Biurokracja

Weber – definicja biurokracji, rajonalizacja biurokracji, rutynizacja pracy (Wirtschaft und Gesellschaft).

Biurokracja – (typ idealny, dlatego przejaskrawienie pewnych cech, zawiera cały zestaw cech, które w rzeczywistości w całości nie występują w żadnej organizacji) dotyczy administracji państwowej, armii, przedsiębiorstw, uniwersytetów, szpitali, banków. Pojęcie dotyczące struktury organizacyjnej, a nie tylko administracji państwowej. Rozwój biurokracji według Webera silnie wiąże się z rozwojem kapitalizmu (trzeci czynnik mający wpływ na rozwój kapitalizmu obok etyki protestanckiej i kategorii racjonalności.)

Typ organizacji formalnej (nie każda organizacja formalna jest biurokratyczną, z biurokracją wiąże się specyficzny typ władzy i dominacji, organizacja biurokratyczna jest nastawiona na osiąganie celów i efektywność) mającej cechy:

-                      hierarchia stanowisk, zależności obowiązków służbowych w kształcie piramidy,

-                      stanowisko wyższe kontroluje niższe, im wyższe tym władza większa

-                      praca na poszczególnych stanowiskach określona jest przez przepisy, urzędnik podlega bezosobowemu porządkowi przepisów, stosunki bezosobowe, impersonalne między urzędnikami

-                      pełnienie odpowiednich funkcji wymaga kwalifikacji i są one warunkiem zatrudnienia na danym stanowisku

-                      urzędnik jest kontrolowany w toku wykonywania zadań, ale osobiście jest wolny, gdyż podlega władzy tylko w zakresie wyznaczonym przez przepisy. Zajmuje stanowisko na mocy dobrowolnej umowy, na mocy której otrzymuje wynagrodzenie.

-                      wyraźnie określone są zasady awansu i wynagradzania

-                      wszelkie decyzje zawarte są w dokumentach, które się archiwizuje

czyli jest to bezosobowa struktura ustanowionych mocą przepisów stanowisk. Stanowisko jest wyraźnie oddzielone od osoby je piastującej i istnieje niezależnie od niej. Życie prywatne urzędnika oddzielone jest od służbowego, to oznacza, że przedmioty, którymi się posługuje w organizacji biurokratycznej przypisane są do stanowiska. Decyzje uregulowane są przepisami, wyklucza to arbitralność, dowolność decyzji. Istnieje ścisła procedura dotycząca podejmowania decyzji. Te racjonalne zasady wprowadza się w imię sprawności. Biurokracja jest skutkiem powstania rynku, a zarazem środkiem, który ma zmniejszyć niepewność. Weber uważał, że to właśnie te cechy biurokracji pozwoliły cywilizacji europejskiej zdobyć przewagę. Biurokracja była przejawem racjonalizacji sposobu działania, bo zastępuje formy zwyczajowe, zdroworozsądkowe przez odpersonalizowane, sformalizowane reguły racjonalne traktowane jako efektywniejsze.

Weberowska krytyka biurokraji

Weber był świadom ograniczeń biurokracji, jej racjonalizacja może być zagrożeniem dla wolności jednostki. Istnieje klatka biurokracji, ale nie ma od niej ucieczki. W socjalizmie, uważał Weber, będzie jeszcze gorzej, bo zarządzający przemysłem będą biurokratami, a w kapitalizmie przynajmniej właściciele nie są biurokratami i mogą dla przeciwdziałania biurokracji stworzyć własną organizację biurokratyczną. Siłą przeciwważącą dla biurokracji mogą być politycy, intelektualiści, kapitaliści. W tekście „Polityka jako zawód i powołanie”   apeluje, by politycy, przywódcy polityczni przeciwstawili się rządom biurokracji.