Rola baśni
Rola baśni w życiu dziecka.
Baśń to jeden z podstawowych gatunków epickiej literatury ludowej, "utrwala w fantastycznej formie ludowe poglądy na stosunki międzyludzkie, przedstawia ideały dobra i sprawiedliwości oraz kryteria ludzkich poczynań". Baśń jako jeden z najstarszych gatunków literackich przez wieki przechodził ewolucję. Pierwsze baśnie to utwory mityczne, odzwierciedlające wierzenia w zjawiska nadprzyrodzone. Później gatunek ten przybrał formę baśni folklorystycznej. W dawnych czasach adresowane były do dorosłych, ulubioną lekturą dzieci stały się za sprawą Karola Perrault. Dzisiaj baśnie są ulubioną lekturą małych dzieci (3 - 9 lat). W tym okresie dzieci sięgają do różnych utworów literackich, poprzez Kubusia Puchatka, Muminki, do baśni Andersena. Starsze dzieci się sięgają po postacie, które są na pograniczu realności, jak Harry Potter, czy Batman, a nawet postacie wirtualne produkcji komputerowej. W baśni możemy znaleźć odpowiedź na dwa podstawowe pytania , jakie człowiek sobie stawiał od stuleci: jaki jest ten świat i jakie rządzą nim reguły oraz jak sobie poradzić z zagrożeniami. Baśnie stały się ulubioną lekturą dzieci na całym świecie, jednakowo fascynują mieszkańców wielkich aglomeracji, wiejskich zagród, czy arabskich osiedli.
Rzeczywistość kreowana w baśniach zgodna jest z myśleniem dziecka, pomaga mu zrozumieć świat i siebie, wprowadza ład i porządek, pokazując, jakie reguły rządzą światem. Dając uporządkowany, przewidywalny obraz świata buduje w dzieciach poczucie bezpieczeństwa. Dzięki baśniom następuje tez przezwyciężanie egocentrycznego sposobu myślenia. Postacie są jednowymiarowe - albo dobre, albo złe, piękne lub brzydkie, ich cele realizują się w działaniu. Dziecko interpretuje zachowania postaci baśniowych, ocenia je, odkrywa prawdziwe i fałszywe intencje. Dzięki zrozumieniu fabuły rodzi się refleksja dotycząca rozumienia motywów innych. Przechodząc od jednego, do drugiego punktu widzenia, dziecko zbliża się do obiektywnej rzeczywistości. Rozumienie skutków i przyczyn zdarzeń powoduje, że stają się one przewidywalne. Interpretując zdarzenia bajkowe, dziecko próbuje ustalić, co inne postacie mogą myśleć. Pojawiają się refleksje, pytania, następuje rozwój samoświadomości.
Baśnie stają się źródłem dziecięcych fantazji. Wykazano, że "dzieci przejawiające większe zdolności w fantazjowaniu w okresie dzieciństwa są jednostkami bardziej twórczymi w dorosłym życiu". Tworem wyobraźni są marzenia. Zaspokajają one pragnienia dzieci, dają przyjemność, doraźnie pomagają radzić sobie z emocjami. Pełnią funkcje kompensacyjną - uzupełniają brak poczucia bezpieczeństwa, miłości, uznania, sukcesu. Dziecko, uruchamiając wyobraźnię, wyzwala emocje, a one kształtują wrażliwość, prowadzą do intensywnego przeżywania różnych doznań. Stymulują empatię (współbrzmienie emocjonalne) wobec tego, co czują inni, także zwierzęta, rośliny. Baśnie uczą również wyrażać własne uczucia, nazywać je i uświadamiać sobie. Jest to bardzo ważne w procesie komunikowania się z innymi, radzenia sobie z emocjami. Symbole baśni, jej cudowność, uczucia i wyobrażenia, które wywołuje, tworzą pewną poetyckość. Przenika ona do świadomości dziecka i już w nim pozostaje , budując to, co psycholodzy nazywają zasobami. Harmonia baśni, jej schemat, język uwrażliwiają dziecko na walory estetyczne.
W baśniach świat jest sprawiedliwy i rządzony według jednoznacznych reguł: dziecko uczy się, że warto przestrzegać zakazów, być dobrym, że za takie zachowania spotyka nagroda. W baśniach występują zarówno postacie dobre, jak i złe. Szlachetność jest nagradzana, dzięki czemu dziecko rozumie, że warto tak się zachowywać. Wychowanie moralne w bajkach opiera się o rachunek strat i zysków, jednoznacznie pokazując, jakie zachowania są nagradzane. Baśnie w ten sposób socjalizują, a jasność, konkretność ich przekazu sprzyja uwewnętrznieniu zasad.
Wydarzenia przedstawione w baśniach są dramatyczne. Dzieci je chłoną i przyswajają w ten sposób nowe słowa. Tak dzięki baśniom rozwijają się zasoby języka. Można wymienić tutaj co najmniej trzy typy działania: korygujące (poprawnościowe), usuwające podstawowe wady artykulacji, używanie słów, budowanie wypowiedzi; sprawnościowe - kształtujące nawyki poprawnego posługiwania się mową oraz kształcące ekspresję mowy. Dziecko wchodzi w sferę dziedzictwa kulturowego mowy niepostrzeżenie dla samego siebie, zaczyna rozumieć symbole, poznaje metafory. W baśniach uczucia manifestują się za pomocą symboli, np. zatrute jabłko staje się symbolem fałszu, złote runo - bogactwa, złote włosy - symbolem piękna. W świecie metafor dowiaduje się np., że rozstajne drogi są metaforą dokonywania wyborów życiowych, a pałac z tysiącami drzwi oznacza, że trzeba podjąć decyzję w sytuacji niejasnej. Baśnie posługują się językiem zbliżonym do potocznego i dlatego czytanie ich będzie przygotowywało do poznawania reguł rządzących językiem, będzie też ułatwiało nabywanie umiejętności pisania.
Należy zwrócić uwagę na rolę osoby czytającej, aby zainteresowała dziecko , powinna przestrzegać kilku zasad: czytany tekst musi być dla dziecka zrozumiały, poprawnie wymawiany w odpowiednim tempie, przerwy dla oddechu muszą być zgodne z logiką czytanego tekstu. Właściwa intonacja i dobór odpowiedniej barwy dźwiękowej decydują o emocjonalnej intencji wypowiedzi. Przy umiejętnym zastosowaniu tych zasad, dzieci słuchają zastygając w bezruchu...
Baśnie mają jeszcze jedną znaczącą wartość - mogą odgrywać rolę terapeutyczną. Baśń w terapii może być bardzo różnie stosowana - może być odczytywana jako wzorzec określonych zachowań, może służyć do projekcji własnych doznań przy dokańczaniu historyjek lub układaniu nowych, pomaga wejrzeć we własne problemy, może służyć socjalizacji, wzmacniać wewnętrznie. Tak więc jej rola polega na uświadamianiu lęków, ich genezy, jest pomocna w terapii, także w nabywaniu nowych wzorów działania.
Baśnie bawią, są pełnym wrażeń sposobem przeżywania, dostarczają dzieciom wiele przyjemności. To piękna zabawa opiekuna z dzieckiem. Chyba nie mamy wątpliwości, że musimy czytać dzieciom baśnie. Nie okazjonalnie, ale zgodnie z hasłem "Cała Polska czyta dzieciom" - codziennie. To po prostu nasz obowiązek, jako rodziców, wychowawców, nauczycieli dbających o wszechstronny rozwój dziecka.
Opracowała: Anna Rychławska - Krzyśko
Bibliografia:
M.Kwiatowska (red.) "Podstawy Pedagogiki Przedszkolnej", WsiP, 1985
A.Brzezińska (red.) "Dziecko w zabawie i w świecie języka", Poznań 1995
M.Molicka "Bajkoterapia", Media Rodzina, Poznań 2002
amelka67