problemy-narkomanii.doc

Biuletyn Informacyjny Problemy Narkomanii nr 2/2007

PROBLEMY NARKOMANII

NR 2 / 2007

Spis treści:

Jacek Morawski - Szkoła bez narkotyków              2

Krzysztof Kruszko - Ze szczytów uniesień na piekła dno. Mechanizm narkotykowego uzależnienia              15

Czesław M. Cekiera - Ryzyko przyjmowania grzybów halucynogennych              23

Andrzej Gazicki, Wiesław W. Kubielski - Agresja wśród dzieci i młodzieży jej uwarunkowania i sposoby przeciwdziałania              29

Jerzy Fiałkiewicz, Aleksander Markiewicz, Andrzej Gazicki - Rola Polskiego Towarzystwa Zapobiegania Narkomanii w profilaktyce i terapii uzależnień              38

Mariusz Jędrzejko - Resocjalizacja przez edukację (wiedzę)              43

Mariusz Jędrzejko, Wiesław Bożejewicz, Dariusz Sarzyła - Zagrożenia narkomanią w perspektywie antropologiczno-etycznej              47

Dominika Krawczinska - Czym jest współuzależnienie? Krótka próba rekonstrukcji potocznego rozumienia pojęcia              71

Krzysztof Jędrzejko - Guarana – Kofeinowa używka podbijająca świat czy suplement diety i lek              77

Jacek Morawski

SZKOŁA BEZ NARKOTYKÓW

Istotnym dorobkiem debaty publicznej, toczącej się w ostatnim okresie wokół przejawów drastycznego naruszania wartości i zasad społecznych, może być upowszechnienie postaw aktywnie przeciw- stawiających się rozmaitego rodzaju patologiom. Jedną z takich patologii, wymagających aktywnego przeciwdziałania, jest niewątpliwie dostępność substancji psychoaktywnych (potocznie nazywanych narkotykami) i ich używanie przez młodzież szkolną.

Bogata oferta książek i artykułów na temat używania narkotyków        i jeszcze większa liczba informacji w Internecie, omawiających narkotyki        z przeciwnych punktów widzenia, może przysłaniać ogólną i podstawową regułę, jaką, moim zdaniem, należy wprowadzić i egzekwować w każdej szkole, a którą można sformułować jako „zero tolerancji dla narkotyków”. Tekst ten ma na celu pomóc we wdrożeniu odpowiedniej polityki tym szkołom, które zdecydują się taką regułę przyjąć w swojej działalności wychowawczej i profilaktycznej. Omówię w nim podstawy prawne eliminowania narkotyków ze szkoły, zasady tworzenia szkolnej profilaktyki wobec narkotyków, oraz wybrane elementy zajęć profilaktycznych, pozytywnie zweryfikowane w praktyce. Skoncentruję się na tych zagadnieniach, które wiążą się z rolą i celami szkoły, i które mieszczą się w strategiach ograniczenia popytu. Pominę większość innych ważnych zagadnień, w których rola szkoły jest co najwyżej pomocnicza, takich jak np. handel narkotykami, składających się na strategię ograniczenia podaży narkotyków. Podzielam dość rozpowszechniony w profilaktyce narkomanii pogląd, że program profilaktyczny powinien być dostosowany do realiów konkretnej szkoły. Dlatego więcej będę mówił o tym, jakie procedury warto uwzględniać w takim programie, niż jakie konkretne treści i działania ma zawierać, a jakich nie zawierać. Nawiążę tu do wieloletnich doświadczeń programu promocji zdrowia i profilaktyki uzależnień pn. „Dziękuję, nie”.

Powody prowadzenia szkolnej polityki w zakresie narkotyków

Szkolna polityka w zakresie narkotyków może być wprowadzana      z różnych powodów. Dość często szkoła podejmuje bardziej energiczne działania w wyniku sytuacji kryzysowej: pojawiania się dilerów narko- tykowych w pobliżu szkoły, wykrycia narkotyków u uczniów lub ostrego zatrucia ucznia substancją psychoaktywną. Czasem wprowadzanie szkolnej polityki dotyczącej narkotyków wynika z misji szkoły: zwiększenia roli szkoły w przygotowaniu uczniów do życia.

Inne powody to kreowanie poczucia bezpieczeństwa u rodziców uczniów i samych uczniów, zwiększenie atrakcyjności szkoły na rynku edukacyjnym, prowadze­nie systematycznych i planowych działań profilaktycz­nych, zwiększenie efektywności prowadzonych działań profilaktycznych w innych obszarach, uczestnictwie szkoły w akcjach zapobiegania narkomanii, polepszenie samopoczucia dyrekcji szkoły i nauczycieli. Jednym z istotnych powodów bywa realizacja zadań, wynikają­cych z przepisów prawnych.

Przepisy uzasadniające

wprowadzenie polityki antynarkotykowej w szkole

Ustawa z dnia 25 lipca 2005 roku o przeciwdziałaniu narkomanii (Dziennik Ustaw Nr 179, poz. 1485 ze zm.) w art. 5 stanowi, że zadania w zakresie przeciwdziałania narkomanii są realizo­wane, w zakresie określonym w ustawie także przez przedszkola i szkoły, inne jednostki organizacyjne systemu oświaty oraz szkoły wyższe. Do zadań tych należy m.in. działalność wychowawcza, edukacyjna, informacyjna i zapobiegawcza (art. 19) obejmująca w szczególności wprowadzenie problematyki zapobiegania narkomanii do programów wychowawczych jednostek organizacyjnych systemu oświaty. Zadania te są sprecyzowane w Krajowym Programie Przeciwdziałania Narkomanii oraz rozporządzeniu ministra edukacji narodowej i sportu z dnia 31 stycznia 2003 r. W sprawie szczegółowych form działalności wychowawczej i zapobiegawczej wśród dzieci i młodzieży zagrożonych uzależnieniem (Dziennik Ustaw Nr 26, poz. 226).

              Stosownie do tego rozporządzenia, działalność wy­chowawcza            i zapobiegawcza w szkole i placówce oświa­towej polega w szczególności na: systematycznym roz­poznawaniu i diagnozowaniu zagrożeń związanych z uzależnieniem; informowaniu o narkomanii i jej skut­kach; współpracy           z rodzicami dzieci i młodzieży zagro­żonych uzależnieniem; poradnictwie w zakresie zapobie­gania uzależnieniom; przygotowaniu nauczycieli i osób zajmujących się wychowaniem dzieci i młodzieży do przeciwdziałania narkomanii. Szkoły i placówki systemu oświaty rozwijają też działania wychowawcze i zapobie­gawcze wśród dzieci i młodzieży „zagrożonych uzależ­nieniem", u których zespół zjawisk psychicznych i od­działywań środowiskowych stwarza wysokie prawdopodobieństwo powstania zależności od środków odurzają­cych lub substancji psychotropowych albo którzy spora­dycznie używają środków odurzających lub substancji psychotropowych lub środków zastępczych.

Szkoły i placówki opracowują, zgodnie ze swoim statutem, strategię działań wychowawczych i zapobie­gawczych oraz interwencyjnych wobec dzieci i mło­dzieży zagrożonych uzależnieniem, która uwzględnia w szczególności: systematyczne prowadzenie w środo­wisku szkolnym edukacji prozdrowotnej, promocji zdrowia psychicznego i zdrowego stylu życia wśród dzieci i młodzieży, rodziców oraz nauczycieli; opraco­wanie metod i form rozwijania działalności informacyj­nej; określenie zadań wszystkich pracowników szkoły w zakresie pomocy dzieciom i młodzieży, zagrożonych uzależnieniem; procedury postępo­wania w sytuacjach szczególnych za­grożeń związanych ze środkami odu­rzającymi i substan- cjami psychotro­powymi, z uwzględnieniem zadań osób podejmujących interwencje; współpracę z rodzicami w zakresie działań wychowawczych i zapobie­gawczych, prozdrowotnych oraz in­terwencyjnych; aktywny udział dzie­ci i młodzieży w zajęciach profilak­tycznych i w zajęciach umożliwiają­cych — alternatywne wobec zacho­wań ryzykownych — zaspokajanie potrzeb psychicznych i społecznych; dostosowanie treści i formy zajęć profilaktycznych do zachowań ryzy­kownych dzieci i młodzieży oraz stopnia zagrożenia; edukację rówie­śniczą; sposób współdziałania pra­cowników szkoły ze służbą zdrowia i Policją w sytuacjach wymagających interwencji;  współpracę  z  różnymi instytucjami, w szczególności organizacjami pozarzą­dowymi, wspierającymi działalność szkół i placówek w zakresie rozwiązywania problemów dzieci i młodzie­ży; wspieranie dzieci i młodzieży zagrożonych uzależ­nieniem, rozwijanie ich poczucia własnej wartości oraz motywowanie do podejmowania różnych form aktyw­ności, w tym aktywności pozaszkolnej, zaspokajają­cych ich potrzeby psychiczne i społeczne, rozwijają­cych zainteresowania i umiejętności psychospołeczne; wewnątrzszkolne doskonalenie nauczycieli w zakresie profilaktyki uzależnień i innych problemów dzieci i młodzieży oraz sposobu podejmowania wczesnej in­terwencji w sytuacji zagrożenia uzależnieniem; doko­nywanie systematycznej oceny efektów podejmowa­nych działań wychowawczych i zapobiegawczych. Od­powiedzialność za realizację tych zadań spoczywa na dyrektorze szkoły.

Takie kierunki działań są spójne z zaleceniami Rady Unii Europejskiej, która wezwała kraje członkowskie „aby wdrożyły programy... profilaktyki narkomanii we wszystkich szkołach..." oraz „aby wspierały tworzenie takich programów i uruchomiły w tym celu rządowe za­soby i struktury organizacyjne". Plan działania Unii Eu­ropejskiej w zakresie narkotyków (na lata 2005-2008) ja­ko jeden z głównych celów ograniczenia popytu wymie­nia poprawę „dostępu do szkolnych programów profilak­tycznych i ich skuteczności, zgodnie z prawodawstwem krajowym" drogą „uwzględnienia w programach szkol­nych wszechstronnych, skutecznych i uznanych progra­mów profilaktycznych obejmujących problem zażywa­nia legalnych i nielegalnych substancji psychoaktywnych oraz jednoczesnego zażywania wielu narkotyków lub jak najszerszej realizacji tych programów" oraz „wsparcie uruchamiania i rozwoju programów profilak­tycznych prowadzonych wspólnie przez instytucje pu­bliczne, społeczności szkolne i odpowiednie organizacje pozarządowe".

Tworzenie szkolnej polityki dotyczącej narkotyków w ośmiu krokach

Praktycznym podejściem do tworzenia szkolnej po­lityki dotyczącej narkotyków jest realizowanie jej etapa­mi, czy — inaczej mówiąc — krok po kroku. Za nie­zbędny element tego podejścia uważa się korzystanie          z pomocy zewnętrznych doradców na wszystkich jego etapach.

1. Ustalenie potrzeby tworzenia szkolnej polityki w zakresie narkotyków

              Nowoczesne podejście w szkołach wyróżnia edukację w zakresie substancji psychoaktywnych, jako polega­jącą na działaniach z zakresu profilaktyki pierwotnej (pierwszego stopnia), nakierowanych na osiągnięcie bez­piecznego, zdrowego i produktywnego społeczeństwa, przeciw- działającego występowaniu szkód związanych z alkoholem, tytoniem i narkotykami, poprzez kontrolę czynników ryzyka. Kontrola czynników ryzyka oznacza wzmacnianie, zwiększanie, wprowadzanie do środowiska szkolnego czynników chroniących i eliminowanie, ogra­niczanie czynników szkodliwych (czynników ryzyka w węższym znaczeniu). Kontrolowanie czynników chro­niących może być, i najczęściej jest, zintegrowane w pro­cesie nauczania. Kontrolowanie czynników ryzyka może być wyodrębnione w formalny program profilaktyczny, zwłaszcza jeżeli skierowane jest na profilaktykę drugorzędową, realizowaną wobec grupy ryzyka, jaką stanowią uczniowie zagrożeni uzależnieniem.

Istnieje wiele sposobów edukacji uczniów w zakre­sie używania substancji i wyposażenia ich w umiejętno­ści, których mogą użyć w szkole i później, w życiu doro­słym. Na przykład przedmioty artystyczne i praktyczne mogą oferować przedstawianie sytuacji, w których wy­stępuje substancja, wymyślanie przepisów na napoje bezalkoholowe, planowanie profilaktycznej kampanii re­klamowej, oddziaływującej na osoby lubiące pić czy pa­lić. Programy szkolne można także łączyć z innymi dzia­łaniami profilaktycznymi w środowisku lokalnym. Takie powiązanie i wspieranie innych programów profilak­tycznych jest dobrym sposobem nie tylko na ich wzmoc­nienie, ale także na racjonalne wykorzystanie ograniczo­nych zasobów.

Możliwości integracji edukacji profilaktycznej w programach wielu przedmiotów w formie ścieżki edukacyjnej są praktycznie nieograniczone, limitowane jedynie wyobraźnią nauczycieli i uczniów. Należy jed­nak pamiętać, że formalna edukacja jest tylko jednym z wielu wpływów na postawy wobec używania substan­cji. Wiedza i techniki nauczania personelu szkolnego powinny być aktualizowane tak, by odzwierciedlały zmiany i zrozumienie etiologii i epidemiologii używa­nia substancji a także zagadnień i podejść prewencyj­nych.

...