Złość to reakcja emocjonalna, która pojawia się, gdy zablokowane jest jakieś dążenie, następuje zmiana poczucia kontroli i pojawia się uczucie złości.
Teoria poczucia umiejscowienia kontroli (ang. Locus of Control Theory) stworzona została w latach 60. XX przez Juliana Rottera, jako jedna z teorii społecznego uczenia się. Ma swoje korzenie w teorii warunkowania sprawczego. Rotter zauważył, że ludzie mają odmienne sposoby interpretowania zdarzeń.
Przykłady.
Dlaczego doszło do wypadku?
Ktoś ma wypadek samochodowy. Możliwe są tu generalnie dwa sposoby poszukiwania przyczyn tego wypadku. Osoba o wewnętrznym poczuciu kontroli jest skłonna myśleć: "Kurczę, mogłem nie przyspieszać na tym żółtym świetle" (od mojego zachowania zależy to, że mam wypadek samochodowy). Eksternalista będzie myśleć: "No tak, kolejny dowód na to, że mam życiowego pecha, a zakręt tutaj jest zakrętem śmierci." (Wypadek zależy od czynników zewnętrznych, poza osobistą kontrolą.
Tendencja samoobronna – zjawisko polegające na przypisywaniu sobie (na zasadzie atrybucji dyspozycyjnej) odpowiedzialności za sukcesy i okolicznościom odpowiedzialności za swoje porażki (poprzez atrybucję sytuacyjną). Ma to na celu ochronę poczucia własnej wartości.
Przykład zaczerpnięty z protokołów policyjnych, opisujących wypowiedzi kierowców, którzy spowodowali wypadek: "Słup telefoniczny zbliżał się szybko, próbowałem zejść mu z drogi, gdy uderzył w przód mojego auta."
Tendencja samoobronna uważana jest za zdrowe zjawisko, pojawia się u większości zdrowych psychicznie ludzi. Może jednak przyjmować skrajną postać - samoutrudniania - wtedy traktowana jest jako objaw patologii.
· Szerzej na temat psychologicznej charakterystyki zobacz: internalista i eksternalista).
· Ludzie przekonani są, że ich los jest zapisany zanim jeszcze się urodzili, a życiem kieruje przeznaczenie (nie ma znaczenia jak się odżywiam, człowiek może w każdej chwili umrzeć przez przypadek). Inni zaś uważają, że ich długość życia zależy od tego np. jak się odżywiają, czy dbają o swoje zdrowie itd.
Teoria umiejscowienia poczucia kontroli dotyczy subiektywnie odczuwanego ulokowania sprawstwa zdarzeń. Rotter twierdzi, że ludzie uczą się w ciągu życia wierzyć, że ich losem kierują oni sami, bądź też że kierują nim czynniki od nich samych niezależne. W związku z tym teoria ta umieszcza ludzi na (jednomodalnym) kontinuum z dwoma biegunami.
Osoby o wewnętrznym umiejscowieniu kontroli (internaliści) mają przekonanie, że ich życiem i ważnymi zdarzeniami sterują oni sami. Żywią przekonanie, że przede wszystkim od ich własnych wysiłków, pracy, osobistego wpływu zależy to, co ważnego przydarza się im w życiu.
Internalista - w koncepcji poczucia umiejscownienia kontroli stworzonej przez Juliana Rottera człowiek o wewnętrznym umiejscownieniu kontroli (zobacz też: eksternalista).
Człowiek taki jest przekonany, że wpływa na ważne wydarzenia w swoim życiu, że na dłuższą metę to od jego aktywności zależy, czy w życiu spotykają go dobre czy też złe wydarzenia. W związku z tym więcej wysiłku wkłada w osiąganie celów, na których mu zależy, lepiej dba o swoje zdrowie i jest zdrowszy. Internalista także żyje dłużej, uczy się wytrwalej, jest w stanie skutecznie rzucić palenie, stosuje środki antykoncepcyjne. Internaliści mają wyższą samoocenę, wierzą w swoje możliwości, są bardziej pewni siebie, mają względnie stabilne poczucie bezpieczeństwa, wyższy poziom aspiracji i samoakceptacji oraz ambicje. Są to także osoby silnie motywowane do przywracania utraconego poczucia kontroli i agresji.
Wewnętrzne poczucie umiejscownienia kontroli idzie także w parze z repertuarem umiejętności rozwiązywania problemów. Internalista zwykle próbuje różnych metod rozwiązania zadania, zanim się podda. Takie ulokowanie poczucia kontroli modyfikuje także pewne prawa zachowania, które behawioryści uważali za uniwersalne (zobacz np. zależność magiczna).
Wewnętrzne poczucie umiejscowienia kontroli idzie w parze także ze stosowaniem takich mechanizmów obronnych jak wyparcie i tłumienie.
Nie są tu jednak do końca wyjaśnione mechanizmy oraz kierunki wykrytych zależności. Może być bowiem tak, że wewnętrzne poczucie umiejscowienia kontroli wpływa na zwiększenie samooceny w ten sposób, że zwiększa wytrwałość w rozwiązywaniu zadań (bo jestem przekonany, że jego rozwiązanie zależy od mojego wysiłku) w związku z czym częściej te zadania rozwiązuję, co prowadzi do podwyższenia samooceny. Może być jednak i tak, że to wysoka samoocena powoduje, że wierzę iż mogę rozwiązać zadanie, toteż dłużej je rozwiązuję co sprawia, że częściej udaje mi się je rozwiązać, a to prowadzi do wytworzenia przekonania o wewnętrznej kontroli wzmocnień.
Wykazano, że poczucie wewnętrznego umiejscowienia kontroli (uzasadnione czy nie) jest zdecydowanie bardziej korzystną orientacją. Koreluje z lepszym samopoczuciem, zdrowiem, osiągnięciami lepszym radzeniem sobie ze stresem.
Posiada jednak ona swoje wady.
· Badania (np. Richarda Schulza z 1976r) sugerują, że poczucie sprawowania kontroli jest co prawda dobroczynne i przedłuża życie, jednak utrata tego poczucia daje takie same efekty (lub nawet gorsze) niż nie posiadanie jej od samego początku. Osoby o wewnętrznym umiejscowieniu kontroli rozumieją bowiem utratę poczucia sprawowania kontroli jako wynik własnych błędów, co prowadzi do obwiniania się.
· Wewnętrzne umiejscowienie kontroli wpływa także negatywnie na zdolność rozpoznawania zadań nierozwiązywalnych. Osoby takie zbyt długo próbują je rozwiązać i zbyt wiele wysiłku w to wkładają.
· Osoby o zewnętrznym umiejscowieniu kontroli (eksternaliści) żywią przekonanie, że życiem sterują czynniki niezależne od ich świadomego, celowego i zamierzonego wpływu (niekoniecznie muszą to być czynniki zewnętrzne!) - los, przeznaczenie, Bóg, nieświadomość, choroba, szczęście itd.
Do mierzenia poczucia umiejscownienia kontroli służy kwestionariusz Rottera. Zawiera on między innymi takie sformułowania do wyboru:
Poczucie kontroli może przyjmować charakter antycypacji, oczekiwań sytuacyjnych, nastawienia, specyficznej atrybucji zaistniałych zdarzeń itp. Przekłada się także na konkretne działania i zachowania.
· Wewnętrzny LoC kształtuje się w wyniku częstego doświadczania kontroli własnych działań. Takiemu poczuciu umiejscowienia kontroli sprzyja wychowanie, w którym istnieje przyzwolenie na samodzielność, dawanie dziecku możliwości decydowania i wybierania przy jednoczesnym ochranianiu go, chwaleniu i okazywaniu miłości (zobacz też: styl przywiązania się).
· Zewnętrzny LoC ma miejsce, kiedy wyniki działań zdają się zależeć od czynników losowych, innych osób, instytucji. Rozwijaniu się takich przekonań sprzyja wychowanie autokratyczne, rygoryzm, zmienność wymagań i nieprzewidywalność zachowań opiekunów.
Poczucie umiejscowienia kontroli jest względnie trwałą cechą osobowości, która swoje korzenie ma prawdopodobnie we wczesnych etapach wychowania i w spostrzeganej skuteczności własnych działań. Koreluje dodatnio z rozwojem poznawczym i rozwojem społeczno-emocjonalnym dziecka.
Odkryto pozytywny związek (korelację) między wysiłkiem wkładanym w rozwiązanie zadania, wytrwałością, ilością sukcesów, zdrowiem i funkcjonowaniem układu odpornościowego i długością życia a poczuciem umiejscowienia kontroli.
Okazuje się, że pewne prawa, które traktowano w psychologii jako ogólne (na przykład prawo nieregularnego wzmacniania) mają odmienną postać u internalistów i eksternalistów.
Różnice w poczuciu umiejscownienia kontroli wpływają na takie przeżycia jak odczuwanie winy lub odczuwanie krzywdy. Porażki będą wywoływać u internalistów poczucie winy, u eksternalistów poczucie krzywdy. W teoriach psychoanalitycznych twierdzi się zaś, że poczucie winy jest znacznie bardziej dojrzałym i mniej toksycznym przeżyciem niż poczucie krzywdy. Poczucie winy "przestawia" osobowość na funkcjonowanie charakterystyczne dla neurotyka, poczucie krzywdy zaś dla psychotyka.
Niektóre badania sugerują, że nieistotne jest to czy badany rzeczywiście kontroluje wzmocnienia, ale raczej jego przekonanie o posiadaniu lub nie posiadaniu kontroli. Pewne dane pokazują także, że poczucie umiejscownienia kontroli jest silnie zależne od bieżących okoliczności. Ludzie zmieniają swoje poczucie ulokowania kontroli w zależności od tego na przykład, jakie zadanie przed nimi stoi i jakie mieli wcześniejsze doświadczenia z tym zadaniem (szerzej zobacz: wyuczona bezradność).
Poczucie kontroli wzmocnień Rottera jest jedną z teorii podnoszącą znaczenie wpływu jednostki na świat. Pokrewne pojęcia to "oczekiwanie własnej skuteczności" Alberta Bandury, wewnątrz- i zewnątrzsterowność (teoria rozwijana przez Waltera Recklessa), pojęcie zależności magicznych w teorii warunkowania sprawczego. Wszystkie te koncepcje łączą przekonanie o zdolności wpływu jednostki na sytuację ze zdrowiem psychicznym.
Pojęcie umiejscowienia kontroli często utożsamiane jest z zewnątrzsterownością i wewnątrzsterownością. Nie są to jednak pojęcia tożsame (szerzej zobacz: zewnątrzsterowność).
Literatura przedmiotu:
1. Drwal R.Ł. (1995). Adaptacja kwestionariuszy osobowości. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
2. Sęk H., Brzeziński J., Domachowski W., Kowalik S., Poznaniak W. (1998). Społeczna Psychologia Kliniczna. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Emocje w ogóle, a złość w szczególności, specyficznie zabarwiają obraz postrzeganej rzeczywistości. Dzięki zniekształceniu rzeczywistości emocje przygotowują do działania w sposób korzystny dla osoby, której zachowanie ma być zmodyfikowane przez odczucia.
Złość składa się z trzech elementów: myśli, reakcji fizjologicznej oraz zachowania.
Układ współczulny i mięśniowy ogólnie rzecz biorąc - mobilizują się, przygotowują do ataku. Spada przepływ krwi w naczyniach podskórnych, oraz kończynach, zwiększając jej dawkowanie do głównych narządów takich jak mózg, serce, oraz najważniejszych mięśni (m. in. ramion, ud). Wzrasta ciśnienie krwi i szybkość pracy serca. Przestaje pracować układ trawienny. Zostają pobudzone odpowiednie ośrodki w mózgu, odpowiedzialne za wydzielanie innych "hormonów stresu" oraz koncentrację. Rozszerzają się źrenice. Pocą się wnętrza dłoni, zwiększając tym swoją przyczepność, co umożliwia pewniejszy chwyt w walce. Wydziela się m. in. fenyloetyloamina, adrenalina. Częściowo zostaje zredukowane odczuwanie bólu. Zwiększa się refleks. Zależnie od poziomu stresu, zostają zredukowane ograniczenia siły mięśni (normalnie człowiek wykorzystuje ok. 25-30% rzeczywistej siły mięśni, a to dlatego, że jest ona redukowana przez mózg, który "wie”, że nie tylko nie jest ona potrzebna w 100% i powodowałaby niepotrzebne zużycie energii, ale także dlatego, że siła mięśni jest niewspółmierna do ich wytrzymałości, i blisko kresu swych możliwości mięśnie zrywałyby się ze ścięgien bardziej szkodząc, niż pomagając).
Działanie to z reguły atak, który ma na celu zaprzestanie działania innej osoby, które jest interpretowane jako skierowana negatywnie akcja zaczepna. Przy dobrej socjalizacji atak sprowadza się do zachowań werbalnych, przy słabszej - atak jest fizyczny.
· komunikacyjna: informacja o naruszeniu granic, praw, terytorium,
· energetyzująca,
· zakłócająca emocje,
· katarktyczna,
· frustracja – zablokowanie celów,
· obronna: obrona własnej wartości, ochrona ego
· wyzbywanie się postaw,
Gniew – reakcja emocjonalna na niepowodzenie lub wzburzenie emocjonalne, czasami z nastawieniem agresywnym (zob. złość).
Gniew wyrażany jest spontanicznie: krzykiem, gestami, czasem rękoczynami ale może też być powstrzymany. Reagowanie gniewem jest często ucieczką od odpowiedzialności, wówczas gdy człowiek jest niezdolny do rozwiązania trudności. Ludzie wpadają w gniew również, gdy nie mają pewności o słuszności własnych poglądów, ale dopuszczają, że nie mają racji.
Umiejętność kontroli gniewu zależy od socjalizacji danego człowieka. Osoby szczególnie podatne na gniew nazywane są impulsywnymi; są one z tego powodu często negatywnie oceniane przez otoczenie.
Emocja ta jest często związana z powtarzającym się oddziaływaniem czynników stresogennych. Osoba narażona na działanie bodźców stresogennych i pozbawiona możliwości reakcji na nie, zaczyna reagować gniewem.
W buddyzmie gniew uważany jest za jedno z najważniejszych splamień, przeszkadzających w osiągnięciu oświecenia. W chrześcijaństwie gniew jest wymieniany jako jeden z siedmiu grzechów głównych, gdyż świadomie podsycany i budzony, jest sprzeciwieniem się miłości bliźniego, która stanowi podstawową zasadę moralną Nowego Testamentu.
Do określenia poziomu i natężenia gniewu służy m.in. skala ekspresji gniewu (SEG).
amelka67