Historia Stanów Zjednoczonych Ameryki

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii.

[Edytuj]

Przed Kolumbem

Prawdopodobnie pierwsi ludzie dotarli na kontynent amerykański z Azji przez cieśninę Beringa. Pierwszymi Europejczykami, którzy dotarli do Ameryki Północnej byli prawdopodobnie Normanowie. W czasach przedkolumbijskich obecny obszar Stanów Zjednoczonych był zaludniony przez co najmniej kilkaset tysięcy ludzi różnych narodowości zwanych później Indianami, tworzących wspólnoty plemienne o różnych poziomach organizacji społecznej. Podstawą utrzymania było myślistwo, rybołówstwo, rolnictwo i zbieractwo. Na kontynencie nie było koni.

[Edytuj]

Po Kolumbie (1492)

Wszystkie odkrycia geograficzne okresu (jak np. la Empresa de las Indias Krzysztofa Kolumba) były prywatnymi przedsięwzięciami finansowymi osób posiadających patenty odpowiednich władców na przyszły monopol handlowy lub na sprawowanie władzy w imieniu monarchy w odkrytych terenach. Jednak wiele z nich nie miało powodzenia.

W 1497 dopłynął do kontynentu John Cabot, (urodzony w Genui jako Giovanni Caboto), działający na rzecz angielskich handlarzy. Rejon określił "new founde lande" (nowo odkryta ziemia) dzisiaj znany jako Nowa Fundlandia.

W 1513 roku w poszukiwaniu El Dorado wtargnęli w głąb kraju Hiszpanie pod wodzą Juana Ponce de León i nazwali cały obszar Florydą. Następnie zajęli Nowy Meksyk. Na północy wylądowali Francuzi i po założeniu w 1608 roku Quebecu, opanowali rejon Wielkich Jezior i posuwali się wzdłuż Missisipi na południe aż do Luizjany; Holendrzy rozpoczęli ekspansję od ujścia rzeki Hudson i w 1614 założyli Nowy Amsterdam, Szwedzi zajęli ujście Delaware.

[Edytuj]

Osadnictwo angielskie

Najwięcej kolonii w tym okresie założyli Anglicy. Pierwszą ich kolonią było Roanoke (na obszarze nazwanym Wirginią; obecne miejsce Roanoke leży najprawdopodobniej w Północnej Karolinie), założona w 1586 r. Miasto nie dotrwało do dzisiejszych czasów. W 1607 r. ekspedycja poszukiwania złota wysłana przez Virginia Company założyła kolonię o nazwie Jamestown.

W 1620 grupa angielskich purytan niezadowolona z życia na uchodźctwie w Holandii przystała na ofertę wysłania do kolonizacji Ameryki i osiedliła się w okolicach dzisiejszego Massachusetts, z której z kolei wzięły początek Connecticut (1633), Rhode Island (1636), New Hampshire (1639), Vermont (1791) i Maine (1820). W 1634 powstał Maryland, w 1663 Carolina, w 1664 Anglicy wyparli Holendrów (w zamian Holandia otrzymała Surinam) i przemianowali Nowy Amsterdam na Nowy Jork, w 1732 powstała Georgia. W końcu 1681 Pensylwania założona przez kwakra Williama Penna połączyła zamieszkałe tereny na południu i północy.

Oba obszary różniły się pod względem wyznaniowym, kulturalnym i gospodarczym. Północ była zaludniona przez osadników mieszczańskich (zwykle wyznawców różnych sekt) rozwijających przemysł i handel, na południu przeważała anglikańska szlachta rozwijająca wielkie gospodarstwa rolne, posługując się czarnymi niewolnikami. Poczucie wspólnoty wyrosło w walce z Indianami i Francuzami.

W czasie wojny siedmioletniej 1756 - 1763 zdobyto posiadaną dotąd przez Francuzów Kanadę.

W tym okresie rozwój kultury był raczej skromny, życie kulturalne ograniczało się do objazdowych trup cyrkowo-aktorskich i wędrownych grajków, rozwijało się jednak szkolnictwo - głównie nauki przyrodnicze i techniczne. W 1743 powstało w Filadelfii Amerykańskie Towarzystwo Filozoficzne; w 1636 powstał Uniwersytet Harvarda w Cambridge, w 1693 William and Mary College w Williamsburgu, w 1701 Uniwersytet Yale w New Haven, w 1746 College of New Jersey w Princeton, w 1754 King's College późniejszy Uniwersytet Columbia w Nowym Jorku.

W koloniach (z wyjątkiem Delaware, Maryland i Pensylwanii, które z nadania Króla były własnością prywatną), rządzili gubernatorowie; jednocześnie rozwijały się w nich instytucje przedstawicielskie, które zdobywały coraz większe znaczenie.

[Edytuj]

Kryzys podatkowy i wojna o niepodległość

Po wojnie z Francuzami, pomiędzy koloniami a metropolią wybuchł spór o prawo nakładania podatków. Rolnictwo wspierane pracą niewolników i rozwijający się szybko przemysł, przynosiły duże dochody. W 1765 parlament angielski uchwalił podatek stempla (opłata za każde pismo urzędowe), a następnie cło na herbatę. W ramach protestu zatopiono transport 342 skrzyń herbaty w porcie bostońskim (1773) rękoma przebranych za Indian Amerykanów (incydent ten stał się znany jako "herbatka bostońska").

Kongres delegatów wszystkich kolonii zorganizowany z inicjatywy Benjamina Franklina w 1774 roku w Filadelfii (Kongres Kontynentalny) uchwalił deklarację praw Amerykanów, mianował wodzem naczelnym Jerzego Waszyngtona i zarządził zbrojenia. Doprowadziło to do walk zbrojnych pod Lexincord i Concord w 1775, które przerodziły się w wojnę o niepodległość. Wydarzenia leżące u podłoża tej wojny znane są także jako Rewolucja amerykańska. W wojnie tej wyróżnili się Thomas Jefferson, Benjamin Franklin, John Adams, James Monroe, Tadeusz Kościuszko, Kazimierz Pułaski, Marie Joseph La Fayette.

4 lipca 1776 r. proklamowano niepodległość (Deklarację niepodległości Stanów Zjednoczonych angielskich kolonii w Ameryce).

Deklaracja niepodległości

W 1781 pod Yorktown w Wirginii wojska angielskie doznały ostatecznej klęski. W wyniku tego w 1783 podpisano pokój wersalski, na mocy którego Amerykanie uzyskali niezawisłość, z Missisipi jako zachodnią granicą. Pierwszym prezydentem został Jerzy Waszyngton. Początkowo nowe państwo miało wiele kłopotów finansowych i politycznych. Trwała walka pomiędzy dwoma obozami: Federalistów (późniejszych Demokratów) chcących silnej władzy centralnej i Antyfederalistów (którzy przekształcili się w Republikanów) dążących do zachowania odrębności poszczególnych stanów. Drugą sprawą sporną była kwestia niewolnictwa: na północy Murzyni byli ludźmi wolnymi, natomiast na południu niewolnikami. Na skutek tych sporów dopiero w 1787 uchwalona została konstytucja.

Sytuację finansową poprawiła energiczna gospodarka ministra skarbu Alexandra Hamiltona.

[Edytuj]

Rozwój USA po wojnie