200007_biolog_z_gestem.pdf

SYLWETKA _ GNTER BLOBEL

Biolog z gestem

Laureat Nagrody Nobla przeznacza milion dolarw na odbudow« drezdeÄskiej katedry

czeÄ, ktre odcisn«¸y si« na ýyciu

Gntera Blobela by¸ widok Frauen-

kirche, czyli koæcio¸a Najæwi«tszej

Marii Panny w Drenie. Oæmioletni Blo-

bel i jego rodzina znaleli si« tam 9 lu-

tego 1945 roku, uciekajc przed alianc-

kimi bombami spadajcymi na hitle-

rowskie Niemcy. Kiedy przejeýdýali

przez Drezno, ch¸opca zafascynowa¸o

pi«kno kopu¸y tej protestanckiej æwi-

tyni Ð ãkamiennego dzwonuÓ wyso-

koæci 90 m, dominujcego od 200 lat nad

miastem.

Nie by¸o mu dane d¸ugo si« cieszy wi-

dokiem koæcio¸a. Cztery dni pniej Blo-

bel i jego rodzina patrzyli z przeraýeniem

z pobliskiego wzgrza, jak na Drezno

spadaj tony alianckich bomb, zalewajc

miasto morzem ognia, ktry spustoszy¸

jego barokowe zabytki i poch¸on¸ dzie-

sitki tysi«cy ofiar. üuna poýaru rozæwie-

tla¸a teren w promieniu wielu kilome-

trw. ãMoýna by¸o czyta przy niej ga-

zet«Ó Ð wspomina Blobel. Koæci¸ NMP

p¸on¸ przez dwa dni, aý wreszcie ta nie-

zwyk¸a budowla run«¸a z hukiem, obra-

cajc si« w stert« wypalonego gruzu.

Blobel, jego rodzice i siedmioro ro-

dzeÄstwa zdýyli opuæci Drezno przed

atakiem, lecz jedna z jego sistr zgin«¸a

kilka miesi«cy pniej w zbombardo-

wanym pocigu. Mia¸a 19 lat. Wspo-

mnienie jej æmierci oraz widoku pi«k-

nej Frauenkirche walcej si« w gruzy

odtd zawsze mu towarzysz.

Dlatego teý kiedy Blobel otrzyma¸

w padzierniku ub.r. Nagrod« Nobla

w dziedzinie fizjologii lub medycyny za

badania nad przenikaniem bia¸ek przez

labirynt b¸on wewntrzkomrkowych,

natychmiast zacz¸ myæle nad tym, jak

towarzyszca jej kwota Ð 960 tys. dola-

rw Ð moýe dopomc w realizacji pla-

nw odbudowy koæcio¸a. Blobel ofiaro-

wa¸ ca¸ otrzyman sum« organizacji

Friends of Dresden (Przyjaciele Drezna),

ktr za¸oýy¸ w 1995 roku, aby wesprze

wysi¸ki spo¸ecznoæci mi«dzynarodowej

w celu rekonstrukcji koæcio¸a.

Jako biolog Blobel poæwi«ci¸ si« ba-

daniu struktur. Kaýda z komrek ludz-

kich, zwierz«cych i roælinnych jest sa-

ma w sobie miniaturow ãkatedrÓ,

ktrej ¸uki i przypory zbudowane s

z b¸on elementarnych decydujcych

TAKICH ODKRY NIE DOKONUJE SI¢ W CIGU JEDNEGO POPOüUDNIA:

Gnter Blobel, noblista z 1999 roku, od 1971 roku bada przenikanie bia¸ek

przez b¸ony komrkowe.

o materialnym kszta¸cie komrki i two-

rzcych wyspecjalizowane struktury,

zwane organellami, pe¸nice rýnorod-

ne funkcje ýyciowe.

Blobel nie myæla¸ pocztkowo o ka-

rierze naukowca Ð studia rozpocz¸ na

Wydziale Lekarskim Uniwersytetu

w Tybindze. Medycyna odgrywa¸a istot-

n rol« w historii jego rodziny. Ojciec

jego by¸ weterynarzem na ålsku, nale-

ýcym wwczas do Niemiec. Specjali-

zowa¸ si« w leczeniu duýych zwierzt

hodowlanych, ktrych nie brakowa¸o

w okolicznych posiad¸oæciach ziem-

skich. W ælady ojca posz¸o dwch braci

Gntera, a trzeci zosta¸ lekarzem.

Po ukoÄczeniu w 1962 roku staýu, kt-

ry odbywa¸ w kilku szpitalach w Niem-

czech, Blobel postanowi¸ przekwalifiko-

wa si« i zosta badaczem. ãPodczas staýu

przekona¸em si« Ð wspomina Ð ýe wiele

dolegliwoæci leczy si« objawowo. A ja

chcia¸em usuwa przyczyny chorb.Ó

Podjwszy decyzj«, ýe poæwi«ci si«

pracy naukowej, Blobel zacz¸ stara si«

o odbycie dalszych studiw w Stanach

Zjednoczonych, cho jak mwi, by¸ bar-

dzo przywizany do Europy. Pierwsze

prby nie powiod¸y si« Ð odrzucono je-

go podanie o przyznanie stypendium

Fulbrighta. Wtedy jeden z braci, ktry

by¸ juý wwczas profesorem weteryna-

rii w University of Wisconsin-Madison,

u¸atwi¸ mu wst«p na prowadzone przez

t« uczelni« studia doktoranckie w dzie-

dzinie onkologii. ãOd razu mi si« tam

spodoba¸o Ð opowiada Blobel. Ð Poci-

ga¸y mnie teý mi¸e kontakty towarzy-

skie.Ó W dalszym cigu uwaýa¸ jednak,

ýe w USA przebywa czasowo i ýe

w koÄcu wrci do Europy. ãBy¸em zde-

cydowany nie zostawa tu na sta¸e.Ó

Nie opuæci¸ jednak USA i jest obecnie

obywatelem amerykaÄskim. Po uzyska-

niu stopnia naukowego otrzyma¸ sty-

pendium podoktoranckie w Rockefeller

University w laboratorium GeorgeÕa Pa-

ladeÕa, ktry w 1974 roku zosta¸ laure-

atem Nagrody Nobla za badania z bio-

logii komrki. To w¸aænie tam Blobel

i inny m¸ody naukowiec David Sabatini

zacz«li pracowa nad koncepcjami, kt-

re przynios¸y Blobelowi Nobla.

Synteza bia¸ek w komrkach nast«pu-

je w organellach zwanych rybosomami,

przylegajcych do zewn«trznej po-

18 å WIAT N AUKI Lipiec 2000

J ednym z najwaýniejszych doæwiad-

wierzchni siateczki ærdplazmatycznej Ð

wewntrzkomrkowego uk¸adu kanali-

kw i p«cherzykw, zbudowanego z b¸on

elementarnych. Rybosomy dzia¸aj jak li-

nie produkcyjne, w ktrych czsteczki in-

formacyjnego (matrycowego) RNA, za-

wierajce informacj« genetyczn skopio-

wan z DNA w jdrze komrkowym, s

wykorzystywane jako matryce okreælaj-

ce sekwencj« aminokwasw sk¸adajcych

si« na bia¸ka. Badania PaladeÕa i innych

wykaza¸y, ýe nowo syntetyzowane bia¸-

ka w jakiæ sposb pokonuj b¸on« siatecz-

ki ærdplazmatycznej, dostaj si« do jej

wn«trza, a niektre zostaj w koÄcu wy-

dzielone przez komrk« na zewntrz

w postaci maleÄkich p«cherzykw utwo-

rzonych przez b¸on« elementarn.

Blobel i Sabatini chcieli zbada, co po-

zwala na tak precyzyjne przemieszcza-

nie si« bia¸ek. Przecieý s one zwykle

czstkami hydrofilowymi, a jednak po-

trafi pokona fosfolipidowe, czyli t¸usz-

czowe b¸ony wewntrzkomrkowe, aby

przedosta si« z jednej cz«æci komrki

do drugiej. Obaj biolodzy wysun«li

w 1971 roku hipotez«, ýe kaýde nowo

powsta¸e bia¸ko musi mie na jednym

z koÄcw coæ w rodzaju kodu poczto-

wego czy teý etykiety adresowej, kieru-

jcej je we w¸aæciwe miejsce.

Sabatini zaj¸ si« pniej inn proble-

matyk, natomiast Blobel kontynuowa¸

badania nad tym, co zyska¸o nazw« ãhi-

potezy sygna¸owejÓ. Pnc si« po szcze-

blach kariery naukowej w Rockefeller

University aý do uzyskania tytu¸u pro-

fesorskiego w latach siedemdziesitych,

Blobel zidentyfikowa¸ komrkowy kod

pocztowy, ktry nazwa¸ peptydem sy-

gna¸owym. Na pocztku lat dziewi«-

dziesitych wsplnie z kolegami ze swo-

jego laboratorium odkry¸ bia¸kowy

kana¸ do translokacji, przez ktry bia¸-

ka przenikaj przez b¸ony Ð wyjaænia to,

w jaki sposb hydrofilowe bia¸ka s

w stanie pokona t¸uszczow barier«.

Razem odtworzyli teý ca¸y ¸aÄcuch prze-

mian biochemicznych sprawiajcych, ýe

wytworzone bia¸ka dostaj si« do sia-

teczki ærdplazmatycznej, oraz wyjaæni-

li, jak to si« dzieje, ýe bia¸ka, ktre aby

spe¸nia swoj rol«, musz zosta wbu-

dowane w b¸on«, tam w¸aænie trafiaj.

KOPUüA FRAUENKIRCHE dominowa¸a

nad Dreznem, jak wida na obrazie

z 1747 roku (z lewej) . Jednak alianckie

bomby zapalajce, zrzucone na miasto

13 i 14 lutego 1945 roku, obrci¸y

koæci¸ w ruin« (fotografia poniýej).

Mi«dzynarodowa inicjatywa

na rzecz odbudowy tej protestanckiej

æwityni ma na celu przywrcenie

jej dawnej æwietnoæci.

Odkrycia Blobela maj istotne zna-

czenie dla zrozumienia mechanizmw

powstawania oraz terapii rýnych cho-

rb, w tym choroby Alzheimera, poczt-

kw kamicy nerkowej i mukowiscydo-

zy. W tej ostatniej chorobie bia¸ko regu-

lujce poziom elektrolitw w komrce

nie dociera w ogle na jej powierzchni«.

Skutkiem tego jest gromadzenie si« lep-

kiego æluzu w p¸ucach i innych narz-

dach, co moýe zwi«ksza podatnoæ

chorego na infekcje, czasem prowadz-

ce nawet do æmierci.

Blobel Ð wysoki, rozmowny m«ýczy-

zna z g«st, siw czupryn, mwicy

nadal z lekkim niemieckim akcentem Ð

twierdzi, ýe telefon ze Szwecji informu-

jcy go o przyznaniu mu Nagrody No-

bla zaskoczy¸ go, cho jego nazwisko od

lat figurowa¸o na liæcie kandydatw

z dziedziny fizjologii lub medycyny. De-

cyzj« o przeznaczeniu nagrody na od-

budow« koæcio¸a NMP podj¸, jak mwi,

bez chwili wahania. I dodaje: ãBy¸o

oczywiste, ýe tak postpi«.Ó

Nie zdarza si« co dzieÄ, by ktoæ lek-

k r«k odda¸ blisko milion dolarw,

ktry nagle spad¸ mu z nieba. Wi«k-

szoæ noblistw ci«ýko pracuje na swj

sukces przez wiele lat, zadowalajc si«

skromnym uposaýeniem, jakie oferuj

im placwki naukowe. Naukowcy ma-

j wi«c pe¸ne prawo traktowa otrzy-

man fortun« jako godziw rekompen-

sat« za lata wyrzeczeÄ. Niektrzy

przeznaczaj pienidze na finansowanie

dalszych swoich badaÄ, inni kupuj do-

my, jeszcze inni poæwi«caj przynaj-

mniej ich cz«æ na realizacj« jakiegoæ

kaprysu Ð na przyk¸ad Richard J. Ro-

berts z New England Biolabs, laureat

Nagrody Nobla w dziedzinie fizjologii

lub medycyny w 1993 roku, zbudowa¸

sobie boisko do gry w krokieta o po-

wierzchni ponad 700 m 2 .

Ale Rockefeller University nie ýa¸uje

pieni«dzy dla swojej kadry naukowej,

a Blobel prowadzi takýe badania dla Ho-

ward Hughes Medical Institute, naleý-

cego do najwi«kszych instytucji Ð poza

National Institutes of Health Ð finansu-

jcych w USA badania biomedyczne. Po-

za tym Blobel i jego ýona, Laura Maio-

glio Ð w¸aæcicielka cenionej restauracji

Barbetta w centrum Manhattanu Ð nie

maj dzieci (ãczego ýa¸uj«Ó Ð mwi Blo-

bel). Tak wi«c cho mogliby kupi do-

mek letni, by mie dokd wyjeýdýa ze

swego mieszkania przy Park Avenue,

zadecydowali, ýe nagroda zostanie prze-

znaczona na odbudow« koæcio¸a NMP.

Darowizna Blobela zwi«ksza budýet

organizacji Friends of Dresden do oko¸o

2 mln dolarw Ð jest to pita cz«æ kwo-

ty potrzebnej do odbudowy tej cz«æci ko-

æcio¸a, ktr sam uczony nazywa jego

ãamerykaÄskim skrzyd¸emÓ. Koszt ca¸e-

go przedsi«wzi«cia, ktrego zakoÄczenie

planowane jest na 2004 rok, szacuje si«

na 200 mln dolarw. Sum« t« zbieraj roz-

maite inne stowarzyszenia i korporacje

na ca¸ym æwiecie. ãMam nadziej« Ð m-

wi Blobel Ð ýe ofiarowane przeze mnie

pienidze z Nagrody Nobla zach«c in-

nych, by mieli wi«kszy gest.Ó

Carol Ezzell

GNTER BLOBEL: W KILKU SüOWACH

¥ Urodzony na ålsku w 1936 roku.

¥ W jego pracowni, s¸uýcej zarazem

jako siedziba towarzystwa Friends

of Dresden, Inc., stoi 60-centymetro-

wy model Frauenkirche.

¥ Jest dwudziestym laureatem

Nagrody Nobla z Rockefeller

University.

å WIAT N AUKI Lipiec 2000 19

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: