki i jej typu reakcji negatywnej, a więc zorientowaniu się w zahamowanych przez upośledzenie potrzebach,
- zorientowanie się w charakterze oddziaływania środowiska na daną jednostkę upośledzoną,
- zastosowanie warunków, które kształtują nowe motywacje, pozwalające przyjąć postawę pozytywną wobec frustracji,
- dostosowanie pracy do sił i możliwości jednostki,
- stosowanie w całej pełni metod kompensacyjnych, korygujących, usprawniających i dynamizujących,
- przestrzeganiu praw podstawowych wyższych czynności nerwowych i unikaniu bodźców wpływających niekorzystnie na ośrodkowy układ nerwowy,
- kształtowanie warunków pozytywnych dla przebiegów emocjonalnych,
- tworzenie odpowiednich warunków dla korzystnego rozwoju I i II układu sygnałowego i prawidłowego ich działania,
- uwzględnieniu w pracy rewalidacyjnej kształtowania się i przekształcania stereotypów dynamicznych oraz usprawniania procesów korowych,
- uwzględnieniu konieczności racjonalnej selekcji i odpowiedniego dostosowania do danych grup programu i metod pracy,
- uwzględnienie swoistych właściwości każdej z grup upośledzonych
Praca z dziećmi umysłowo upośledzonymi opiera się na następujących założeniach (W oparciu o program nauczania ośmioletniej szkoły podstawowej 1985r.):
- duża plastyczność i zdolność kompensacyjna rozwijającego się mózgu umożliwia w znacznym stopniu zmniejszenie objawów niedorozwoju,
- mimo zaburzeń w rozwoju dziecka, można i należy wszechstronnie rozwijać i kształtować jego osobowość,
- rozwój dziecka upośledzonego umysłowo nie zatrzymuje się na poziomie określonego okresu dzieciństwa lecz przebiega swoiście, tzn. jest to rozwój o swoistych właściwościach, potrzebach i możliwościach.
7. Orzecznictwo i poradnictwo – rys historyczny (s.53)
Konieczność dokonania doboru uczniów do szkoły specjalnej dla osób upośledzonych umysłowo powstała w 1917 roku w Warszawie, gdzie powstały pierwsze oddziały dla tej kategorii dzieci (zrobiła to Michalina Stefanowska).
Po powstaniu Państwowego Instytutu Pedagogiki Specjalnej w Warszawie, zadania kwalifikacji dzieci do szkół specjalnych przejęła Pracownia Psychopedagogiczna Instytutu, powołana w 1922/23. Placówka ta miała już pewne wzory badań selekcyjnych zapoczątkowane przez M. Grzegorzewską (w Seminarium Pedagogiki Specjalnej). Opracowana formy dokumentacji badań psychologicznych dzieci: protokół badania testami Bineta – Termana, księgę alfabetyczną, kartotekę itp. Opracowano również tok badań prowadzących do ustalenia upośledzenia umysłowego dziecka i do wydania decyzji o zakwalifikowaniu go do szkoły specjalnej. W kwestionariuszu zawierano dane zdobyte o dziecku w czasie jego nauki szkolnej. Wychowawca klasy zobowiązany był do udzielania wszelkich informacji. Po zbadaniu dziecka szkoła podstawowa otrzymywała decyzję w sprawie jego dalszej nauki. Rolą władz było znalezienie odpowiedniego miejsca dla dziecka w placówce, które odpowiadała jego wymaganiom. Inspektoraty oświaty zarządzały naborem uczniów do szkół specjalnych na postawie wykazów dostarczonych przez Pracownię Instytutu po dokonaniu badań i postawieniu diagnozy. M. Grzegorzewska po II wojnie światowej włączyła jeszcze do badań wywiady środowiskowe, kontakt z rodzicami oraz wysunęła postulat współpracy z lekarzem.
W sierpniu 1936 r. ukazało się rozporządzenie ministra wyznań religijnych i oświecenia publicznego o selekcji dzieci upośledzonych do zakładów i oddziałów oraz instrukcja w sprawie selekcji dzieci do szkół specjalnych dla upośledzonych umysłowo (instrukcja opierała się na metodzie wypracowanej przez Pracownię Psychopedagogiczną PIPS i obowiązywała w całym kraju). W 1948 roku instrukcja ministra stwierdza, że podstawą do wydania orzeczenia musi być decyzja zespołowa.
W dniu 23 II 1953 r. pojawiło się rozporządzenie ministra oświaty powołujące do życia powiatowe komisje selekcyjne, w których skład wchodzili: psycholog, lekarz, nauczyciel szkoły podstawowej, nauczyciel szkoły specjalnej, przedstawiciel wydziału oświaty oraz wydziału zdrowia i opieki społecznej. W wyniku zarządzenia szkoły podstawowe musiały obserwować dzieci podejrzane o upośledzenie umysłowe oraz dokumentować działalność szkoły z zakresu pomocy dla nich w przezwyciężaniu trudności w nauce i zachowaniu(zeszyt obserwacji).
W 1962 r. ukazało się następne rozporządzenie w sprawie zasad i trybu uznawania dzieci za niezdolne do nauki w normalnych szkołach podstawowych.
W wyniku nowego rozporządzenia zorganizowana Ośrodki Selekcji przy podstawowych szkołach specjalnych dla upośledzonych umysłowo. Ośrodki Selekcji zgodnie z instrukcją z 1969 r. kwalifikowały dzieci niedorozwinięte umysłowo do szkół podstawowych specjalnych oraz szkół i przedszkoli specjalnych dla dzieci o umiarkowanym upośledzeniu umysłowym.
Zarządzenie Ministra Oświaty i Wychowania z 30 V 1975 r. powierza kwalifikowanie, orzekanie, diagnozowanie a także kierowanie dzieci do odpowiednich form kształcenia specjalnego poradniom wychowawczo – zawodowym. Do zadań poradni należy:
1. ustalenie diagnozy w zakresie lekarskim (rozwój fizyczny i jego nieprawidłowości), psychologicznym (diagnoza rozwoju intelektu, psychomotoryki, funkcji analizatorów, osobowości), pedagogicznym (stopień zaawansowania w nauce, zakres braków i opóźnień) i socjalnym (sytuacja i warunki życia w rodzinie, stosunki w rodzinie itp.)
2. orzeczenie o formach pomocy korekcyjno – wyrównawczej dla dzieci z odchyleniami od normy oraz o potrzebach kierowania dzieci upośledzonych do szkół i zakładów specjalnych lub innych form kształcenia specjalnego,
3. prowadzenie badań kontrolnych dzieci w szkołach i zakładach specjalnych dla ewentualnego rozpatrzenia możliwości powrotu niektórych z nich do szkół macierzystych (korekta pierwotnych diagnoz),
4. organizowanie świetlic obserwacyjnych dla prawidłowego stawiania diagnoz i kierowania do odpowiednich placówek.
Opinię zbiorczą ustala: lekarz, psycholog, pedagog. Opinia jest zatwierdzana przez: dyrektora poradni wychowawczo – zawodowej, lekarza neurologa lub psychiatry, psychologa, pedagoga a także przedstawiciela administracji szkolnej. Od pierwszego orzeczenia rodzice mają prawo odwołać się w ciągu 14 dni. Za drugim razem nie ma już takiej możliwości.
Rozwój diagnostyki ultrasonograficznej zdecydował o możliwościach przedurodzeniowego rozpoznania wad istotnych dla życia i zdrowia dziecka. W Polsce najczęściej takie badania zleca się na podstawie wywiadu z ciężarną. Ma to duże znaczenie dla późniejszego przygotowania działań w czasie porodu.
Obecnie obowiązujące postępowanie i kwalifikujące do odpowiednich form kształcenia i opieki prowadzoną powołane przez dyrektora poradni, zespoły orzekające (Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej 13 czerwca 1993r). W skład których wchodzą: dyrektor lub wicedyrektor jako przewodniczący, psycholog, pedagog, lekarz specjalista, w miarę potrzeb inne osoby. Zadaniem zespołów jest orzekanie i kwalifikowanie:
1. dzieci i młodzieży niepełnosprawnych do odpowiednich form kształcenia specjalnego (w tym integracyjne oraz do nauczania indywidualnego)
2. dzieci i młodzieży niepełnosprawnych społecznie i zagrożonych uzależnieniem do placówek resocjalizacyjnych
3. dzieci i młodzieży całkowicie lub częściowo pozbawionych opieki rodzicielskiej do placówek opiekuńczo – wychowawczych (rodzinne domy dziecka, domy dziecka, ośrodki szkolno – wychowawcze, w tym specjalne)
4. młodzieży z grup dyspanseryjnych do odpowiednich form kształcenia ponadpodstawowego.
lewewelina23