Opracowała ...
2
I. Teoria społeczna .........................................................................................3
1. Teoria zależności .....................................................................................
2. Teoria kapitału ludzkiego
II Paradygmaty
1. Dominujący - strukturalizm funkcjonalny
2. Różnicujący: funkcjonalizm i strukturalizm
III. Orientacja
1.Dominująca
a) Realistyczno- obiektywistyczna
- Ontologia – realizm
- Epistemologia – pozytywizm
- Natura ludzka – determinizm
- Metodologia – nomotetyczna
2. Róznicująca
a) Na zmianę struktury i świadomości…………………………………..
- potencjalność…………………………………………………………..
- niedobór……………………………………………………………….
- emancypacja……………………………………………………….
- dominacja………………………………………………………….
- sprzeczności…………………………………………………………
- strukturalny konflikt……………………………………………………
- radykalne zmiany…………………………………………………….
b) Na równowagę społeczeństwa i kultury………………………………
- porządek społeczny…………………………………………………..
- status quo………………………………………………………….
- zgoda………………………………………………………………
- integracja społeczna…………………………………………………
- spójność………………………………………………………………
- zaspokojenie potrzeb
- aktualność
IV.Ideologia wychowania – transmisja kulturowa
V. Koncepcja wiedzy – deterministyczna
VI. Nurty pedagogiczne – dekonstrukcja, a przezwyciężanie obcości
Teoria jest to pojęcie wieloznaczne. Ujmowane i interpretowane, jest wielorako w pracach pedagogicznych. Wywodzi się z języka greckiego „teoria” i oznacza usystematyzowaną wiedzę wyjaśniającą daną dziedzinę rzeczywistości.
W starożytności teoria oznaczała zadumę nad światem, a w szczególności nad ruchem gwiazd i planet. Począwszy od odrodzenia teoria kojarzy się z twórczością umysłu ludzkiego. Obecnie dzięki umysłowi traktujemy teorie w sposób naukowy. Teoria naukowa to „system twierdzeń logicznie i rzeczowo uporządkowanych, powiązanych określonymi stosunkami logicznymi, występującymi w danej nauce, oraz spełniający przyjęte w niej kryteria naukowości i poprawności metodologicznej.”[1] Teoria naukowa w poszczególnych naukach ma różną strukturę, różny stopień uzasadnienia stosunków spójności wewnętrznej. Teoria może oznaczać wyjaśnienie określonego zjawiska, albo naukowy system wyjaśniający naturę materii, czy tłumaczący wszystkie zjawiska zachodzące we wszechświecie lub też jest to po prostu zbiór poglądów mających na celu ukierunkowanie nowego działania. Teorie mają cztery zasadnicze funkcje:
· rola koordynacyjna i ujednolicająca,
· rola metodologiczna,
· rola heurystyczna
· rola eksplikacyjna .
Teoria – układ praw nauki, hipotez ogólnych i definicji logicznie i rzeczowo tak powiązanych, że z najogólniejszych spośród nich można wyprowadzić wszystkie twierdzenia mniej ogólne.
Teoria zależności w ekonomii to „ teoria wiążąca obecne zacofanie krajów słabo rozwiniętych z ich kolonialną przeszłością; zgodnie z teorią zależności, mimo uzyskania formalnej niezależności politycznej, byłe kolonie pozostają zależne ekonomicznie od swoich metropolii, co nakłada szczególną odpowiedzialność za ich rozwój na byłe mocarstwa kolonialne.”
Słownik języka polskiego określa teorię jako: „pogląd wyjaśniający albo próbujący wyjaśnić zjawiska lub fakty”
Według Okonia teoria to (oglądanie, badanie):
* potocznie zespół, twierdzeń wyjaśniających daną dziedzinę rzeczywistości oraz mechanizmy jej przekształcania (...)
* w naukach empirycznych system twierdzeń tłumaczących jakieś fakty w sposób logicznie nie sprzeczny, ów system twierdzeń może również obejmować całą dyscyplinę naukową. Składają się nań prawa nauki, hipotezy i definicje, powiązane ze sobą tak, że prawa ogólne znajdują uzasadnienie i wyjaśnienie w prawach i hipotezach bardziej szczegółowych. Teoria służy zarówno tłumaczeniu faktów, jak i ich przewidywaniu.[2]
Według Słownika języka polskiego zależność to:
* „powiązanie jednej rzeczy z drugą, jednego faktu, zjawiska z innym; związek zachodzący między czym a czym, polegający na tym, że istnienie, jakość itp. Czegoś warunkuje istnienie, jakość itp. Czegoś drugiego. Zależność urodzaju od opadów. Zależność wysokości zarobków od rodzaju wykonywanej pracy.
* Stan kogo (czego), kto (co) w swym działaniu jest krępowany, ograniczony czyją wolą.” [3]
Zatem teoria zależności jest zbiorem twierdzeń opisujących dane zjawisko w sposób szczegółowy z wyodrębnieniem zależności występujących między poszczególnymi twierdzeniami. Podobnie jak w ujęciu ekonomicznym określa zależności w pedagogice. Dziecko jego rozwój jest zależne od jakości szkolnictwa, wykształcenia pedagogów i zainteresowania rodziców.
Moja praca mieści się w tej teorii, ponieważ ukazuje szereg zależności, które mają wpływ na przygotowanie dziecka sześcioletniego do uczenia się w szkole. Zależności istnieją pomiędzy wykształceniem nauczycieli, ich znajomością założeń reformy a kompetencjami nauczycieli w zakresie nauczania zintegrowanego. Ponadto istnieje zależność pomiędzy wyborem metod nauki czytania i pisania, skutecznością ich stosowania a jakością przygotowania dziecka do nauki w szkole.W pracy tej ukazuję również relacje pomiędzy trudnościami jakie napotyka nauczyciel przygotowując dzieci do nauki czytania i pisania a osiągnięciami rozwojowymi dzieci.
W odniesieniu do dziecka rozpoczynającego naukę w szkole coraz większą rolę przypisuje się jego rodzinie. Im lepsze istnieją relacje pomiędzy rodzicami a dzieckiem, im bardziej rodzice są zainteresowani nauką i rozwojem dziecka tym większe osiągnięcia dziecka w nauce szkolnej, tym pełniejszy rozwój fizyczny i psychiczny.
Teoria kapitału ludzkiego jest zakorzeniona w funkcjonalizmie. Według encyklopedii PWN kapitał ludzki to: „zasób wiedzy, umiejętności, zdrowia i energii witalnej zawarty w każdym człowieku i społeczeństwie jako całości, określający zdolności do pracy, do adaptacji do zmian w otoczeniu oraz możliwości kreacji nowych rozwiązań” [4]. Zasób ten nie jest tylko spuścizną genetyczną, ale można go powiększać za pomocą inwestycji w człowieka, rozwijanie jego wrodzonych zdolności i umiejętności, ochronę zdrowia, poprawę wyżywienia, doskonalenie zawodowe, kształcenie w systemie edukacji narodowej. Kapitał ludzki nie zależy od ilości ludności, kraje o niewielkiej liczbie ludności mogą posiadać duże zasoby kapitału ludzkiego.
W wymiarze jednostki kapitał ludzki jest zasobem stanowiącym źródło większych zarobków i przyszłej satysfakcji, wynikającej z poszerzenia zakresu postrzeganych i dostępnych wyborów. „Kapitał ludzki jest częścią człowieka; nie można go nabyć, ale można go w sobie wytworzyć dzięki nakładom czasu, pieniądza, dóbr rzeczowych i usług innych osób. Człowiek nie może oddzielić od siebie kapitału, który jest nim ucieleśniony i który towarzyszy mu zawsze, niezależnie od rodzaju działalności, jaką prowadzi.”
W teorii kapitału ludzkiego dużą rolę odgrywa szkoła, może być ona czynnikiem wzrostu jednostek, pozytywnych zmian w procesie osobotwórczym. Aktywne działanie szkoły jest uzależnione od systemu oświatowego, metod zarządzania, struktur społecznych i zmiany mentalności wychowawców.
Kluczem do dobrej edukacji szkolnej powinno być rozpoznanie przez pedagogów potrzeb uczniów, służących ich rozwojowi i radości życia, rozwijaniu zdolności krytycznego myślenia.
„Efektem tak rozumianej edukacji społecznej i samorealizacji jednostek będzie struktura ich charakteru o następujących cechach:
· orientacja typu „być”,
· pewność i wiara w samego siebie,
· poczuci radykalnej niezależności i radosne dzielenie się z innymi,
· doznawanie szczęścia, miłości i szacunku,
poznanie samego siebie i rozwój własnej osobowości.” [5]
Teoria kapitału ludzkiego znajduje odzwierciedlenie w mojej pracy licencjackiej. Wykorzystanie wiedzy nauczycieli, ich kwalifikacji i zdolności w celu pełnego przygotowania dziecka do nauki czytania i pisania w klasach początkowych ma olbrzymie znaczenie. Badania moje wykazały, że struktura oświaty, system szkolny i wyposażenie szkoły w pomoce naukowe dla nauczycieli i dzieci wpływają na rozwój psychiczny i fizyczny dziecka. Gdy szkoła i system oświatowy funkcjonują prawidłowo dziecko ma więcej szans na pełniejszy rozwój i może dokonać więcej wyborów. System oświatowy umożliwia nauczycielom stosowanie nowoczesnych metod nauki czytania i pisania i wręcz wymaga tego od nauczycieli. Jak wykazały moje badania, dzięki stosowaniu tych metod w nauczaniu dziecko szybciej opanowuje umiejętność czytania i pisania. Sukces w tej dziedzinie wzmacnia pewność i wiarę w samego siebie, w swoje możliwości w chwili gdy w jego życiu następuje tyle istotnych i trudnych dladziecka zmian. Powodzenie na początku nauki szkolnej na tym polu umożliwia dziecku dalszy rozwój i sukcesy w nauce w klasach starszych, szersze poznawanie świata. Inwestycja finansowa, jakiej dokonało państwo przeprowadzając reformę edukacji jest dobrą inwestycją w kapitał ludzki.
II. Paradygmaty
Według R. Więckowskiego termin „paradygmat” pochodzi z języka greckiego „paradeigma” i oznacza wzór, przykład. We wspólczesnej psychologii i pedagogice paradygmaty są swoistą koncepcją teoretyczną, określającą sposób analizy rzeczywistości, a ponadto pozwalają nam na wyjaśnienie spostrzeganych czy rejestrowanych badawczo faktów czy zjawisk.[6]
Encyklopedia PWN określa paradygmat jako „ogólnie uznane osiągnięcie naukowe ( teorię naukową ), które w pewnym okresie dostarcza modelowych rozwiązań w danej dziedzinie nauki” [7]
We współczesnej pedagogice terminem „paradygmat” Czesław Kupisiewicz posługuje się w następujących znaczeniach: przykładowa koncepcja, całościowa koncepcja, dominujący styl myślenia.[8]
B. Śliwerski przez paradygmat rozumie „zbiór ogólnych i ostatecznych przesłanek w wyjaśnianiu jakiegoś obszaru rzeczywistości, przyjętych w społeczności uczonych – przedstawicieli danej dyscypliny naukowej, a następnie upowszechniony jako wzór myślenia w normalnych zbiorowościach użytkowników nauki.” [9]
Jeżeli więc przedmiotem pedagogiki jest edukacja, to paradygmat w odniesieniu do pedagogiki oznacza zbiór ogólnych przesłanek potrzebnych do zdefiniowania edukacji.
W literaturze pedagogicznej odnajdujemy różne paradygmaty, w zależności od przyjmowanego kryterium podziału. Cz. Kupisiewicz wyróżnia trzy podstawowe paradygmaty, które określa następująco: wymierzone przeciwko obecnej szkole /społeczeństwo bez szkoły/, usiłując ją zastąpić za pomocą alternatywnych rozwiązań edukacyjnych /szkoła alternatywna/ i takie, które zmierzają do zachowania zasadniczej konstrukcji strukturalno-organizacyjnej, szkoły istniejącej, konwencjonalnej, przy równoczesnym doskonaleniu realizowanych przez nią celów i treści, a także stosowanych metod, form organizacyjnych oraz środków pracy dydaktyczno-wychowawczej.
Podobny punkt widzenia reprezentuje T. Lewowicki, wyróżniając następujące paradygmaty: edukacja oparta na dominacji kształcenia szkolnego, edukacja oparta na współdziałaniu ze sobą kształcenia i wychowania szkolnego oraz pozaszkolnego, wreszcie idea edukacji odbywającej się całkowicie bez szkoły. Paradygmaty określające sposób analizy zjawisk i faktów pedagogicznych mogą dotyczyć, co najmniej trzech zakresów, mianowicie strukturalno-organizacyjnego funkcjonowania systemu edukacyjnego, metodologicznych sposobów naukowego uprawiania pedagogiki, wreszcie koncepcji pracy pedagogicznej.
Trzeci rodzaj paradygmatów dotyczy koncepcji pracy pedagogicznej w systemie edukacyjnym. Rzecz, zatem nie dotyczy samego systemu edukacyjnego, ale działań wewnątrz tego systemu.[10]
Mapa paradygmatów i teorii została przeniesiona z socjologii nauki.
Spośród czynników różnicujących paradygmaty wyróżniamy:
· Stopień zaangażowania na rzecz zmiany społecznej.
Orientacja na zmianę świadomości, struktury.
Orientacja na równowagę kultury i społeczeństwa
· Stopień obiektywizmu lub subiektywizmu.
Orientacja realistyczno-obiektywistyczna /scjentyzm/.
Orientacja idealistyczno-subiektywistyczna /solipsyzm/.
Funkcjonalizm według encyklopedii PWN jest „orientacją teoretyczną i metodologiczną w antropologii społecznej i etnologii, do której głównych założeń należy przekonanie o konieczności holistycznego i systemowego ujmowania kultury, która jest ściśle zintegrowanym zachowującym wewnętrzną równowagę, oraz założenie, iż funkcją każdej instytucji społecznej jest zaspokajanie ludzkich potrzeb i podtrzymywanie istniejącego systemu.”
Prekursorem funkcjonalizmu strukturalnego jako określonej metody badawczej był Durkheim. Podejście to polega na wyodrębnieniu analizy przyczynowej i analizy funkcjonalnej ze szczególnym naciskiem na zidentyfikowanie struktur, ich przyczyn, następnie ich funkcji czy konsekwencji dla utrzymania integracji całości społecznej. Ten typ analizy można by określić jako minimalny typ badań funkcjonalistycznych. Jego zdaniem im bardziej wyspecjalizowane społeczeństwo tym większa występuje zależność jednostki od struktur społecznych.
W przeciwieństwie do Durkheima, Weber uważał, że struktury są raczej efektem złożonych współzależności między indywidualnymi działaniami.
Funkcjonalizm zakłada, że poszczególne elementy złożonego systemu, jakim jest społeczeństwo, współdziałają ze sobą, tworząc stabilną całość. badanie funkcji danej instytucji społecznej polega na analizie sposobu, w jaki ta instytucja przyczynia się do trwania społeczeństwa. Takie skupienie uwagi na stabilności i porządku pomniejsza znaczenie podziałów i nierówności społecznych. Dlatego podstawowe założenia funkcjonalizmu przechodzą surowy sprawdzian właśnie w konfrontacji z problemami zmiany społecznej i wrażenie to potwierdzane jest przez całokształt polemiki wokół funkcjonalizmu. Z jednej strony twierdzi się, że funkcjonalizm właśnie rozwiązuje zagadnienie zmiany społecznej i tylko niektóre założenia wymagają kontroli, co jednak nie prowadzi do odrzucenia całego kierunku. a. W koncepcji Parsona tymczasem układ wartości definiuje granice systemu, jego funkcją jest integracja ról i instytucji społecznych, która z kolei jest warunkiem utrzymania struktury systemu społecznego.
Jako paradygmat główny przyjęłam strukturalizm funkcjonalny, gdyż celem moich badań było określenie wpływu oddziaływania szkoły, metod nauczania jakim są poddawane dzieci rozpoczynające naukę w szkole. Badałam czy dzieci dzięki stosowanym sposobom nauczania są przygotowane do podjęcia obowiązków szkolnych. Struktura społeczna, jaką jest szkoła, rodzina ma wpływ na prawidłowy rozwój dziecka rozpoczynającego naukę w klasach początkowych. Dzięki prawidłowo funkcjonującym instytucjom społecznym, preferowanym przez te instytucje metodom nauczania dziecko ma szanse na prawidłowy rozwój, co w dalszym życiu pozwoli mu stać się pełnowartościowym członkiem społeczeństwa, w którym żyje. Jak wiadomo powodzenie w nauce w klasach początkowych ma duży wpływ napowodzenie w nauce w klasach starszych.
FUNKCJONALIZM – „orientacja teoretyczna i metodologiczna w antropologii społecznej etnologii, do której głównych założeń należy:
· Przekonanie o konieczności holistycznego systemowego ujmowania kultury, która jest ściśle zintegrowanym systemem zachowującym wewnętrzną równowagę;
· Założenie, iż funkcją każdej instytucji społecznej jest zaspokojenie ludzkich potrzeb i podtrzymywanie istniejącego systemu
· Przekonanie, że każdy element kultury powinien być interpretowany w kontekście całości systemu”. [11]
FUNKCJONALIZM - we współczesnej filozofii umysłu funkcjonalizm jest następcą behawioryzmu. Pierwszymi zwolennikami tej doktryny byli Putnam i Sellers, a jej wiodącą zasada głosi, że aby scharakteryzować stany psychiczne, wystarczy określić ich troiste uwarunkowanie, co jest typową ich przyczyną, jak wpływają na inne stany psychiczne i jakie pociągają skutki w zachowaniu. Podejście funkcjonalistyczne zestawia się często z pewnymi metodami informatycznymi, gdyż zgodnie z nim stany psychiczne są podobne do stanów przypisywanych komputerowi, kiedy opisujemy go w kategoriach oprogramowania, co nie mówi o sprycie ani realizacji programu, jaki maszyna wykonuje. Jedna z naczelnych zalet funkcjonalizmu polega na tym, iż doskonale odpowiada on sposobowi, w jaki poznajemy zarówno własne jak i cudze stany psychiczne, bo poznajemy je po wpływie, jaki wywierają na zachowania i stany psychiczne.
Krytycy funkcjonalizmu uważają, że analiza funkcjonalna przypisuje społeczeństwu właściwości, jakich ono wcale nie posiada. Funkcjonaliści pisali często tak jakby społeczeństwa miały „potrzeby” i „cele”, chociaż w istocie pojęcia te można przypisać tylko do jednostek ludzkich.
Z literatury o systemach i organizacjach wynika, że ten paradygmat jest prawie w całości intelektualną podwaliną pod wszelkie rozważania o zjawiskach społecznych.
Moja praca umiejscowiona jest w tym paradygmacie gdyż to właśnie szkoła powinna, tak prowadzić edukację by dziecko dzięki stosunkom tam panującym czuło się potrzebne i wartościowe. Szkoła, która funkcjonuje w społeczeństwie, jest integralną częścią społeczeństwa powinna być nastawiona na dziecko i służyć mu pomocą w trudnym okresie rozwoju i tak działać by umożliwić dziecku pełny rozwój. Integralną częścią społeczeństwa jest także rodzina, właśnie rodzina powinna zaspokajać wszystkie potrzeby dziecka zarówno psychiczne jak i fizyczne. Rozina powinna dołożyć wszelkich starań, aby czuło się ono kochane, ale też, aby było członkiem rodziny, które ma swoje prawa i obowiązki.
STRUKTURALIZM – postawa badacza kładąca nacisk na analizę struktury badanych zjawisk, a nie na ich genezę i funkcję.
STRUKTURALIZM – w socjologii i etnologii to „zbiorcze określenie wielu koncepcji, w których centralne miejsce zajmuje pojęcie struktury, a za główne zadanie uważa się badanie trwałych relacji między częściami społecznej całości”. W strukturalizmie istniejące struktury tworzą ramy, w których przebiegają ludzkie działania. Taka determinacja strukturalna ma dwojaki charakter: z jednej strony negatywny- ograniczający, gdy struktury stwarzają bariery, poza które działania nie mogą wyjść, z drugiej strony pozytywny –wyzwalający, wspomagający, stymulujący do działań pewnego rodzaju.
Najczęściej w życiu codziennym zdajemy sobie sprawę ze strukturalnych ograniczeń. Każdy odczuwa jakiś społeczny nacisk, jakieś ustanowione z góry bariery dla swojej wolności. Strukturalizm to także kierunek teoretyczno-badawczy zakładaj...
romir