Pomoc psychologiczna on-line? Wywiad z profesorem Balsamem Aouilem.
Początek formularza
Jeden z naszych poprzednich wywiadów koncentrował się wokół problematyki prowadzenia psychologicznych badań naukowych przy użyciu Internetu. Ponieważ ten materiał wzbudził dość duże zainteresowanie wśród naszych Czytelników, postanowiliśmy ponownie wrócić do zagadnień związanych z psychologią on-line. Tym razem skoncentrowaliśmy się jednak na nieco bardziej praktycznym aspekcie, jakim jest niesienie pomocy psychologicznej on-line. Na nasze pytania zgodził się odpowiedzieć profesor Bassam Aouil (Uniwersytet im. Kazimierza Wielkiego, Bydgoszcz), autor podręcznika „Pomoc psychologiczna on-line. Teoretyczne podstawy i praktyczne wskazówki”. Rozmowę przeprowadził Maciej Chabowski
M. Ch.: Panie profesorze, temat pomocy psychologicznej on-line budzi wiele kontrowersji w środowisku psychologów. Jak Pan sądzi, dlaczego?
B.A.: Rzeczywiście wokół pomocy psychologicznej on-line pojawia się wiele kontrowersji, a opinie psychologów są w tej sprawie skrajnie różne. Moim zdaniem wynika to jednak głównie z nieznajomości zagadnienia. To, co nieznane często budzi niepokój. Pomoc psychologiczna on-line jest nową i cały czas kształtującą się formą udzielania pomocy, od niedawna praktykowaną również w Polsce. Kontrowersyjność tej formy pomocy wynika też z tego, że udziela się jej poprzez stosowanie środka przekazu postrzeganego przez wiele osób ( zwłaszcza przez osoby starsze lub osoby o bardziej konserwatywnych poglądach, które z różnych powodów nie obsługują komputera i nie znają środowiska internetowego) jako „siedlisko zła”, źródło zabawy i nieprawdziwych informacji. Ponadto każda innowacja czy zmiana wywołuje w nas lęk, a tym samym opór.
Wielu psychologów bardzo sztywno trzyma się pewnych stałych zasad pomocy bezpośredniej i uważa, że bez nich pomoc nie jest profesjonalna. Dotyczy to przede wszystkim kontaktu niewerbalnego. Sprzeciw budzi fakt, że skoro nie widzimy osoby, z którą jesteśmy w kontakcie on-line to nie mamy ważnego źródła informacji, jakim są emocje wyrażane w formie niewerbalnej. Jest to oczywiście istotna kwestia, ale ten argument traci powoli rację bytu, gdyż coraz większe możliwości technologiczne (np. nowoczesne komunikatory typu Skype) umożliwiają prowadzenie pełnej sesji audiowizualnej. A w takim przypadku różnica między pomocą „klasyczną” a usługami on-line dotyczy już bardziej gotowości psychologa i klienta do jej akceptowania niż poprawności metodologicznej czy proceduralnej.
Mam nieodparte wrażenie, że wielu przeciwnych tej metodzie psychologów zmieniłoby zdanie gdyby bliżej poznali tą nową (i coraz częstszą przecież) formę wyrażania emocji w treściach, które internauci do nas piszą. Najlepszym dowodem trafności tego rodzaju pomocy są osoby, którym pomogliśmy oraz informacje zwrotne od naszych klientów.
Przeciwnicy pracy psychologicznej on-line często zastanawiają się na ile kompetentne są osoby pomagające w ten sposób oraz podkreślają ryzyko podawania się za psychologa osób, które nie są do tego uprawnione. Dlatego właśnie Sekcja Poradnictwa i Prezentacji Medialnych Polskiego Towarzystwa Terapeutycznego opracowała regulamin Certyfikatu „Doradcy Online”, gdzie zarówno kompetencje psychologiczne, jak i medialne są podstawą do udzielania pomocy właśnie w ten sposób.
Dodatkowe kontrowersje mogą budzić takie kwestie jak etyka czy moralne aspekty praktykowania pomocy w pośredni sposób. My wychodzimy z założenia, że istnieją różne formy działań i każda z nich może być skuteczna o ile jest praktykowana fachowo.
Dlatego sceptycznie nastawionym do tej metody psychologom proponuję, aby najpierw bliżej zapoznali się z jej możliwościami i wtedy podęli się formułowania krytyki.
M.Ch. No właśnie, zaczęliśmy od kontrowersji, ale zgodnie z Pana sugestią spróbujmy zastanowić się na czym dokładnie polega pomoc psychologiczna on-line?
B.A.: Pomoc on-line jest fachową formą usług psychologicznych świadczonych zdalnie głównie za pomocą mediów takich jak np. Internet czy wideotelefon. Pomoc taka może polegać na wymianie e-maili między psychologiem a klientem lub na rozmowie za pośrednictwem komunikatora internetowego.
Klient zwraca się do psychologa on-line z prośbą o pomoc w konkretnej sprawie, z kolei psycholog stara się pomóc w jak najlepszym rozwiązaniu tego problemu. Może to być jednorazowy kontakt lub kontakt kilkurazowy. Zależy to głównie od potrzeb, możliwości i oczywiście charakteru problemu klienta.
Podobnie jak podczas spotkań bezpośrednich, na początku dokonuje się wspólnego opracowania zasad planowanego kontaktu (jeśli ma być dłuższy niż dwa „spotkania” mailowe). Jeśli poradnictwo on-line jest płatne to ustala się też zasady regulowania należności.
Pomoc psychologiczna on-line obejmuje to przede wszystkim psychoedukację, pomoc interwencyjną oraz poradnictwo czy terapię. Do tego wszystkiego potrzebne jest wczucie się w problem osoby potrzebującej pomocy i głębokie zanalizowanie tego, o co prosi. Specjalista, który pomaga powinien mieć w związku z tym określone kompetencje, tj. być psychologiem z dodatkowymi kwalifikacjami w zakresie pomocy psychologicznej i komunikowania się na odległość.
Warto zauważyć, że tego rodzaju działania odgrywają często dodatkową rolę promocyjną dla usług psychologicznych i stanowią pierwszy etap w budowaniu zaufania do psychologów i pomocy psychologicznej w ogóle. Dzięki temu większość osób korzystających z pomocy on-line jest gotowa do kontaktowania się z psychologami i skorzystania z ich usług poza rzeczywistością wirtualną.
M.Ch. Jakie są zalety takiej formy kontaktów psychologa z klientem?
B.A.: Dla mnie istotna jest przede wszystkim łatwość, komfort i dostępność takiej formy pomocy, co jest szczególnie istotne dla osób przebywających za granicą. Ludzie ci często nie mają możliwości skorzystania z innych form pomocy psychologicznej. Taka forma jest też atrakcyjna dla osób z niepełnosprawnością ruchową czy też chorobą ograniczającą możliwość wychodzenia z domu lub dla osób z małych miejscowości, gdzie nie ma możliwości skorzystania z pomocy bezpośredniej. Wystarczy mieć komputer z dostępem do Internetu.
Kolejna zaleta to możliwość wyboru takiego specjalisty, który najbardziej nam odpowiada. Zapoznając się dokładnie np. z życiorysem czy domową stroną internetową można wybierać spośród najlepszych specjalistów z całego świata. Zaletą tego typu pomocy są też niższa cena. Konsultacja on-line zwykle jest tańsza w porównaniu z kosztami nie tylko samej wizyty w gabinecie psychologa, ale również dojazdu czy zakwaterowania. Co dość istotne w obecnych czasach – do takiego specjalisty nie musimy rejestrować się z często kilkumiesięcznym wyprzedzeniem, nie musimy stać w kolejkach, ale nawiązujemy kontakt z psychologiem zawsze wtedy, gdy tego akurat potrzebujemy.
Ponadto za pomocą słowa pisanego często łatwiej jest nam wyrażać swoje myśli, potrzeby, formułować nasze problemy – łatwiej niż podczas bezpośredniego kontaktu z drugim człowiekiem twarzą w twarz.
Wśród innych zalet pomocy psychologicznej on-line można by wymienić m.in.:
· możliwość redukcji poczucia wstydu przed innymi, że korzysta się z pomocy psychologa,
· możliwość zwierzenia się z problemu w każdej chwili;
· anonimowość;
· mówienie o sprawach intymnych,
· swobodne używanie swojego języka (bez skrępowania wynikającego z tego, że jest się w gabinecie specjalisty),
· możliwość wracania do treści wypowiadanych w trakcie pomocy przez specjalistę,
· możliwość analizy własnego sposobu myślenia, zmian w tym myśleniu oraz zmian w sferze emocjonalnej.
M.Ch. Dużo tych zalet, ale każdy kij ma dwa końce. Dlatego proponuję, abyśmy teraz postarali się spojrzeć na to z drugiej strony. Kiedy pomocy psychologicznej on-line nie powinno się prowadzić?
B.A.: Nie można, a nawet nie wolno, nikomu odmówić pomocy, tym bardziej, jeżeli sam do nas się zwraca. Istnieją oczywiście sytuacje, w których bardziej wskazana lub wręcz konieczna jest bezpośrednia pomoc specjalisty (np. w przypadku, gdy klient znajduje się w ostrej fazie choroby psychicznej). Wówczas nasze zadanie polega na nakłonieniu klienta do natychmiastowego udania się osobiście specjalisty (psychiatry bądź psychologa), ale to, jak ta osoba postąpi zależy tylko i wyłącznie od niej samej. Nie należy również prowadzić terapii z klientem, który pisze w imieniu drugiej osoby. Możemy pomóc jedynie samej zainteresowanej osobie.
Pomocy w tej postaci również nie powinno się prowadzić, gdy nie ma się określonych kompetencji lub narzędzi (np. kwestionariuszy czy testów możliwych do przeprowadzenia on-line). Wówczas należy o tym poinformować osobę potrzebującą i zasugerować jej osobisty kontakt.
M.Ch.: W Internecie coraz łatwiej znaleźć portale i strony domowe, na których internatom oferuje się tego typu usługi. Istnieją nawet strony, na których psycholog oferuje terapię przez SMS-y wysyłane na komórkę klienta. Czy nie wydaje się Panu, że tego typu działania niewiele mają już wspólnego z profesjonalną pomocą?
B.A.: Profesjonalna pomoc powinna mieć pewne reguły. W pomocy psychologicznej on-line problem naszego klienta należy zawsze głęboko zanalizować i udzielić wyczerpującej odpowiedzi, czego z pewnością nie zastąpi krótkie zdanie w wiadomości typu sms. Osoba udzielająca pomocy psychologicznej przez Internet przede wszystkim powinna być do tego odpowiednio przygotowana i wyszkolona. Pomoc taka może być udzielana nie tylko przy organizacjach czy stowarzyszeniach, ale również w postaci e-klinik czy też prywatnych stron psychologów. Jak już wspomniałem wcześniej, pomoc on-line jest udzielana w postaci słowa pisanego poprzez e-maila bądź w czasie rozmowy za pomocą komunikatora. W taki sposób można nawiązać odpowiedni kontakt i uzyskać potrzebne informacje. Za pomocą krótkiej wiadomości tekstowej (SMS) jest to niemożliwe. Można jednak poprzez sms podać krótkie informacje, np., do jakiego specjalisty mogę się zwrócić, gdzie go szukać itp.
Pomoc psychologiczna on-line nie powinna opierać się na kontakcie przez sms. Istnieją zbyt duże ograniczenia w wyrażaniu emocji czy myśli. To zbyt krótka i szybka informacja. Aby pomóc psycholog i klient muszą mieć warunki zapewniające swobodną wymianę informacji.
M.Ch.: O ile wiem pojawiło się już kilka organizacji i stowarzyszeń skupiających terapeutów on-line. Czy mógłby się Pan w tej sprawie wypowiedzieć? Czy któraś z tych organizacji cieszy się uznaniem środowisk akademickich i samych terapeutów?
Na świecie faktycznie są takie organizacje i cieszą się uznaniem zarówno w środowisku akademickim jak i klinicznym. Przykładem może być tutaj Międzynarodowe Towarzystwo Zdrowia Psychicznego On-line (od ang. ISMHO - International Society for Mental Health Online). Celem jego działalności jest wyznaczanie zasad dotyczących świadczenia pomocy on-line, integracja środowiska terapeutów on-line oraz prowadzenie projektów badawczych nad e-terapią.
W Polsce takich oficjalnych organizacji jeszcze nie ma, ale można uznać, że tego rodzaju funkcję pełni aktualnie Sekcja Poradnictwa i Prezentacji Medialnych PTT. Sekcja organizuje cykliczne ogólnopolskie seminaria naukowe na ten temat wspólnie z Akademickim Centrum Pomocy Psychologicznej przy Zakładzie Psychologii Klinicznej Instytutu Psychologii UKW w Bydgoszczy i wydaje publikacje na ten temat. Ponadto jej członkowie opracowali regulamin uzyskania Certyfikatu „Doradcy Online”.
Jako reprezentant Sekcji wyjawię, że aktualnie jesteśmy w trakcie przygotowywania się do kolejnego seminarium o roboczym temacie „Pomoc psychologiczna on-line: dylematy metodologiczne i etyczne.” Podczas tego seminarium zamierzamy właśnie przyjąć inicjatywę powołania tego typu organizacji, która zrzeszałaby środowiska akademickie i kliniczne.
M.Ch.: Myśląc o terapii on-line często zastanawiam się czy jej prowadzenie wymaga zastosowania jakiś zdecydowanie innych procedur czy schematów pracy z klientem w porównaniu z "tradycyjnym" kontaktem bezpośrednim?
B.A.: Owszem, dlatego stworzyliśmy Certyfikat Doradcy On-line wraz z regulaminem świadczenia tego typu usług. Został on opublikowany w mojej książce „Pomoc Psychologiczna on-line. Teoretyczne podstawy i praktyczne wskazówki” oraz na stronie Polskiego Towarzystwa Terapeutycznego. Staramy się też odpowiednio kształcić w tym kierunku studentów psychologii UKW w Bydgoszczy oraz prowadzimy zajęcia dla młodych psychologów w tym zakresie.
Kontakt z klientem on-line jest dość specyficzny. Podobnie jak jest to w relacji bezpośredniej należy przede wszystkim podchodzić do każdego z szacunkiem, poważnie oraz z zainteresowaniem. Zostały stworzone pewne praktyczne wskazówki, zasady, według których można udzielać skutecznej pomocy za pośrednictwem Internetu.
M.Ch.: Czy istnieją jakieś określone rodzaje usług psychologicznych on-line? Czy oprócz terapii prowadzi się też inne usługi psychologiczne on-line?
B.A.: Wśród usług psychologicznych on-line wyróżnić można usługi informacyjne, czyli psychoedukację i psychoprofilaktykę oraz usługi stricte terapeutyczne, czyli konsultacje (poradnictwo), wsparcie psychoemocjonalne oraz psychoterapię.
M.Ch.: Co sądzi Pan o sformalizowaniu tego typu usług? Chodzi mi o to, aby osoby, które pracują w ten sposób posiadały odpowiednie uprawnienia. Czy w ogóle istnieje taka potrzeba?
B.A.: Profesjonalnej pomocy mogą udzielać jedynie osoby odpowiednio do tego przygotowane i odpowiednio wykształcone. Sformalizowanie tego typu usług jest jak najbardziej koniecznie stąd nasz Certyfikat Doradcy On-line.
Udzielanie skutecznej pomocy on-line wymaga nie tylko odpowiednich kompetencji w zakresie wiedzy psychologicznej oraz umiejętności obsługi komputera i znajomości środowiska internetowego, ale również innych – może nawet ważniejszych – umiejętności: nawiązywania kontaktu z drugim (nieznanym) człowiekiem za pomocą słowa pisanego, konstruowania odpowiedniej elektronicznej porady psychologicznej, wzbudzania zaufania, podtrzymania i ukierunkowania kontaktu, stale aktualizowanej i rozszerzanej wiedzy dotyczącej pomocy on-line i technik udzielania tejże pomocy w obszarach tematycznych oraz oczywiście przestrzegania zasad etyki zawodowej psychologa i superwizji.
M.Ch.: O czym musi pamiętać psycholog, zanim zdecyduje się na świadczenie tego typu usług?
B.A.: Przede wszystkim o zdobyciu kwalifikacji i doświadczenia. Trzeba pamiętać, że jest to fachowa forma pomocy psychologicznej i do tego bardzo odpowiedzialna. Należy też uwzględnić, że wciąż jest to forma pomocy, która wzbudza wiele kontrowersji, budzi niedowierzanie, a nawet opór czy niechęć. W każdym jednak przypadku nawiązania kontaktu terapeutycznego z potencjalnym klientem należy traktować go bardzo profesjonalne.
Psycholog musi pamiętać o tym, że za tym kontaktem on-line kryje się żywy człowiek, który czuje i bardzo liczy na odpowiedź od psychologa, i nawet, jeśli nie jest to prawdziwa wizyta w gabinecie psychologicznym, to on podchodzi do tego bardzo poważnie. Dlatego należy potraktować pomoc psychologiczną on-line z pełną odpowiedzialnością.
M.Ch.: Dziękuję za rozmowę. Mam nadzieję, że nasza krótka rozmowa przybliży nieco naszym Czytelnikom tą wciąż mało dyskutowaną formę pracy psychologa.
W przygotowaniu wywiadu udział wzięły:
· Mgr psychologii Justyna Berndt: Superwizor PTT dla Certyfikatu Doradcy Online
· Mgr psychologii Monika Trzcińska: Superwizor PTT dla Certyfikatu Doradcy Online
· Mgr psychologii Karolina Waligóra
Prof. Bassam Aouil - psycholog kliniczny i rehabilitacyjny, nauczyciel akademicki i prekursor pomocy psychologicznej on-line w Polsce oraz autor książki „Psychologia pomocy On-line - czyli Internet w poradnictwie psychologicznym” oraz wydanego ostatnio podręcznika pt. „Pomoc psychologiczna on-line. Teoretyczne podstawy i praktyczne wskazówki”
Prócz pracy naukowej, dydaktycznej i publicystycznej prowadzi równolegle od 1985 roku stałą działalność kliniczną - aktualnie w ramach Akademickiego Centrum Pomocy Psychologicznej oraz na stronie internetowej: www.zdrowemiasto.pl
4
makaronowo