Katechetyka – teoria katechezy
Przedmiot materialny – posługa słowa.
Przedmiot formalny – katecheza jako forma wiary.
Katechetyka w pierwszej fazie rozwoju zajmowała się metodą nauczania religii. Koncentrowała się na wskazaniach dotyczących nauczania religii. Z czasem zdano sobie sprawę, że zajmowanie się metodyką nauczania to za mało. Oprócz metodyki ważny jest również inny obszar zainteresowań, który jest w związku z dydaktyką. Trzeba się zająć metodami, treścią, przekazem. Katechetyka stała się dziedziną w której podejmowano zagadnienia z dydaktyki nauczania. Szybko uznano, że dydaktyka jest istotna, ułatwia pracę katechety. Istotna jest również pedagogika. Uznano, że katechetyka to pedagogika o charakterze religijno – moralnym. Katechetyka przez lata przejmowała to co się działo w teologii. Zajmowano się procesem wychowania.
Katechetyka jako nauka teologiczna:
Katechetyka podlega ciągłej ewolucji. Refleksja jest istotna dlatego, że ma służyć praktyce. Katecheza rozwija się w życiu, w praktyce.
W katechetyce możemy wyodrębnić kilka działów:
· fundamentalna – zagadnienia metodologiczne katechetyki, wyjaśnia pojęcia, koncepcje katechezy. Zajmuje się wyjaśnieniem współczesnych dokumentów katechetycznych.
· materialna – treść katechezy – sama treść i to co się z nią wiąże
· formalna – zajmuje się formą katechezy, dydaktyka katechezy
· szczegółowa – zajmuje się katechezą dostosowaną do rozwoju człowieka, rożnego rodzaju człowieka, różnego rodzaju grupy to co wiąże się z duszpasterstwem katechetycznym.
Katecheza jest wychowaniem w wierze dzieci, młodzieży i dorosłych. Obejmuje nauczanie doktryny chrześcijańskiej przekazywanej w sposób systematyczny i szczegółowy dla wprowadzenia wierzących
w pełnie życia chrześcijańskiego. Funkcje:
- wtajemniczanie
- nauczanie
- wychowanie
Katecheza jest wychowaniem w wierze.
Katechumen - ktoś kto przygotowuje się do chrztu.
Jednostka katechetyczna – katecheza, lekcja religii.
Początek katechezy w Kościele to słowa Jezusa „ Idźcie na cały świat i głoście ewangelię...”.
Podjęte zostało polecenie i ludzie którzy je usłyszeli poszli i nauczali.
HISTORIA KATECHETYKI:
Posiada wymiar misyjny. Skierowana jest do osób dorosłych. Domagano się pewnych znaków.
Etapy pouczenia związanego z przyjęciem chrztu świętego( można dostrzec drogę wtajemniczenia):
· przygotowania dalsze
· przyłączanie
· katecheza przed chrztem
· poręczenie
· wyznanie wiary
· chrzest
· udzielenie daru Ducha Świętego
· katecheza o chrzcie
W II wieku w Kościele kontynuowane są działania katechetyczne. Rozwija się droga katechumenalna.
W katechumenacie w II /III wieku mamy etapy:
· wstępna ewangelia
· zgłoszenie do katechumenatu
· katechumenat zasadniczy
· sprawowanie chrztu
wstępna ewangelia
dla tych, którzy usłyszeli nowinę o Jezusie Chrystusie, przyjęli ją z wiarą – to zetkniecie jest ważne.
Ktoś usłyszał dobrą nowinę i postanowił ją przyjąć
zgłoszenie, dopuszczenie
wiązało się z serią pytań dotyczących przyjęcia wiary. Wiązało się to z określeniem kim jestem, dlaczego chcę przyjąć ten sakrament. Musiało być poręczenie przez kogoś kto do wspólnoty należał. Następowała druga seria pytań: rodzina, potem trzecia seria. Po niej następowało włączenie do katechumenatu.
przygotowania bliższe
okres wielkiego postu – trzy etapy:
1) drugie badanie – dopuszczenie do bezpośredniego badania i sprawdzenia czy kandydat żyje z wiarą
2) wybór do oddzielnej grupy katechumenów
3) intensywne przygotowanie do chrztu pod nadzorem pasterzy – miało charakter liturgiczny (Słowo Boże)
sprawowanie chrztu
dzień sprawowania – niedziela wielkanocna
obrzęd: wyrzeczenie się szatana, wyznanie wiary, poświęcenie wody, chrzest.
po chrzcie: namaszczenie olejem, nałożenie ręki, modlitwa, naznaczenie znakiem krzyża, pocałunek pokoju, udział w eucharystii.
Na osłabienie katechumenatu wpłynęło:
- masowość nawracanych osób
- surowość dyscypliny – przejawiała się tym, że nie było możliwości odpuszczenia grzechów
po chrzcie.
Na przełomie IV/ V wieku miało miejsce osłabienie katechumenatu. Z początkiem III wieku
powstają szkoły katechetyczne. Ich zadaniem było przygotowanie katechetów.
Średniowiecze VI / XV wiek
Katecheza misyjna
prowadzona dla tych, którzy przygotowywali się do przyjęcia chrztu świętego. Ograniczało się do poznania podstawowych prawd wiary. Nie było katechezy dla dzieci. Była katecheza pośrednia prowadzona
przez rodziców, którzy byli odpowiedzialni za przyjęcie przez dzieci komunii świętej.
Katecheza poprzez sztukę – obrazy
Obrazy pełniły role Biblii panperum czy modlitwy. Za pomocą obrazów przedstawiali określone prawdy wiary oraz fragmenty z Pisma Świętego. Obrazy, witraże to pewien rodzaj katechezy. Z tego okresu pochodzą przedstawienia religijne, misteria – miały na celu przybliżenie prawd o stworzeniu i męce Jezusa.
Mirakle – tematem były wydarzenia z życia świętych.
Moralitety – ukazywano cnoty, wady, walkę toczącą się pomiędzy dobrem i złem.
W okresie średniowiecza pojawiają się pierwsze podręczniki katechetyczne – w formie dialogu przedstawiają prawdy wiary. Powstają pierwsze szkoły przy klasztorach, katedrach, kolegiatach.
Głównie były to szkoły dla przyszłych duchownych.
Katecheza po Soborze Trydenckim
Sobór:
· nakazał katechizacje dzieci, pouczenie katechetyczne miało dotyczyć posłuszeństwa wobec rodziców.
· domagał się nauczania w nielicznych szkołach religijnych,
· zobowiązano nauczycieli, duszpasterzy do wizytacji tych szkół,
· nakazał głoszenie kazań w niedzielę i święta,
· nakazał wyjaśnić liturgię,
· nakazał w adwencie, poście nauczać prawd wiary w oparciu o Pismo Święte
· nakazał zakładanie szkół parafialnych
· nakazał objęcia dzieci w parafiach katechezą
Katechizm i twórczość katechetyczna
Wiek XV był bogaty w twórczość katechetyczną, duży wpływ wywarła reformacja. W 1529r.powstały katechizmy dla dzieci i dorosłych, ich autorem był Luter. Powstałe katechizmy (Luter, Kalwin) przyczyniły się do powstania katechizmu katolickiego. W 1566r. ukazał się Katechizm Rzymski.
W okresie trydenckim i po powstało wiele katechizmów.
· trzy katechizmy Piotra Kanizjusza
- wielki dla dorosłych,
- średni dla dzieci i młodzieży,
- mały dla dzieci
· katechizmy św. Roberta Delarwina:
- mniejszy 1597
- większy 1598
Katechizmy te stały się wzorcowymi dla licznych katechizmów diecezjalnych. Na soborze zobowiązano biskupów aby stali się odpowiedzialni za swoje własne katechizmy. Każdy biskup za punkt honoru stawiał sobie aby w jego parafii były praktykowane nakazy soboru.
W połowie XVII wieku zdano sobie sprawę, że jest duża ignorancja religijna. W katechizmach upatrywano nadzieję. We wstępach do katechizmów pisano o tym, w ten sposób próbowano bronić wiarę chrześcijańską. Pojawiały się błędy wewnątrz Kościoła. Biskupi polecali pisanie katechizmów,
tendencja ta trwała do XX wieku. W XVII wieku dochodziło do wojny katechizmów. Zrodziła się potrzeba unifikacji. Powstawały katechizmy dla całego kraju. W Polsce takiej unifikacji nie było.
Oświecenie
Od XVII wieku wprowadza się obowiązek szkolnictwa dla dzieci.
Francja – 1921 publiczne bezpłatne nauczanie szkolne,
Szwecja - 1842 wprowadzono obowiązek szkolnictwa.
Wśród przedmiotów nauczania pojawia się religia, jako przedmiot nauczania. Cała sieć szkolna zaczęła powstawać w wymiarze powszechnym. Materiałem nauki religii była historia biblijna i katechizm.
Zaczęły się pojawiać pierwsze podręczniki. Na przełomie wieku XVIII / XIX Kościół zwraca uwagę
na naukę dzieci. W parafiach w dalszym ciągu prowadzono przygotowania dzieci do komunii św.
Zaczęto interesować się katechezą dorosłych.
Wiek XIX
Treścią katechezy zajmowała się teologia. XIX w. – powrót do scholastycznego myślenia, zwrot w teologii. Nowe ujęcie neoscholastyczne.
Katechizm Deharta(1847) odegrał duże znaczenie, osiągnął światowy rozgłos. Dehart przejął to co teologia systematyczna wypracowała i zapisał to w swoim podręczniku w postaci systematycznej. Polegało to na przekazaniu suchych stwierdzeń teologicznych, oderwanych definicji teologicznych od życia. Pismo Święte odegrało rolę drugorzędna, a nie jako źródło katechezy. W Polsce katechizm ten ukazał się w 1848 roku
(rok po wydaniu go przez Deharta), kompilacja a nie oryginalne ujęcie. Przez kolejne dziesięciolecia na jego podstawie nauczano w Polsce.( cały XIX i początek XX w.). W Polsce znany był również Katechizm Filochowskiego. W XIX wieku powrócono do definicji czysto teologicznych.
Na przełomie stulecia zaczęło pojawiać się przekonanie, że taka metoda nie daje efektów – nauczanie polegało na wyjaśnianiu sobie tych terminów, przyswajaniu tej prawdy zapisanej w katechizmie.
Ruch katechetycznej odnowy
Ruch odnowy metody lub formalno – metodycznej. Jego źródeł należy szukać w końcu XIX wieku.
Źródłem była ogólna sytuacja szczególnie:
· dechrystianizacja – w dużych miastach nauczanie katechizmu było abstrakcyjne, rozmijało się z życiem. Razem z rozwojem cywilizacyjnym w parze szła dechrystianizacja.
· unowocześnienia metodyczne – metoda nauczania w innych metodach.
Trzeba koniecznie brać pod uwagę rozwój psychiczny dziecka. W dydaktyce świeckich pojawiły się stopnie formalne. Ich twórcą był Herbrt Był to opracowany metodyczny sposób działania nauczyciela
na lekcjach, jak je rozplanować. Refleksja była na gruncie dydaktyki – trzeba odstąpić od wyjaśniania prawd zawartych w katechizmie, a zacząć szukać odpowiedzi na pytania, które zadają świeccy.
Szybko przeniosło się to na grunt katechezy. Katecheci zaczęli organizować się w związki katechetów:
- Monachium
- Wiedeń
Zaczęły się zjazdy, podczas których zastanawiano się nad metodami, odbywały się zebrania, dyskutowano nad metodami działań na religii. Doprowadzono do wyodrębnienia katechetyki od teologii pastoralnej. Katechetyka w pierwszym etapie była metodyką nauczania. Owocem prac na gruncie katechetycznym była metoda monachijska – miała rozwijać tekst katechezy wg stopni:
- przygotowanie – wprowadzenie w zagadnienie
- przedstawienie – w sposób poglądowy za pomocą jakiegoś opowiadania
- wyjaśnienie – pogłębienie prawdy
- streszczenie – zebranie wykładanego matriału
- zastosowanie – wskazanie możliwości urzeczywistnienia prawd w życiu
Próbowano te definicje przekazać a sposób zrozumiały. Katecheza jest czymś dynamicznym, w ciągłym rozwoju. Metoda monachijska była pogrążona w intelektualizmie została więc udoskonalona ale jej treść została nie naruszona. Stare treści zawarte w definicjach próbowano zmieścić w nowych metodach.
Nie brano pod uwagę Pisma Świętego. Nowa metoda wymagała nowych katechizmów – starano się odstąpić od starych – pytania i odpowiedzi na rzecz lekcji. Metoda ta dość wcześnie przeniknęła
do kraju za sprawą katechetów.
Wybitni katecheci okresu międzywojennego to: x. Gadowski i x. Bielawski. Próbowali zmodyfikować metodę monachijska, która nie rozbudowała życia religijnego. Katecheza musiała przejąć zasadę budzenia życia religijnego – za mało brano pod uwagę odbiorców treści.
Ze strony pedagogiki przeżyciowej i pedagogiki pracy zwrócono uwagę że moment przeżycia jest istotny. Należałoby dotrzeć do głębszych warstw psychiki dziecka. Pedagogika rozwojowa najpierw przyjęła się na gruncie estetycznym. W nauczaniu rozwojowym chce przeniknąć do dumny wychowanka powinna doprowadzić do zetknięcia z rzeczywistością , która kryje się pod pojęciami. Ma to prowadzić do większej religijności ludzi. Zaczęto wprowadzać zajęcia, które aktywizowały uczniów – typy działań w których uczeń jest zaangażowany. Aby uczeń na lekcji był czynny, aby czerpał radość z tego, że może brać udział
w przygotowaniu lekcji. Na kongresie w 1917 roku stwierdzono że postulaty pedagogiki prawa powinny być uwzględniane w nauczaniu religii. Dostrzeżono szybko, że te ulepszenia nie przynoszą efektów,
których oczekiwano.
Ruch kerygmatyczny
Przyczyna: odnowa biblijno – liturgiczna, przed II wojną światową – zaowocowało to refleksją nad treścia katechezy. Zauważono, że teologii i przepowiadania Słowa Bożego nie można umieszczać na tej samej płaszczyźnie. Bezpośrednim impulsem była praca Junguana 1936 „Radosna nowina i nasze przepowiadanie wiary. Teologia jest w służbie przepowiadania.
Kerygma wg. Jungmana jest pojęciem biblijnym i oznacza „to co jest głoszone”, odnosi się to do treści przekazywania: to co było głoszone przez Chrystusa i podjęte prze Apostołów: pierwotne przepowiadanie – konkretne fakty i zdarzenie o życiu Jezusa. Celem jest uwierzenie w Chrystusa i przyjęcie Jego nauki - osobiste nawrócenie a nie teologia. Prawdy były przedstawiane tak, że wokół nich była główna idea związana z osoba Chrystusa.
Postulaty kerygmatyczne względem katechezy.
1. Katecheza nie jest spopularyzowanym systemem teologicznym. Dobra Nowina ma być przekazywana, chrześcijaństwo nie wkroczyła w świat jako system naukowy, ale jako dobra nowina o zbawieniu. Dla katechezy istotne jest głoszenie Dobrej Nowiny – ewangelia
.
2. W katechezie nie chodzi o objaśnienie reguł, ale o umożliwienie uczniom zetknięcia się
z rzeczywistością w której centrum jest Jezus Chrystus. Spełnienie tego postulatu.
Domaga się chrystocentrycznego rozłożenia materiału katechetycznego.
3. Logiczną konsekwencją postulatu jest podkreślenie jedności obu testamentów i ukierunkowaniu ich
na osobę Jezusa.
4. Ponieważ treścią katechezy są słowa Boże, dlatego Pismo Św. obok liturgii ma zaszczytne miejsce. Stanowi materiał z którego wypływa treść nauczania. Pismo Św. – źródło katechezy.
5. Przepowiadanie wiary, którego najważniejszą formą jest katecheza nie może poprzestać
na przedstawieniu samego wydarzenia historycznego lub zewnętrznych faktów biblijnych, lecz musi dotrzeć do tajemnicy zbawienia – oraz ukazać jej aktualność dla tajemnicy zbawienia w taki sposób,
aby człowiek aktem żywej wiary odpowiedział na wezwanie skierowane względem niego.
6. Katecheza – wydarzenie rozgrywające się między Bogiem a człowiekiem.
W oparciu o te postulaty możemy stwierdzić, że znalazły one odzwierciedlenie w katechezie praktycznej /podręczniki/. Pod koniec lat 50-tych zaczęto wydawać czasopismo „Katecheta”. Na jego gruncie polskiemu czytelnikowi przedstawiano naukę kerygmatyczną. Nurt związany z praktyką był tworzony niezależnie
od tego czy katecheza była w szkole czy nie. Nurt kerygmatyczny urzedowo w Polsce był wprowadzony
w 1971 roku. Wtedy zaczęto pisać katechizmy, podręczniki dla katechetów.
Nurt kerygmatyczny w katechezie odegrał istotna rolę. Szybko zorientowano się, że przy tym wszystkim zagubiono człowieka w sensie odbiorcy. Człowiek jest istotny w przekazie. Wymiar antropologiczny –
to co związane z człowiekiem – uwzględnienie konkretnego człowieka tu i teraz też jest istotne;
to też powinno inspirować.
Gold Bruner – „jeżeli zadaniem katechezy jest rzucanie ziarna w glebę to cała dotychczasowa uwaga winna być skupiona na ziarnie czyli słowie Bożym. Nadszedł czas aby przesunąć uwagę na glebę czyli człowieka”. W katechezie oprócz słowa Bożego ważny jest człowiek.
Audine – „przebiegliśmy dotychczas połowę drogi odnawiając katechezę przez powrót do źródeł. Pozostała druga połowa o...
Beata0083