Realny i idealny obraz siebie u osob po probach samobojczych.pdf

ANNALES

UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKŁODOWSKA

LUBLIN – POLONIA

VOL. XX

SECTIO J

2007

Szpital Neuropsychiatryczny im. Prof. M. Kaczy´ skiego, Lublin

KATARZYNA MALINOWSKA

Re alny i idealny obraz siebie u os´b po pr´bach samob´jczy ch

Real versus ideal picture of oneself in people after suicide attempts

WSTE˛P

Samob´ jstwo jest czynem autodestrukcyjnym popełnianym tylko przez jedna˛

istot˛ ˙yja˛ca˛ – człowieka. Ma ,,na celu ´wiadome unicestwienie własnego ˙ycia

i w wielu przypadkach jest raczej ´wiadoma˛ rezygnacja˛ z najwy˙szej warto´ci

człowieka, jaka˛ jest ˙ycie’’ ( ´ wiatowa Organizacja Zdrowia. Polskie Towarzystwo

Suicydologiczne, 2003, s. 7–8). Ludzie, kt´ rzy przejawiaja˛ tendencje samob´ jcze,

znajduja˛ si˛ w sytuacji kryzysu, nie dostrzegaja˛ innej mo˙liwo´ci rozwia˛zania

problemu jak tylko przez samob´ jstwo (Käsler, Nikodem 1996; Ringel 1987, 1991).

Jak stwierdził Schneider (1979, za: Hołyst 1991), jeden z czołowych badaczy

zjawiska samob´ jstwa, ,,wi ˛ kszo´´ kandydat´ w na samob´ jc´ w nie chce umiera´,

oni nie moga˛ tylko dłu˙ej ˙y´’’(s. 219). Samob´ jstwo jest aktem agresji skierowanej

przeciwko własnej osobie z zamiarem odebrania sobie ˙ycia i jako takie stanowi

przejaw braku akceptacji własnej osoby, jest zanegowaniem obrazu siebie, jaki

posiada człowiek. W literaturze przedmiotu panuje przekonanie, ˙e ka˙de samob´j-

stwo z całym bogactwem swoich uwarunkowa´ uwikłane jest u unikatowy ´wiat

jednostki, jest aktem indywidualnym (Levington, Gruba-McCallister 1993; Pilecka

1995). Poprzez samob´ jstwo człowiek zabija siebie, a wi˛c odbiera sobie prawo

i mo˙liwo´c´˙ycia w takiej postaci, w jakiej spostrzega samego siebie.

Ucieczkowa teoria samob´ jstwa (Baumeister 1990) postrzega samob´ jstwo jako ucieczk˛ przed

bolesna˛ samo´wiadomo´cia˛ (O’Connor, Sheehy 2002, s. 98).

W kontek´cie takiego rozumowania oczywisty wydaje si˛ zwia˛zek sposobu

spostrzegania siebie z decyzja˛ o ekstremalnej pr´ bie zmiany tego obrazu poprzez

KATARZYNA MALINOWSKA

jego zanegowanie w akcie samob´ jstwa. Dlatego te˙ celem niniejszej pracy jest

poznanie obrazu siebie os´ b usiłuja ˛ cych pozbawi´ si ˛ ˙ycia.

Tylko w´ wczas bowiem, gdy poznamy samego siebie, odkryjemy i zrozumiemy swoje zale˙no´ci ze

´wiatem zewn˛trznym, nie musimy negowa´ zwia˛zku swojego ´wiata wewn˛trznego ze ´wiatem

zewn˛trznym (Hołyst 1991, s. 216).

POJE˛CIE OBRAZU SIEBIE

Psychologowie, kt´ rzy zajmuja˛ si˛ problematyka˛ obrazu własnej osoby, podkre´-

laja˛ jego istotne znaczenie dla rozumienia zachowania człowieka. Obraz siebie jest

integralnym składnikiem osobowo´ci, w du˙ej mierze decyduja ˛ cym o naszym

samopoczuciu, stosunku do otaczaja˛cego ´wiata, jako´ci kontakt´ w z innymi lud´mi

oraz o efektywno´ci działania i wykorzystywania własnych mo˙liwo´ci. Obraz

własnej osoby to znajomo´´ siebie, swoich my´li, uczu´, sa˛d´ w o sobie, cech, postaw

i plan´ w. Pozwala człowiekowi kierowa´ swoim ˙yciem, kontrolowa´ i selekcjo-

nowa´ swoje zachowanie, stawa´ si ˛ jego autorem, na jego podstawie tworzy si ˛

poczucie własnej warto´ci i samoakceptacja (Niebrzydowski 1976). Jako´´ przy-

stosowania i funkcjonowania człowieka zale˙y wi˛c nie tylko od tego, jak rozumie on

´wiat, ale r´ wnie˙ od tego, jak spostrzega i rozumie on siebie samego (Reykowski

1970). To bowiem wpływa zwrotnie na jego spos´ b widzenia ´wiata i funk-

cjonowania w nim. Niedostateczna samo´wiadomo´´ i brak refleksji nad tym, kim

jestem i jaki jestem, przyczynia si˛ w du˙ej mierze do utraty wi˛zi z innymi lud´mi,

osamotnienia, a w konsekwencji mo˙e spowodowa´ utrat˛ sensu ˙ycia i stanowi´

motywacj˛ zachowa´ autodestrukcyjnych (Hołyst 1991).

Według Słownika psychologii (Reber 2000) obraz siebie, czyli ,,«ja» ( self-image )

to odbicie, a mo˙e raczej wyobra˙enie siebie, ja´ni; własna ja´´ , taka, jak ja˛

spostrzega jednostka’’(s. 431). W literaturze przedmiotu nie ma jednej powszechnie

akceptowanej definicji poj˛cia obrazu siebie. Istnieja˛ce definicje mo˙na natomiast

zaklasyfikowa´ do dw´ ch nurt´w – w˛˙szego i szerszego. W uj˛ciu w˛˙szym obraz

siebie uto˙samiany jest z wiedza ˛ człowieka o samym sobie – o swoich cechach,

umiej˛tno´ciach i mo˙liwo´ciach. Przykładem jest definicja okre´laja˛ca obraz siebie

jako zorganizowany zesp´ ł cech, kt´ re jednostka nauczyła si˛ na podstawie

wcze´niejszych i aktualnych do´wiadcze´ uznawa´ za własne, pełnia˛cy funkcj˛

integracji i stabilizacji osobowo´ci oraz zapewniaja ˛ cy jej wzgl ˛ dna ˛ trwało´´

i powtarzalno´´ zachowa´ (Siek 1984). Podobnie Kozielecki (1986) przedstawia

obraz siebie w kategoriach samowiedzy, kt´ra˛ tworza˛ nast˛puja˛ce składniki:

–s˛dy opisowe (samoopis);

–s˛dy warto´ciuja˛ce (samoocena);

–s ˛ dy o standardach osobistych (po˙a ˛ dana wizja siebie);

–s˛dy o regułach generowania wiedzy o sobie (´r´ dła samowiedzy);

–s˛dy dotycza˛ce reguł komunikowania wiedzy o sobie.

REALNY I IDEALNY OBRAZ SIEBIE U OS ´ B PO PR ´ BACH SAMOB ´ JCZYCH

Szersze rozumienie poj˛cia obrazu siebie zawiera nie tylko poznawczy, ale

r´ wnie˙ emocjonalny aspekt i okre´la go nie tylko jako wiedz ˛ o własnych cechach,

mo˙liwo´ciach i umiej ˛ tno´ciach (jak w przypadku uj ˛ cia w ˛ ˙szego), ale r´ wnie˙

jako emocjonalny stosunek do nich i ich ocen˛. W tym uj˛ciu obraz siebie zawiera

nast˛puja˛ce elementy:

– opisowy (poj˛cie o sobie, ,,ja’’ realne);

– warto´ciuja ˛ cy (samoocena i samoakceptacja);

– normatywny (,,ja’’ idealne) (Brzezi´ ska 1973).

Podobnie Niebrzydowski (1976) uwa˙a, ˙e na obraz siebie składaja˛ si˛ – opr´cz

samowiedzy – jeszcze inne elementy, do kt´ rych zalicza: samoakceptacj˛, poczucie

własnej warto´ci, samoocen˛ i samo´wiadomo´´.

Na potrzeby niniejszej pracy skupiono si ˛ na dw´ ch aspektach obrazu siebie

ujmowanego w szerokim zakresie – ,,ja’’ realnym (czyli wiedzy o tym, jaki jestem)

oraz ,,ja’’ idealnym (czyli poczuciu tego, jaki chciałbym by´).

OBRAZ SIEBIE W WYBRANYCH TEORIACH PSYCHOLOGICZNYCH

W nurcie psychoanalitycznym badania nad obrazem siebie zapocza˛tkował

w latach 30. XX wieku Adler, kt´ ry uwa˙ał, ˙e w codziennym ˙yciu człowiek jest

taki, jaki ma obraz siebie, a zachowuje si ˛ zgodnie z tym, jakie ma zdanie o sobie (za:

Pilecka 1981). Fromm (1998, 2001) ujmował obraz siebie (,,ja’’)jako ´r´ dło poczucia

to˙samo´ci i aktywno´ci człowieka. Zwracał uwag˛ na wielkie znaczenie dla

prawidłowego funkcjonowania człowieka realizowania własnych mo˙liwo´ci i twie-

rdził, ˙e człowiek, kt´ ry nie realizuje swojej sprawczo´ci, prze˙ywa obraz siebie jako

kogo´ obcego. Uwa˙ał, ˙e pozytywny stosunek do własnej osoby, miło´´ siebie jest

podstawowym warunkiem szcz˛´cia, wolno´ci i afirmacji ˙ycia. Horney (2001)

wyr´˙niła trzy aspekty obrazu siebie, kt´ ry okre´liła mianem self : ,,ja’’ realne, ,,ja’’

prawdziwe i ,ja’’ wyidealizowane. Uwa˙ała, ˙e cechami wła´ciwie rozwini˛tego

selfu (obrazu siebie) jest ch˛c´do˙ycia i tw´ rczego rozwoju oraz otwarcie na innych

ludzi. Podkre´lała, ˙e tylko człowiek samoaktualizuja ˛ cy si ˛ ma poczucie, ˙e jest

odpowiedzialny za siebie i sw´ j los. Sullivan (1953 za: Witkowski 1996) ujmował

obraz własnej osoby jako personifikacj˛, czyli wyobra˙enie o sobie, kt´ re tworzy si˛

mi˛dzy innymi na bazie odzwierciedlonych ocen społecznych.

Rogers (1991) uznawał obraz siebie za zorganizowana ˛ cało´´, kt´ra ˛ tworza ˛

spostrze˙enia ,,ja’’ oraz spostrze˙enia relacji ,,ja’’ do innych ludzi i do r´˙nych

aspekt´ w rzeczywisto´ci wraz z warto´ciami i znaczeniami przypisywanymi tym

wszystkim spostrze˙eniom.

W uj˛ciu teorii psychospołecznych obraz siebie jest ja´nia˛ odzwierciedlona˛, czyli

wyobra˙eniem człowieka o sobie samym, kt´ re kształtuje si ˛ na podstawie

spostrzegania opinii i ocen formułowanych o nim przez innych ludzi. Mead (1975, za:

Witkowski 1996), przedstawiciel teorii psychospołecznych, wychodzi z zało˙enia,

KATARZYNA MALINOWSKA

˙e człowiek do´wiadcza samego siebie po´rednio, przyjmuja˛c punkty widzenia

innych członk´w grupy społecznej, do kt´ rej nale˙y, lub og´ lny punkt widzenia tej

grupy. Rozr´˙nia dwa aspekty ,,ja’’ ( self ): ,,ja’’ przedmiotowe (czyli aspekt ,,ja’’,

kt´ ry jest dla człowieka przedmiotem refleksji prowadza˛cej do regulowania

własnych zachowa´ zgodnie ze społecznymi wzorami) oraz ,,ja’’podmiotowe (czyli

taki aspekt ,,ja’’, kt´ ry sprawia, ˙e jednostka zachowuje ´wiadomo´´ swojej

podmiotowej odr˛bno´ci).

Frankl, czołowy przedstawiciel psychologii egzystencjalistycznej, tw´ rca logo-

teorii i logoterapii (1971), twierdzi, ˙e ustalenie si˛ i akceptacja obrazu własnej osoby

ma istotne znaczenie dla poczucia sensu ˙ycia człowieka. Samoakceptacj ˛ , kt´ra

wyra˙a si˛ stopniem rozbie˙no´ci mi˛dzy ,,ja’’realnym a ,,ja’’idealnym, uznaje on za

jeden ze wska´nik´w zdrowia psychicznego. Uwa˙a, ˙e je´li obraz idealny jest zbyt

odległy od obrazu realnego, mo˙e powodowa´ wiele frustracji w ˙yciu człowieka.

Zbytnia blisko´´ obrazu realnego i idealnego natomiast mo˙e stanowi´ ryzyko braku

stymulacji do rozwoju.

Jako podsumowanie istnieja˛cych teorii obrazu siebie mo˙e posłu˙y´ pogla˛d

K˛pi´ skiego (1977), m´wia˛cy o tym, i˙ dla prawidłowego funkcjonowania człowie-

ka wa˙ne jest, aby jego obraz siebie był stabilny, o jasnym kolorycie i zgodny

z rzeczywisto´cia˛. Według niego widzimy siebie oczyma innych ludzi oraz

własnymi, a te dwa spojrzenia nierzadko stoja˛ w sprzeczno´ci, dlatego człowiek

nigdy nie wie, jaki jest naprawd˛.

CELE, PROBLEMY, HIPOTEZY BADAWCZE

Twierdzenia i hipotezy wysuwane na gruncie r´˙nych koncepcji osobowo´ci

podkre´laja˛ znacza˛cy wpływ obrazu siebie na funkcjonowanie człowieka. Liczne

badania empiryczne jednoznacznie wskazuja˛ na istnienie ´cisłej zale˙no´ci mi˛dzy

obrazem siebie a przystosowaniem człowieka. Zgodno´´ obrazu siebie z do´wiad-

czeniem oraz integracja wszystkich jego element´w jest warunkiem dobrego

przystosowania. Nieprzystosowanie z kolei wia ˛ ˙e si ˛ z nieprawidłowo´ciami

w strukturze i tre´ci obrazu siebie. Jedna˛ z form nieprzystosowania sa˛ zachowania

autodestrukcyjne, a w szczeg´ lno´ci ekstremalne ich przejawy – zachowania

suicydalne. W kontek´cie powy˙szych ustale´ nale˙ałoby oczekiwa´ specyficznych

cech w obrazie siebie os´b usiłuja ˛ cych odebra´ sobie ˙ycie.

Celem niniejszej pracy jest opisanie realnego i idealnego obrazu siebie os´b

podejmuja ˛ cych pr´b ˛ pozbawienia si ˛ ˙ycia, czyli pr´b ˛ zanegowania własnej wizji

siebie. Wiedza o obrazie siebie, jaki stworzyła osoba, jest bowiem konieczna

zar´wno w profilaktyce zachowa´ samob´ jczych, jak i w terapii os´b po nieudanych

zamachach na własne ˙ycie. Osoby ,,przywr´ cone ˙yciu’’po pr´bach samob´ jczych

powinny posiada´ adekwatny obraz własnej osoby i akceptowa´ go. Tylko w´wczas

bowiem nie b˛da˛ pr´bowały go zanegowa´ w kolejnym akcie autodestrukcji.

REALNY I IDEALNY OBRAZ SIEBIE U OS ´ B PO PR ´ BACH SAMOB ´ JCZYCH

Aby dokona´ charakterystyki realnego i idealnego obrazu siebie os´ b podej-

muja ˛ cych pr´ by samob´ jcze, postanowiono odpowiedzie´ na nast ˛ puja ˛ ce pytania:

1. Czy istnieja ˛ r´˙nice mi ˛ dzy realnym obrazem siebie os´ b po pr´ bach

samob´ jczych a realnym obrazem siebie os´ b niepodejmuja˛cych pr´ b odebrania

sobie ˙ycia?

2. Czy istnieja˛ r´˙nice mi˛dzy idealnym obrazem siebie os´ b po pr´ bach

samob´ jczych a idealnym obrazem siebie os´ b niepodejmuja ˛ cych pr´ b odebrania

sobie ˙ycia?

3. Czy istnieja˛ r´˙nice mi˛dzy realnym a idealnym obrazem siebie os´b po

pr´ bach samob´ jczych?

4. Czy istnieja˛ r´˙nice w stopniu rozbie˙no´ci mi˛dzy realnym a idealnym

obrazem siebie os´ b po pr´ bach samob´ jczych i os´ b spoza tej grupy?

Dane z literatury przedmiotu oraz własne przemy´lenia autorki pozwoliły

sformułowa´ nast˛puja˛ce hipotezy badawcze:

1. Istnieja˛ r´˙nice mi˛dzy realnym obrazem siebie os´ b po pr´ bach samob´j-

czych a realnym obrazem siebie os´ b niepodejmuja˛cych pr´ b odebrania sobie ˙ycia.

2. Brak jest istotnych r´˙nic mi ˛ dzy idealnym obrazem siebie os´ b po pr´ bach

samob´ jczych a idealnym obrazem siebie os´ b niepodejmuja˛cych pr´ b odebrania

sobie ˙ycia.

3. Istnieja˛ r´˙nice mi˛dzy realnym a idealnym obrazem siebie os´ b po pr´ bach

samob´ jczych.

4. Stopie´ rozbie˙no´ci mi˛dzy realnym a idealnym obrazem siebie jest wi˛kszy

u os´ b po pr´ bach samob´ jczych ni˙ u os´ b spoza tej grupy.

METODY BADAWCZE

W celu weryfikacji postawionych hipotez zastosowano Test Przymiotnikowy

– ACL-37 H. G. Gougha i A. B. Heilbruna – wersj˛ ,,Jaki jeste´’’ oraz wersj˛ ,,Jaki

chciałby´ by´’’. Test ten zaliczany jest do wieloskalowych test´ w osobowo´ci

opartych na samoopisie. Stanowi zestaw 300 powszechnie u˙ywanych przymiot-

nik´ w, za pomoca˛ kt´ rych mo˙na scharakteryzowa´ szeroki zakres ludzkiej

działalno´ci. Zastosowana w badaniach metoda jest znana, opisana w podr˛cznikach

i licznych opracowaniach (Matkowski 1984; Pilecka 1994; Porzak 1999; Siek 1983;

Woli´ ska i Drwal 1995), dlatego nie ma potrzeby omawiania jej w tym miejscu.

Przed rozpocz ˛ ciem badania testowego dokonano analizy dokumentacji medycz-

nej os´ b po pr´ bach samob´ jczych oraz przeprowadzano z nimi wywiad.

Jako wska´niki zmiennej zale˙nej (Y), czyli obrazu siebie, przyj˛to zatem wyniki

przeliczone Testu Przymiotnikowego – ACL-37 H. G. Gougha i A. B. Heilbruna

– wersji ,,Jaki jeste´’’ (jako wska´nik realnego obrazu siebie) oraz wersji ,,Jaki

chciałby´ by´’’ (jako wska´nik idealnego obrazu siebie).

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: