Błędy językowe.doc

       BŁĘDY  JĘZYKOWE W SZKOLE  I  ICH  TYPY

     Błędy językowe we współczesnej  polszczyźnie są zjawiskiem dość powszechnym. Spotykamy się z nimi na co dzień, niemal we wszystkich dziedzinach życia. Zetknąć się można z nimi na ulicy,  w mediach, reklamie, ale również i w szkole. Niepoprawnie językowo mówi i pisze coraz większa część populacji uczniowskiej. Jest to zjawisko bardzo niepokojące, gdyż w znacznym stopniu rzutuje na wyniki egzaminu gimnazjalnego. To właśnie za język i styl uczniowie najczęściej nie otrzymują punktów, podobnie zresztą jak za zapis ortograficzny i interpunkcyjny.                               W pracach wielu uczniów klas III gimnazjum, przystępujących do egzaminu, w formach pisemnych - krótkich  i długich  - nasilają się błędy tego rodzaju. Celem niniejszej pracy jest omówienie błędów językowych, ich typologia  i charakterystyka.

   Pojęcie błędu językowego jest bardzo rozpowszechnione, ale mimo tego nie ma jednoznacznej jego definicji. Używa się dla niego w języku polski wielu synonimów : usterka, uchybienie, błąd, omyłka, zakłócenie, co powoduje liczne nieporozumienia. Utrudnia również użytkownikom językową orientację w tym, co poprawne, a co błędne.

     Większość językoznawców, zajmujących się poprawnością językową sprowadza pojęcie błędu językowego do odstępstwa, odejścia od pewnej obowiązującej normy.

Dla potrzeb uczniów szkoły podstawowej i gimnazjum przyjmuje się typologię błędów językowych opartą na elementach języka. Przedstawia się ona następująco:

TYPOLOGIA  BŁĘDÓW JĘZYKOWYCH

JĘZYK

                SŁOWNICTWO                               GRAMATYKA                        BŁ.ORT.

          BŁ. SŁOWNIKOWO –                           BŁ. GRAMATYCZNE             

          FRAZEOLOGICZNE                                                  BŁ. FONETYCZNE                

                                                                                                         BŁ. INT.

BŁ. FRAZEOLOGICZNE    BŁ. SŁOWNIKOWE          BŁ. SŁOWOTWÓRCZE

                                                                                    BŁ. FLEKSYJNE

PLEONAZMY    KONTAMINACJE                   BŁ. SKŁADNIOWE:                             

                                                             - ZW. ZGODY

                                                             - ZW. RZĄDU

                                                             - ZW. PRZYNALEŻNOŚCI

                                                             - KOMPOZYCJA ZDANIA ZŁOŻONEGO

                                                            -  W ZAKRESIE  IMIESŁOW. RÓWNOWAŻNIKA ZD.

                                                             - SZYK WYRAZÓW

                                                             - POWTÓRZENIA

     Wielu językoznawców, jak widać na schemacie, nie zalicza do błędów językowych uchybień            w zakresie interpunkcji i ortografii. Są to błędy zewnętrzne wobec języka. Normy ortograficzne          i interpunkcyjne opierają się nie tylko na zwyczaju społecznym, ale przede wszystkim na przepisach uchwalonych przez odpowiednie  instytucje. Błędy interpunkcyjne, aczkolwiek mają ścisły związek ze składnią, jednak nie mogą być zaliczane do kategorii błędów językowych, gdyż stanowią wykroczenia przeciwko ściśle sformułowanym zasadom, które mają charakter konwencjonalny.

       Poniżej zamieszczam omówienie odchyleń od normy według szkolnej typologii błędów. Ilustruję je w dużym stopniu przykładami  pochodzącymi z prac  uczniów :

Błędy słownikowe nazywamy również leksykalnymi. Polegają one  na myleniu wyrazów podobnych brzmieniowo, ale znaczących coś innego. Mogą być spowodowane niezrozumieniem znaczenia słów. Rozważę istotę tych odchyleń od normy na przykładzie zdań:

a)      Kampania honorowa sprawnie przemaszerowała przed prezydentem. 

b)      Znajomi moich rodziców zaadaptowali malutkie dziecko.

c)      Kolega Andrzeja Radka – Marcin Borowicz – wyglądał bardzo efektywnie  w swoim  ubraniu.

d)      Redagowanie notatki biologicznej o Adamie Mickiewiczu zajęło mi sporo czasu.

e)      Przyrzekał solidarnie, że się zmieni.

     W cytowanych zdaniach pojawiły się błędy leksykalne spowodowane albo niezrozumieniem znaczenia słów, albo słowa zostały niewłaściwie dobrane ze względu na podobieństwo brzmieniowe. Biologia to nauka o organizmach żywych i ich życiu, a biografia to prezentacja, opis czyjegoś życia. Podobnie z wyrazami : kampania i kompania. Kampania oznacza zorganizowaną, energiczną akcję  zmierzającą do określonego celu. Uczniowi najwyraźniej chodziło o wyraz kompania, czyli pododdział w wojsku dowodzony przez oficera. Zaadaptować znaczy przystosować coś do nowych potrzeb. W analizowanym zdaniu nie chodzi jednak o adaptację, ale o przysposobienie dziecka, czyli zaadoptowanie. Efektywnie to inaczej : wydajny, skuteczny; efektowny, bo taki wyraz powinien zostać zastosowany – atrakcyjny, elegancki.

     Błąd leksykalny o podłożu semantycznym ilustruje również zdanie : W bajce „Czapla, ryby                  i rak” Ignacy Krasicki stosuje następujące formy wypowiedzi : opis, dialog i alergię. Usterka wynika z niezrozumienia słów alergia i alegoria. Uczeń  sądzi, że wyrazy znaczą to samo, niestety nie jest to zgodne z prawdą. Alegoria to obrazowe przedstawienie pojęć oderwanych, natomiast alergia jest uczuleniem na składniki pokarmu lub atmosfery. Niepoprawnie nazwało dziecko alegorię jako formę wypowiedzi. Jest ona jednym ze środków poetyckich. Pojawił się tutaj dodatkowo błąd merytoryczny.

       Innym przykładem obrazującym błędy słownikowe jest  zdanie : Lider naszej klasy otrzymał nagrodę dyrektora zamiast Przewodniczący naszej klasy… . Pojawiające się tu uchybienie dotyczy nadużywania wyrazów modnych ( opcja, lider, kreować, kontrahent ). Do  tej kategorii zalicza się również  stosowanie zapożyczeń językowych.

Błędy frazeologiczne

Do najczęstszych błędów frazeologicznych należy naruszenie stałości związku frazeologicznego, np.  ogarnęła go ciemna rozpacz zamiast ogarnęła go czarna rozpacz. Błędy polegające na mieszaniu, krzyżowaniu wyrazów, związków, wyrażeń, przysłów  czy powiedzeń to kontaminacje. Efektem takich zabiegów uczniowskich są twory typu : odniósł porażkę zamiast : poniósł porażkę lub odniósł zwycięstwo; wpaść jak śliwka w budyń zamiast w kompot; snuć perspektywy zamiast mieć perspektywy, snuć plany. Prowadzi to często do sytuacji , w których uczniowie w swoich pracach używają związku frazeologicznego niezgodnie z jego znaczeniem, np. Nie będę się spieszył, bo wówczas tylko czeka na mnie musztarda po obiedzie. Wielokrotnie ten rodzaj błędów wynika z niedokładnego rozumienia znaczenia związku frazeologicznego, np. Sztuka była znakomita i wszystkim, którzy maczali w niej palce, trzeba pogratulować.

      Kolejnym rodzajem błędów frazeologicznych są pleonazmy. Polegają one na użyciu obok siebie wyrazów synonimicznych, np. masło maślane, potencjalna możliwość, bardzo znakomity. Używanie wyrażeń, które składają się z wyrazów mających to samo lub bliskie znaczenie, przynosi skutki w postaci  konstrukcji : W ostatnim okresie czasu ceny towarów bardzo wzrosły zamiast W ostatnim czasie ceny towarów bardzo wzrosły; Co do pochodzenia źródeł naszego orła istnieją do dziś w nauce podzielone zdania zamiast poprawnej formy : Co do pochodzenia naszego orła istnieją do dziś w nauce podzielone zdania . Uczniom należy uświadomić, iż trzeba zrezygnować z jednego ze składników związku

       Wśród błędów frazeologicznych na uwagę zasługują te, które dotyczą niepotrzebnego rozbudowania związku frazeologicznego, np. Przeczytałem powieść, jak to się mówi, od deski do deski zamiast krótko : Przeczytałem powieść od deski do deski.

Błędy fleksyjne dotyczą złej odmiany wyrazu, użycia wyrazu w złej formie gramatycznej. Usterki tego typu są wynikiem niedostatecznego utrwalenia działu gramatyki zajmującego się odmianą wyrazów.

Do najczęściej popełnianych błędów fleksyjnych należą :

·         niewłaściwe zastosowanie formy deklinacyjnej rzeczownika, np. Ze swoimi przyjacielami pójdę nad jezioro czy Dałem jeść i pić psowi Bartka. W pierwszym przykładzie uczeń użył niepoprawnej formy rzeczownika  przyjaciel w N lmn ( właściwa forma – przyjaciółmi ),             w drugim - użyto niewłaściwej końcówki –owi zamiast poprawnej –u ( psu ). Do niewłaściwej odmiany rzeczowników prowadzi również nadawanie tej części mowy niewłaściwego rodzaju, np. ten pomarańcz zamiast ta pomarańcza.

·         błędy w zakresie odmiany nazw własnych  typu  : Na lekcji języka polskiego omawialiśmy „Zemstę” Aleksandra Fredro zamiast Fredry; W czasie wycieczki po muzeum oglądaliśmy obrazy Jana Matejko zamiast Matejki – są równie powszechne, jak omówione powyżej.

·         błędy w zakresie używania for...