1.09(1).pdf

Unia Europejska o promieniowaniu laserowym

Niebezpieczne światło

Maciej Sokołowski

Dyrektywa 2006/25/EC Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie minimalnych wymagań

w zakresie ochrony zdrowia i bezpieczeństwa, dotyczących narażenia pracowników na ryzyko

spowodowane czynnikami fizycznymi (sztucznym promieniowaniem optycznym), jest w trak-

cie wdrażania do polskiego systemu prawnego. Państwa członkowskie Unii Europejskiej mają

wprowadzić w życie przepisy ustawowe, wykonawcze i administracyjne, niezbędne do pełne-

go przyjęcia tej dyrektywy, do 27 kwietnia 2010 r. W Polsce zadanie to leży w kompetencji wła-

ściwego ministra do spraw pracy.

Dyrektywa obejmuje promieniowanie

elektromagnetyczne o długości fali w za-

kresie od 100 nm (1 nm = 10 -9 m)

do 1 mm, zarówno niekoherentne (nie-

laserowe), jak i laserowe (promieniowa-

nie optyczne lasera). To drugie warte

jest szerszego omówienia z uwagi

na stale rosnące wykorzystanie laserów.

Różne ich rodzaje znajdują współcześnie

zastosowanie w takich dziedzinach, jak:

poligrafia, obróbka metali, znakowanie

produktów, medycyna (chirurgia, chirur-

gia naczyniowa, dermatologia, ginekolo-

gia, laryngologia, neurochirurgia, okuli-

styka, ortopedia, otolaryngologia, pul-

monologia, stomatologia, urologia i in.),

spektroskopia, telemetria, telekomuni-

kacja, przemysł rozrywkowy, technolo-

gie wojskowe itd.

W dyrektywie zdefiniowano podstawo-

we pojęcia, między innymi: napromienie-

nia, natężenia napromienienia, luminan-

cji energetycznej i tzw. poziomu (kombi-

nacji natężenia napromienienia, napro-

mienienia i luminancji energetycznej,

na które narażony jest pracownik),

a przede wszystkim pojęcie wartości gra-

nicznych ekspozycji na promieniowanie,

które bezpośrednio powiązano ze skutka-

mi zdrowotnymi i biologicznymi dla ludz-

kiego organizmu. Zastosowanie się

do tych wartości – zależnych od długości

fali promieniowania laserowego, czasu

trwania impulsu laserowego lub czasu

ekspozycji, rodzaju narażonej tkanki

i charakteru ekspozycji (promieniowanie

bezpośrednie lub rozproszone) – zapew-

nia pracownikom narażonym na promie-

niowanie ochronę przed wszelkimi znany-

mi, niekorzystnymi skutkami zdrowotny-

mi. Wartości graniczne ekspozycji dla

promieniowania laserowego określone są

w załączniku do dyrektywy.

Trzeba podkreślić, że najbardziej za-

grożone promieniowaniem laserowym są

oczy. Promieniowanie o długości fal w za-

kresie od 400 nm do 1400 nm wnika

do oka i jest ogniskowane na siatkówce,

co może spowodować jej uszkodzenie.

Promieniowanie o długości fal poni-

żej 400 nm i powyżej 1400 nm nie wnika

do oka, powoduje natomiast uszkodzenie

rogówki. Promieniowanie laserowe może

trafić na źrenicę nie tylko bezpośrednio

z lasera, ale także przypadkowo, w wyni-

ku odbicia wiązki laserowej, co jest szcze-

gólnie niebezpieczne przy pracy z lasera-

mi emitującymi promieniowanie w niewi-

dzialnym zakresie widma. Od promienio-

wania ciągłego groźniejsze może być pro-

mieniowanie impulsowe. W przypadku

promieniowania ciągłego powieka może

odruchowo odciąć jego dostęp do oka, na-

tomiast w przypadku promieniowania im-

pulsowego czas trwania impulsu może

być zbyt krótki, aby do takiej reakcji do-

szło. W przypadku laserów dużej mocy

niebezpieczne jest nawet ich światło roz-

proszone.

Promieniowanie laserowe stwarza za-

grożenia również dla skóry. Skutkiem je-

go działania może być uszkodzenie skóry

(rumień, oparzenie, zwęglenie tkanki).

W przypadku absorbcji promieniowania

nadfioletowego przez DNA możliwe jest

działanie rakotwórcze. Może dochodzić

także do porażenia naczyń krwiono-

śnych, koagulacji białek i destrukcji ko-

mórek. Generalnie charakter oddziaływa-

nia promieniowania laserowego na skórę

zależy od długości fali (głębokość wnika-

nia), gęstości mocy i czasu ekspozycji.

Graniczna odległość od wyjścia lasera,

powyżej której nie występuje już zagroże-

nie dla oczu i tym bardziej dla skóry (tzw.

nominalna odległość zagrożenia wzroku),

wynosi, przykładowo, przy czasie ekspo-

zycji oka do 10 s – ok. 0,3 m dla lasera

Nd: YAG o mocy 25 W, ok. 6,0 m dla lase-

ra Nd: YAG o mocy 100 W, ok. 4,0 m dla

lasera argonowego o mocy 20 W i ok.

100 m (!) dla lasera CO 2 o mocy ciągłej

rzędu kilku kW (stosowanego do cięcia

i spawania).

Wśród innych zagrożeń związanych

z użytkowaniem laserów można także wy-

mienić:

● zagrożenia związane z parami i ga-

zami powstającymi podczas laserowej ob-

róbki materiałów (np. gazami toksyczny-

mi przy cięciu tworzyw sztucznych lub dy-

mami zawierającymi toksyczne związki

chemiczne, nieuszkodzone wirusy i bak-

terie przy termicznym niszczeniu tkanki

w chirurgii itd.),

● zagrożenia związane z nielasero-

wym promieniowaniem towarzyszącym

(np. wysokiej częstotliwości lub pocho-

dzącym z laserów promieniowaniem rent-

genowskim),

● zagrożenia pożarowe i wybuchowe

(w przypadku laserów dużej mocy).

Artykuł 4 dyrektywy 2006/25/EC po-

twierdza, że zgodnie z art. 6 ust. 3 i art. 9

ust. 1 dyrektywy ramowej, pracodawca

jest obowiązany do przeprowadzenia oce-

ny i w razie konieczności pomiarów lub

obliczeń poziomów ekspozycji na promie-

niowanie, na które mogą być narażeni

pracownicy. Na tej podstawie mogą zo-

stać określone i wprowadzone w życie

środki niezbędne do ograniczenia ekspo-

zycji poniżej właściwych wartości granicz-

nych. W odniesieniu do promieniowania

laserowego metodologia stosowana

do oceny, pomiaru lub obliczeń powinna

odpowiadać normom Międzynarodowej

Komisji Elektrotechnicznej (IEC). Czyn-

ności te powinny być planowane i doko-

11-12/2007 IP

nywane przez właściwe służby lub osoby

(przy uwzględnieniu przepisów art. 7 i 11

dyrektywy ramowej), a uzyskane dane

przechowywane w celu ich ewentualne-

go, późniejszego skonsultowania.

Pracodawca zobowiązany jest do po-

siadania oceny ryzyka i określenia środ-

ków, jakie należy podjąć w celu uniknię-

cia lub ograniczenia ryzyka oraz do in-

formowania i szkolenia pracowników.

Ocena ryzyka powinna być zapisana

na odpowiednim nośniku, zgodnie z kra-

jowym prawem i praktyką oraz może za-

wierać uzasadnienie pracodawcy stwier-

dzające, że charakter i zakres ryzyka

związanego z promieniowaniem nie po-

ciąga za sobą konieczności dalszej, bar-

dziej szczegółowej oceny. Ocena ryzyka

podlega systematycznej aktualizacji,

szczególnie w przypadkach zmian zacho-

dzących w miejscu pracy lub – wskazują-

cych na konieczność aktualizacji – wyni-

ków badań lekarskich pracowników.

W przypadku, gdy ocena ryzyka wska-

zuje na możliwość przekroczenia warto-

ści granicznych ekspozycji, pracodawca

ma obowiązek opracowania i wprowadze-

nia w życie planu działania obejmującego

środki techniczne lub organizacyjne słu-

żące zapobieganiu przekroczeniom tych

wartości w miejscu pracy. Chodzi np.

o ewentualne zastosowanie innych metod

pracy, dobór sprzętu o niższym poziomie

emisji promieniowania, zastosowanie

środków technicznych w celu redukcji po-

ziomu emisji promieniowania (osłony

ochronne, tłumiki wiązki laserowej, za-

pewnienie możliwości zdalnego wyłącze-

nia lasera lub przerwania akcji lasero-

wej), właściwe zaprojektowanie i usytu-

owanie stanowisk pracy, ograniczenie po-

ziomu i czasu trwania ekspozycji na pro-

mieniowanie, zapobieganie odbiciom

wiązki, udostępnienie prawidłowo dobra-

nych środków ochrony indywidualnej

(okularów, gogli ochronnych, odzieży

ochronnej). Stanowiska pracy, na których

może wystąpić zagrożenie przekroczenia

wartości granicznych ekspozycji, muszą

być odpowiednio oznakowane, a dostęp

do nich ograniczony.

Pracodawca zobowiązany jest do za-

pewnienia pracownikom narażonym

na promieniowanie lub ich przedstawicie-

lom informacji i szkoleń poświęconych:

środkom podjętym w celu wprowadzenia

w życie omawianej dyrektywy, warto-

ściom granicznym ekspozycji i związa-

nym z nimi zagrożeniom, wynikom oceny

i pomiarów poziomów ekspozycji na pro-

mieniowanie i przedstawieniu związane-

go z nimi potencjalnego ryzyka, sposo-

bom wykrywania skutków zdrowotnych

narażenia na promieniowanie i zgłaszania

ich, bezpiecznym sposobom pracy, oko-

licznościom, w których pracownicy

uprawnieni są do profilaktycznych badań

lekarskich oraz prawidłowemu stosowa-

niu środków ochrony indywidualnej.

Sprawę konsultacji i udziału pracowni-

ków w rozwiązywaniu problemów genero-

wanych przez obecność w środowisku

pracy promieniowania laserowego uregu-

lowane są zgodnie z art. 11 dyrektywy ra-

mowej.

Artykuł 8 dyrektywy 2006/25/EC po-

święcono profilaktycznym badaniom le-

karskim. W dyrektywie zapowiedziano

również opracowanie przez Komisję Eu-

ropejską praktycznego przewodnika doty-

czącego m.in. określenia ekspozycji

na promieniowanie, na jakie mogą być na-

rażeni pracownicy, oceny ryzyka oraz

przepisów związanych z unikaniem lub

ograniczaniem ryzyka – w celu ułatwienia

jej wdrożenia.

Bezpieczeństwo obsługi laserów cha-

rakteryzuje ich klasa, określana przez

producenta. Zgodnie z wymaganiami pol-

skiej normy PN-EN 60825-1 (Bezpieczeń-

stwo urządzeń laserowych. Cz.1: Klasyfi-

kacja sprzętu, wymagania i przewodnik

użytkownika), informacja o klasie lasera

powinna być do niego przymocowana.

Warto przypomnieć aktualnie obowiązu-

jący podział na siedem klas (poprzedni

podział obejmował pięć klas, zobacz tabe-

la poniżej).

Odpowiedzialność za przeprowadzenie

prawidłowej klasyfikacji urządzenia lase-

rowego ponosi producent.

Problematyka bezpiecznej pracy w wa-

runkach narażenia na promieniowanie la-

serowe może nabierać w najbliższych la-

tach coraz większego znaczenia w działal-

ności kontrolnej i prewencyjnej Państwo-

wej Inspekcji Pracy, zarówno z uwagi

na wagę tego zagadnienia, jak i proces

wdrażania dyrektywy 2006/25/EC do pol-

skiego systemu prawnego.

Maciej Sokołowski

Departament Prewencji i Promocji GIP

Klasa 1: Lasery, które są bezpieczne w racjonalnie przewidywalnych

warunkach pracy, także w przypadku patrzenia w wiązkę przez

przyrządy optyczne.

Klasa 1M: Lasery emitujące promieniowanie w zakresie długości fali od

302,5 nm – 4000 nm, które są bezpieczne w racjonalnie

przewidywalnych warunkach pracy, ale mogą stanowić

zagrożenie, jeśli użytkownik wprowadzi elementy optyczne

w tor wiązki.

Klasa 2: Lasery emitujące promieniowanie widzialne w zakresie

długości fali od 400 nm do 700 nm, gdzie ochrona oka jest

w naturalny sposób zapewniona przez reakcje awersyjne,

łącznie z odruchem mrugania. Reakcje te zapewniają

odpowiednią ochronę w racjonalnie przewidywalnych

warunkach pracy, także w przypadku patrzenia w wiązkę przez

przyrządy optyczne.

Klasa 2M: Lasery emitujące promieniowanie widzialne w zakresie

długości fali od 400 nm do 700 nm, gdzie ochrona oka jest

w naturalny sposób zapewniona przez reakcje awersyjne,

łącznie z odruchem mrugania. Jednak patrzenie w wiązkę

może stanowić zagrożenie, jeśli użytkownik wprowadzi

elementy optyczne w tor wiązki.

Klasa 3R: Lasery emitujące promieniowanie w zakresie długości fali

od 302,5 nm do 10 6 nm, potencjalnie zagrażające przy

bezpośrednim patrzeniu w wiązkę, jednak z mniejszym

ryzykiem niż lasery klasy 3B oraz mniej licznymi wymaganiami

dotyczącymi produkcji i środków kontroli przez użytkownika

niż dla laserów klasy 3B.

Klasa 3B: Lasery niebezpieczne przy bezpośrednim patrzeniu w wiązkę

(w zakresie nominalnej odległości zagrożenia wzroku).

Patrzenie na odbite promieniowanie rozproszone jest

zazwyczaj bezpieczne.

Klasa 4:

Lasery bardzo niebezpieczne, wytwarzające zagrożenie także

przy odbiciach rozproszonych. Mogą powodować obrażenia

skóry i zagrożenie pożarem. Ich stosowanie wymaga

ekstremalnej ostrożności.

IP 11-12/2007

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: