Wychowanie dzieci i mlodziezy w Państwie Platona.pdf

Jak wychować dzieci i młodzież na obywateli zdolnych do rozumienia i tworzenia

rzeczywistości? Takie pytanie stawiali sobie starożytni. Nikt jednak nie zaangażował

się w szukanie odpowiedzi z taką determinacją jak Platon.

W swoim dziele ,,Państwo” nakreślił cel do którego musi zmierzać społeczeństwo.

Opisał metody umożliwiające osiągnięcie tego celu. Był to program naprawy

wychowania Ateńczyków. Mimo iż powstał w IV w. p.n.e. to wytyczył tory

przyszłym wychowawcom, którzy ciągle odwołują się do paidei platońskiej.

W poniższej pracy starałem się przedstawić przyczyny które złożyły się na

powstanie ,,Państwa”. Opisałem wychowanie zaproponowane przez Platona.

Następnie pokrótce scharakteryzowałem epoki historyczne od średniowiecza po

oświecenie pod kątem wychowania dzieci i młodzieży. Na koniec spróbowałem

porównać wychowawczą koncepcję Platona ze współczesną i wykazać na ile jest ona

aktualna.

Platon- Aristokles żył w latach 428- 348 p.n.e. 1 Był synem Aristona z królewskiego

rodu Kodrydów i Periktione w żyłach której płynęła krew Solona 2 . Obdarzony

wieloma przymiotami fizycznymi, dzięki którym zwyciężał w igrzyskach ismijskich

odbywających się ku czci Posejdona. Posiadał także a może przede wszystkim

przymioty duchowe. Interesował się malarstwem, muzyką, śpiewem, teatrem, a także

filozofią. Znał poglądy Heraklita i Protagorasa. W wieku 20 lat przylgnął do

Sokratesa. Rozpoczęła się wtedy fascynacja jego osobą i filozofią. Znalazł cel życia.

Razem przebywali 7 lat. Poglądy Sokratesa stały się jego poglądami. Nie tylko je

utrwalał ale potrafił je także rozwinąć. Od śmierci Sokratesa z niechęcią spoglądał na

Ateny. Śmierć przyjaciela utwierdziła go w przekonaniu o tym że polis jest źle

zarządzane. Wtedy opuścił je i udał się do Megary Tam rozpoczął prace nad

dialogami czyniąc Sokratesa głównym bohaterem. Po 10 latach wyruszył do Afryki,

szczególnie owocny był pobyt w Egipcie. Następnie udał się na Sycylię do Syrakuz na

dwór Dionizosów 3 . Do Aten powrócił w 386 r. Mając 45 lat otworzył Akademię. Pisał

1 A. Roussel, G. Durozoi „Filozofia – słownik”, s. 206

2 Platon „Uczta”, s. 20

3 Ibid s. 631

i wykładał do 81 roku życia. W latach 389-369 spisał swe najważniejsze dzieło

,,Państwo” 4 .

Dwa wydarzenia wpłynęły na napisanie ,,Państwa”, oba ściśle ze sobą powiązane.

Pierwsze to wojny peloponeskie.

Przyczyną tych wojen był bezwzględny egoizm oraz nienawiść wśród Greków,

będąca początkiem rozkładu norm moralnych. Także dufność Ateńczyków w swoją

potęgę oraz strach i zazdrość które pchnęły Spartan do wojny . W pierwszej fazie

położenie Aten uległo pogorszeniu, gdyż o 1\3 zmniejszyła się populacja polis.

Miasto nawiedziła zaraza. Następne lata nie przyniosły poprawy sytuacji mimo, iż

Ateny podjęły starania podporządkowania polis greckich na Sycylii. Ostatecznie w

405 r. Spartanie zburzyli mury i odnieśli zwycięstwo. Ateny pogrążały się w chaosie.

W życiu publicznym zacierał się wzorzec arystokratyczny, żniwo zbierała panująca

powszechnie podejrzliwoś ć 5 .

Drugie wydarzenie związane było z osobą Sokratesa. Jego tragiczną śmiercią i

chęcią kontynuowania paidei 6 .

Po wojnach peloponeskich Sokrates popadł w konflikt z grupą sprawującą władzę.

Nawoływał do przebudowy dotychczasowej paidei, dla której najważniejsze były cele

praktyczne, przygotowujące do rządzenia państwem. Sokrates chciał przywrócić

równowagę pomiędzy kształceniem intelektu i charakteru. Sedno ludzkiego bytowania

upatrywał w moralnej postawie człowieka. Taki obywatel kierował się cnotami:

pobożnością, sprawiedliwością, męstwem, roztropnością. Posiadając te cnoty ,

posiadał wiedzę o tym czym jest dobro. Stąd celem ludzkiego życia i działania było

dobro. Wychowanie miało doprowadzić człowieka do tego celu, było dążeniem do

wiedzy o tym co dobre. Nie kończyło się na zdobyciu wyższego wykształcenia ale

trwało całe życie 7 .

Sokrates wskazał cel, a Platon podjął się trudu nakreślenia sposobów jak ten cel

osiągnąć.

„Filozofia – słownik”, op. cit. s. 208

5 J. Wolski „Historia starożytna”, W-wa 2002, s.192-199

6 Wernwr Jaeger „Paideia”, W-wa 2001, s. 629

7 Ibid s. 624 -625

Według Platona odrodzenie należało rozpocząć od naprawy sumienia, a nie

reorganizacji prawnej. Dlatego państwo porównał do człowieka , a człowiek to dusza

władająca ciałem. Duszę tworzą części: rozumna, zapalczywa i popędliwa, to

pragnienie wiedzy, czci, zysku. Tworząc więc idealnego człowieka, a więc dusze

tworzy się idealne państwo 8 . Dokonać tego można poprzez wychowanie. Dotychczas

było ono podporządkowane i kształtowane przez polis. Dlatego wychowanie różniło

się w poszczególnych państwach –miastach w zależności od ustroju. A każdemu

ustrojowi przyświecał inny cel. Efekt końcowy a więc ukształtowany obywatel był

różny. Dlatego Platon wymienił i opisał kilka z nich. Wskazał na wady wynikające z

błędnego nakreślenia celu przez poszczególne greckie polis oraz problemy powstałe w

procesie wychowania. W oparciu o te błędy stworzył własny model.

Platon rozpoczął opisywanie ustrojów od najlepszych do najgorszych.

Najbliższe ustrojowi idealnemu , także idealnemu wychowaniu były Sparta i Kreta.

Nazwał je Platon timokracją. Celem wychowania było męstwo, a także szacunek do

władzy. Spartanie wstrzymywali się od pracy zarobkowej. Swoje wyrobienie

żołnierskie zawdzięczali min. wspólnej gimnastyce i posiłkom. Tak wychowani

Spartanie charakteryzowali się : brakiem zaufania do kultury( przejawiało się ono w

nie powierzaniu stanowisk wyrobionym intelektualnie). Szacunkiem wobec człowieka

skłonnego do wojny, a nie pokoju. Czcią dla podstępu i chytrości. Dwulicowością

obywateli- skąpi wobec własnych pieniędzy i rozrzutni wobec zdobyczy wojennych.

Wychowanie spartańskie tworzyło obywateli: opanowanych, odnoszących się z

sympatią do kultury muzycznej , chociaż nie aktywnych,( przysłuchiwali się ale nie

tworzyli). Brutalnych wobec niewolników, życzliwych wobec wolnych. Posłusznych

wobec przełożonych. Żądnych zaszczytów i wyróżnień. Wychowanie opierało się na

tresurze i przymusie i dlatego było niewłaściwe . Element zapalczywy duszy

zwyciężał refleksyjny 9 .

Kolejnym był ustrój oligarchiczny. Tam pieniądz był najwyższą miarą

społecznej wartości jednostki i jej praw obywatelskich. Wychowanie tworzyło

obywateli oszczędnych, pracowitych, żądnych złota. Chętnych do zawłaszczania

8 Ibid s. 777

9 Platon „Państwo” W-wa 1999, s. 104 –111 t. II

cudzych dóbr, powstrzymujących się tylko z obawy przed karą Wykazywali się

ponadto brakiem zainteresowania tym co piękne. W oligarchii element pożądliwy

duszy zwyciężał refleksyjny i zapalczyw y 10 .

Ostatnimi modelami były demokracja i tyrania. W demokracji najwyższą

wartością była wolność, tzn. nie bycie skrępowanym żadnymi obowiązkami.

Wszystkie części duszy ze sobą walczyły 11 . Prowadziło to do anarchii.

Na koniec Platon scharakteryzował tyranię której istotą była

niesprawiedliwość i siła. Typ tyrański wyrastał z niegodziwych popędów i pragnień 12 .

Dzięki tej charakterystyce Platon znalazł odpowiedź na pytanie co leży

u podstaw pomyślności państwa i człowieka. Według niego była to sprawiedliwość.

Jednak inaczej ją rozumiał niż współcześni dla których była identyczna z

posłuszeństwem wobec prawa. Wcześniej prawo umożliwiło wyjście z chaosu i

dlatego miało być wieczne. Jednak czas pokazał że było to wyrazem życzeń grup

rządzących. Platońska sprawiedliwość była podstawą duszy lub miała swoją podstawę

w duszy. Dla Platona jeśli dusza była sprawiedliwa to człowiek był szczęśliwy 13 .

Sprawiedliwość była tak jak zdrowie, dobrem ze względu na nią samą i jej skutki.

Była tym dla duszy czym zdrowie dla ciała, stanem normalnym. Właściwe

wychowanie było jedyną szansą na osiągnięcie tej sprawiedliwości przez obywatela i

państwo. Według Platona człowiek mógł być szczęśliwy tylko w idealnym organizmie

społeczno- politycznym. Takie państwo stanie się źródłem norm określających treści

wychowania i tworzącym atmosferę którą miała oddychać jednostka.

Nie dąży ono do gromadzenia dóbr o ile nie przyczyniają się do rozwoju wewnętrznej

całości społeczeństwa. Najwyższym celem jest jedność całości.

Taki doskonały organizm tworzą trzy grupy: filozofowie, strażnicy i wytwórcy.

Dla Platona najistotniejsi byli strażnicy i filozofowie, gdyż ich praca wymagała

większej umiejętności i dbałości. Państwem kierować powinni filozofowie, to oni

wychowywać będą obywateli. Natomiast strażnicy zajmą się obroną polis. Na

wytwórców spadnie obowiązek utrzymania państwa. Platon przypisuje

Ibid s.113 – 118 t.II

11 Ibid s.122 – 123 t. II

12 Ibid s.130 – 133 t. II

13 Ibid s. 64 – 65 t. I

poszczególnym grupom cnoty. W zależności od stopnia w jakim każdy stan realizuje

swoją cnotę będzie zależała sprawiedliwość. Tak filozofom przypisuje cnotę

mądrości, w duszy odpowiada jej część rozumna. Strażnikom cnotę męstwa, w duszy

odpowiada jej część zapalczywa. Wytwórcom cnotę roztropnego panowania nad sobą,

w duszy odpowiadają jej popędy. Popędy wzbudzają pożądanie, rozum zakreśla im

granice ,a zapalczywość owym żądzom się przeciwstawia. Rozum rządzi,

zapalczywość go słucha i wspiera, natomiast popędy są nienasycone. Te zależności

odzwierciedlają strukturę społeczeństwa idealnego i zarazem szczęśliwego człowieka.

A zatem trzon idealnego społeczeństwa tworzą dwie grupy strażnicy i filozofowie.

Strażników należało według Platona dobierać bardzo starannie. Musieli wykazać się

niezbędnymi kwalifikacjami fizycznymi: bystrością w dostrzeganiu, rączością w

ściganiu, siłą w walce o zdobycz. Musieli znosić zmiany pogody, pokarmu i napoju.

Ospałość i pijaństwo oraz skargi nie przystawały strażnikom. Do walki było im

niezbędne męstwo, którego podstawą była zapalczywość. Dusza strażnika musiała

charakteryzować się: łagodnością wobec swoich i napastliwością wobec obcych.

Powinna mieć wrodzoną miłość mądrości 14 . Platon nie chce tak jak antyczne

wychowanie stworzyć tylko dobrych obywateli chce specjalistów. Specjalnością

strażnika jest służba państwu. Dlatego strażnik nie może zajmować się sztuką

pojmowaną jako przyjemność w naśladowaniu. Zmienia ona naturę ludzką. Może

jednak wzorować się na bohaterach by stać się takim jak oni. Musi jednak pozostać

samodzielny i znać swoją godność. Strażnik powinien wysławiać się prosto bez

kwiecistości i wyszukanego stylu.

Strażnikami mogły być także kobiet y 15 . Platon przyznaje im takie same prawa.

Dlatego podlegają szkoleniom fizycznym(trophe) i duchowym(paideia). Chociaż jeśli

nie osiągną pozycji strażników stają się nagrodą dla mężczyzn. Taka nagroda ma

konkretny cel. Służy doborowi naturalnemu 16 .

Filozofowie natomiast powinni być w miarę piękni, okazali, prawdziwie męscy,

obdarzeni dobrą pamięcią, łatwą pojętnością i żądzą wiedzy. Charakteryzujący się

14 Ibid s. 97 t. I

15 Ibid s. 222 t. I

16 Ibid s. 229 t. I

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: