Uzbekistan (Uzbekiston, Republika Uzbekistanu), państwo w środk. Azji; 447,4 tys. km2; 26,6 mln mieszk. (2003), Uzbecy 71%, Rosjanie 8%, Tadżycy 5%, Kazachowie 4%, Karakałpacy 2% i in.; gł. muzułmanie; stol. Taszkent, in. gł. m.: Samarkanda, Namangan, Andiżan, Buchara, Fergana; j.u. uzb.; w skład U. wchodzi Rep. Karakałpacka; republika. 3/4 pow. kraju na Niz. Turańskiej, większą część zajmuje pustynia Kyzył-kum; na pn.-wsch. i pd. przedgórza i pasma Tien-szanu i G. Hisarsko-Ałajskich (wys. do 4643 m), rozdzielone Kotliną Fergańską; gł. rz. Amu-daria i Syr-daria; obszar katastrofy ekol. w regionie wysychającego Jez. Aralskiego; duże szkody ekol. spowodowane monokulturową uprawą bawełny. Gospodarka w okresie transformacji; waluta sum od 1993; wydobycie gazu ziemnego, rud miedzi, ołowiu, cynku, wolframu, żelaza i manganu, ozokerytu, soli kam.; przemysł maszyn. i metal., chem., spoż., lekki; rzemiosło artyst.; uprawy: bawełna, rośliny oleiste, zboża, drzewa owocowe, winorośl, warzywa, tytoń; hodowla owiec karakułowych, bydła, koni, wielbłądów; gazociągi do Rosji, Kirgistanu i Kazachstanu. — W starożytności terytorium ob. U. należało m.in. do Baktrii, Persji, państwa Kuszanów; podbite w VIII w. przez Arabów i zislamizowane; od XIII w. pod władzą Mongołów, od poł. XIV w. — Timura i jego następców (Timurydów); w XVI w. podbite przez Uzbeków i podzielone na chanaty bucharski i chiwański; 1868 i 1873 oba przyjęły protektorat ros., a 1920 zostały zajęte przez bolszewików; 1924 powstała Uzb.SRR; w czasie rozpadu ZSRR 1991 proklamowanie niepodległości, przyjęcie nazwy U. i przystąpienie do WNP; rządy autorytatrne; współpraca wojsk. z NATO, USA i Rosją.
Maciejka2761