1. I poł. XVI w – przeważają teoretycy m.in. Jerzy Liban, Sebastian z Felsztyna.
2. II poł. XVI w. – działają najwybitniejsi kompozytorzy polscy:
- Wacław z Szamotuł
- Marcin Leopolita
- Krzysztof Borek
- Tomasz Szadek
- Mikołaj Gomółka
- Cyprian Bazylik
- Krzysztof Klabon
3. przełom XVI/XVII w. – twórczość Mikołaja Zieleńskiego
Jerzy Liban z Legnicy (ok.1464 – po 1546).
Studiował w Akademii Krakowskiej gdzie następnie wykładał. Był filologiem, teoretykiem i kompozytorem. Jego traktaty muzyczne są ilustrowane przykładami muzycznymi. W twórczości widać wpływy muzyki niemieckiej, którą poznał studiując w Kolonii filologię klasyczną. Jedynym znanym dziś utworem jest „Dies adest celebris” – 4-ro gł. sekwencja oparta na melodii antyfony do św. Stanisława, utrzymana w prostym kontrapunkcie – n.c.n.
Sebastian z Felsztyna (ok.1490 – 1544)
Studiował teologię , kompozycję, otrzymał święcenia kapłańskie. Był przede wszystkim teoretykiem. Napisał podręcznik teorii mensuralnej, wydany w 1515r.
Jego zachowane kompozycje to przeważnie 4-ro głosowe, oparte na tekstach łac. liturgicznych a melodie chorałowe pełnią rolę c.f. np: „Alleluja, Ave Maria”.
Mikołaj z Chrzanowa (ok.1485 – po 1555)
Był kompozytorem i organistą katedry wawelskiej, związany z kapelą rorantysyów.
Zachował się po nim jeden motet w transkrypcji organowej „Protexisti me Deus (Domine)” –
Stosował c.f. w długich wartościach – migranc.
Mikołaj z Krakowa -I poł.XVI w.
O jego życiu niewiele wiadomo, jak to, że zachowało się po nim ok.40 utworów, które świadczą o zainteresowaniu różnymi gatunkami muzycznymi. Stosował c.f. długonutowy, różne układy głosowe, imitację i ozdobny kpt. Napisał m.in.: 2 fragmenty mszalne, introity, motety, pieśni:
1. „Nasz Zbawiciel” –ma c.f. w basie pochodzi z łac pieśni „Jesu noster Deus”. Głosy wyższe bogato zdobione.
2. „Wesel się Polska Korona” – wykorzystuje słowa 2 zwrotki popularnej w XV w. pieśni: „Chwała Tobie Gospodzinie”, ku czci św. Stanisława, rytmy c.f. mazurowe.
3. „Aleć nade mną Venus” – to transkrypcja pieśni włoskiej, uważana za pierwszy polski madrygał, zachowana w tabulaturze organowej.
Tańce – zachowane w tabulaturach, o popularnych rytmach tańców europejskich i polskich. Najcz. 2-cz.: powolny - zwany chodzonym i szybki - zwany gonionym, m.in.
1. „Zakłułam się tarniem” – związki z muz. lud.
2. „Szewczyk idzie po ulicy” – pochodzenia miejskiego.
II poł. XVI wieku
Wacław z Szamotuł (ok.1526 – ok.1560)
Studiował w Akademii Krakowskiej, był muzykiem, poetą, prawnikiem, nadwornym kompozytorem kapeli królewskiej Zygmunta II Augusta. Z czasem przystał do obozu reformacji w kapeli Mikołaja Radziwiłła, wojewody wileńskiego i w związku z tym zmienił charakter twórczości, na prostszą i z polskim tekstem.
Pisał utwory 4,5,6 a nawet 8 głosowe, liturgiczne - msze, officja, lamentacje, i pieśni.
Z bogatej twórczości zachowało się niewiele:
Motety – 3 zachowane:
Oba motety wydane zostały w Norymberdze, w zbiorach utworów m.in. J. Des Pres, O. di Lasso, i innych.
Pieśni - 7 zachowanych:
1. 3 w technice n.c.n. np. „Powszednia spowiedź” ma 20 taktów i 17 4-ro wersowych zwrotek,
2. 4 w technice imitacyjnej (polifoniczne) np.: „Modlitwa, gdy dziadki spać idą” ma 4 sześciowersowe zwrotki.
Wszystkie pieśni opierają się o c.f., umieszczony głównie w głosie tenorowym. Cechą jest wyrazistość tekstu, równoczesne kadencjonowanie we wszystkich głosach, przewaga sylabiczności, ornamenty w głosach kontrapunktujących, nuty przejściowe.
Marcin Leopolita ( 1540 – 1589)
Pochodził ze Lwowa, studiował na Uniwersytecie Krakowskim. Gdy miał 20 lat został nadwornym kompozytorem w kapeli Zygmunta II Augusta. Z bogatej twórczości zachowało się :
1. Msza 5-cio głosowa Missa paschalis, oparta na materiale dźwiękowym 4 pieśni polskich wielkanocnych:
· Chrystus Pan zmartwychwstał
· Chrystus zmartwychwstał jest
· Wstał Pan Chrystus
· Wesoły nam dzień nastał
Jest to dzieło reprezentatywne w polskiej twórczości XVI w., to najstarsza zachowana w całości pełnocykliczna msza, wszystkie części są w skali doryckiej transponowanej, co wpływa na spójność cyklu. Utrzymana w fakturze 5-cio gł., chociaż Agnus Dei –6cio gł.
Napisana w różnych technikach: przeimitowanej, i c.f. imitacyjnym.
2. Motety - 5 - zachowały się w transkrypcji organowej. 4 – 5cio głosowe a 5 – 2 gł. zachowane. Oparte są na c.f. z chorału gregoriańskiego np. Resurgente Christo Domino.
Tomasz Szadek (ok.1550 – 1611)
Był śpiewakiem w kapeli królewskiej, rorantystów, ale nie długo bo podobno prowadził niemoralne życie. Więcej nic o życiu nie wiadomo.
Napisał 2 msze 4-ro głosowe:
- Dies est letitiae – oparta na kolędzie, którą dosłownie przytacza i opracowuje wariacyjnie.
- oparta na melodii chanson „Gorzej nie może mi się przydarzyć” - Crequillona.
Krzysztof Borek (poł. XVIw)
Prawdopodobnie był księdzem, kierował kapelą rorantystów. Napisał 2 msze 5-cio głosowe. Dążył do uproszczenia techniki komp. choć stosował gęstą polifonię. Jedna z mszy ma tytuł Te Deum laudamus, bo c.f. pochodzi z tego gregoriańskiego dziękczynnego hymnu.
Mikołaj Gomółka (ok.1535 – po 1591)
Urodził się w Sandomierzu, od najwcześniejszych lat przebywał na dworze Zygmunta Augusta jako śpiewak w chórze, później był trębaczem aż awansował na fistulatora – grał na flecie. Wrócił do Sandomierza, był ławnikiem miejskim, z-cą wójta. Ożenił się . Prawdopodobnie W 1580 roku wrócił do Krakowa, gdzie został nadwornym muzykiem biskupa Piotra Myszkowskiego a około 1590 –był w kapeli Jana Zamoyskiego.
Jedynym znanym dziś i zachowanym dziełem są „Melodie na Psałterz polski” –150 czterogłosowych utworów do tekstów psałterza Dawidowego, przełożonych na język polski przez Jana Kochanowskiego. Zbiór dedykowany jest P. Myszkowskiemu, któremu prawdopodobnie M.G. zawdzięcza powstanie. Dzieło zostało wydrukowane w 1580 r. z dedykacją, że napisane do wykonania przez amatorów.
- psalmy maja na ogół małe rozmiary od 6 do 31 taktów.
- budowa zwrotkowa, symetryczna
- faktura polifoniczna z elementami homofonizującymi (akordowa z polifonią),
- środki techniczne to:
imitacja, kontrapunkt ozdobny, n.c.n. i związana z nim sylabiczność tekstu z krótkimi melizmatami, krzyżowanie głosów, augmentacja, i zgodnie z normami komp. używa C.f- z chorału greg., protest., świeckie piosenki i własne melodie.
- muzyka ściśle związana ze słowem – ilustruje: psalmom radosnym odpowiadają - durowe współbrzmienia, prosta melodyka taneczna rytmika, zaś smutnym – mollowe brzmienie dające ciemną barwę, skłaniające do refleksji.
Psalmy należą do najwybitniejszych dzieł polskiego renesansu.
Cyprian Bazylik (1535 – po1600)
Kompozytor, poeta, tłumacz dzieł łacińskich, drukarz. Otrzymał szlachectwo w 1557r. Związał się z kapelą M. Radziwiłła, dysydencką.
Z licznych utworów zachowało się 11 pieśni, czterogłosowych w tym 5 do tekstów psalmów Dawida. Utrzymane w technice n.c.n, opierają się o c.f., mają budowę zwrotkową.
Krzysztof Klabon (ok. 1550 – 1616)
Kompozytor, śpiewak, lutnista, związany z dworem królewskim. Jedynym zachowanym utworem jest cykl 6 pieśni czterogłosowych – „Pieśni Kalliopy Słowieńskiej”, do wierszy dworskiego poety St. Grochowskiego. Ich tematyka związana jest z walką o prawo do tronu polskiego pomiędzy Zygmuntem III Wazą a Maksymilianem Habsburgiem, zakończona bitwą pod Byczyną, ze zwycięstwem Zygmunta. Pod tym względem pieśni K. należą do nurtu pieśni historycznej.
Przełom XVI/XVII wieku
Mikołaj Zieleński
Był organistą i dyrygentem w kapeli prymasa Wojciecha Baranowskiego w Łowiczu.
Zachowały się dwa monumentalne dzieła Offertoria i Communiones totus anni wydane w 1611 roku w Wenecji. Składają się a 9 ksiąg: 8 – to księgi głosowe a 9 – partytura na organy.
Offertoria – 56, napisane na dużą obsadę 7-,8 głosową a nawet 12- gł „Magnifikat” czyli na 3 chóry z organami, czasem viole i puzony. Utrzymane są w stylu polichóralnym, pełnia brzmienia, śpiewna melodia, ilustracja tekstów, dramatyzm i kontrasty, charakterystyczne dla następnej epoki.
Communiones – 63, różnią się od Off., napisane na kameralną obsadę od 1 do 6 gł. z towarzyszeniem organów a czasem skrzypiec czy fagotu. Głównie są to utwory z głosem wokalnym na pierwszym miejscu, chociaż znajdują się duety, tercety a nawet sekstet z towarz. org. Maja bogate motywy melodyczne, kunsztowne ozdobniki, dłuższe już frazy koloraturowe. C. są przykładem monodii akompaniowanej na wzór C. Monteverdiego.
Muzyka instrumentalna
Lutniści
Ważny rozdział w historii muzyki polskiego renesansu stanowiła twórczość lutniowa. Grali na niej zarówno mieszczanie jak i szlachta.
Największą sławą cieszył się wirtuoz – lutnista Węgier Walenty Greff-Bakwark (1507-1576), nazwany „węgierskim Orfeuszem”. Jego twórczość wpłynęła na rozwój sztuki lutniowej.
Wojciech Długoraj ( ok. 1550 - 1619), polski lutnista,
Jakub Reys zwany Polakiem ( ok. 1545 – 1605),
Diomedes Cato (1570 – 1615), ur. w Wenecji przebywał na dworze polskiego króla Zygmunta III Wazy.
Muzyka organowa
W XVI w. nastąpiło ożywienie w dziedzinie muz.org. – coraz więcej kościołów miało nowe instrumenty. Rozwijała się sztuka budowania organów i instrumentaliści ,często kompozytorzy. Najwybitniejsze zabytki polskiej muzyki organowej są dwa fragmenty tabulatury odkryte w 60-tych latach XX w.
1. Tabulatura Jana z Lublina – org. z Kraśnika koło Lublina, stanowi przekrój przez ówczesny repertuar polski i zagraniczny i świadczy o wysokim poziomie kultury polskiej. Ma 18 kart.
2. Tabulatura z Klasztoru św. Ducha w Krakowie
3. Tabulatura Jana Fischera z Morąga – org. z Torunia.
1
ewaaveris