EwBM - 4 - Florida 1.pdf - Etyka w biznesie międzynarodowym - enowak87

2 Etos kreatywności

Siłą napędową toczących się wielkich przemian jest wzrost ludzkiej kreatywności jako

cechy definiującej życie gospodarcze naszych czasów. Zaczęto doceniać kreatywność -

powstały systemy jej wspierania i wykorzystywania - ponieważ to z niej wypływają nowe

technologie, nowe gałęzie przemysłu, nowy dobrobyt i wszelkie inne pozytywne rzeczy

w gospodarce. W efekcie nasze życie i społeczeństwo zaczęły rozbrzmiewać etosem

kreatywności. Etos definiowany jest jako „fundamentalny duch lub charakter danej kul-

tury". To właśnie nasze zaangażowanie w kreatywność w jej różnorodnych wymiarach

tworzy podstawy ducha naszych czasów. Aby uchwycić ducha i charakter rodzącej się ery

kreatywnej, w tym rozdziale przyjrzymy się bliżej samej kreatywności: czym jest i skąd się

bierze. W celu usystematyzowania dalszych argumentów, zacznijmy od trzech podstawo-

wych kwestii.

Po pierwsze, kreatywność jest niezbędna we współczesnym życiu i pracy, a w pewnym

sensie zawsze była niezbędna. Jak mawia Paul Romer, ekonomista z Uniwersytetu

Stanforda, duży postęp w standardzie życia - o dużej rynkowej przewadze konkurencyjnej

nie wspominając - zawsze wywodzi się „z lepszych przepisów, a nie z dłuższego go-

towania" 1 . Ktoś mógłby powiedzieć, że to niezupełnie prawda. Można by, na przykład,

zauważyć, że w długim okresie trwającym od początku rewolucji przemysłowej aż po

:zasy współczesne wzrost wydajności i dóbr materialnych w krajach uprzemysłowionych

oochodził nie tylko z twórczych wynalazków takich jak maszyna parowa, lecz także z po-

wszechnego stosowania bezwzględnych metod biznesowych („dłuższego gotowania"),

akich jak podział pracy, koncentracja dóbr materialnych, integracja pionowa czy korzyści

=xali. Lecz przecież same te metody były przejawem kreatywności. Stanowiły one model

dznesowy swoich czasów, rzadko stosowane wcześniej, a nigdy przedtem na taką skalę

N takiej formie. Masowa produkcja przemysłowa oparta na podziale pracy oznaczała

-adykalne odejście od XVIII-wiecznej jednostkowej produkcji rzemieślniczej. Kiedy pod

<aniec XIX wieku Andrew Carnegie zbudował swoje wysoko zintegrowane imperium stali,

krzyknięto go jednym z pierwszych, którzy zrozumieli potęgę takiej integracji 2 . Od tamtej

41 -

Zob. Paul Romer, Economic Growth, [w:] The Fortune Encyclopedia of Economics, David R. Henderson (ed.),

Time Warner Books, New York 1993, s. 9; Ideas and Things, „The Economist" 11 września 1993, s. 33; Beyond

the Knowledge Worker, Wordlink, styczeń-luty 1995, artykuł dostępny także na stronie internetowej Paula

Romera. Jego klasyczna wypowiedź: Endogenous Technical Change, „Journal of Political Economy" 1990,

98(5), s. 71-102.

NARODZINY KLASY KREATYWNEJ

pory kreatywność stała się jeszcze ważniejsza. Tradycyjne czynniki ekonomiczne, takie

jak ziemia i bogactwa naturalne, praca fizyczna i kapitał, stały się mniej istotne lub łatwie

dostępne. Ponadto, jak wykaże następny rozdział, w naszym życiu gospodarczym

zakorzeniły się nowe struktury służące systematycznemu pobudzaniu i wykorzystaniu

kreatywności, czyli zakrojone na szeroką skalę finansowanie podstawowych badań,

rozbudowany system venture capital, a także szeroko rozumiane środowisko sprzyjające

kreatywności artystyczno-kulturalnej.

Po drugie, ludzka kreatywność jest wielopłaszczyznowa i wielowymiarowa. Nie

ogranicza się do innowacji technologicznych czy nowych modeli biznesowych. Nie jest

to coś, co można trzymać w pudełku i wyjąć po przyjściu do biura. Kreatywność wymaga

odmiennego sposobu myślenia i zwyczajów, które trzeba kultywować zarówno u jednostki,

jak i w otaczającym ją społeczeństwie. Tak więc etos kreatywności przepaja wszystko od

kultury miejsca pracy po system wartości i społeczności, w których żyjemy,

przekształcając sposób, w jaki postrzegamy siebie jako aktorów na scenie społeczno-

ekonomicznej, czyli naszą tożsamość. Stanowi on odzwierciedlenie norm i wartości, które

zarówno promują kreatywność, jak i umacniają jej rolę. Co więcej, kreatywność wymaga

wsparcia ze strony środowiska, które ma zapewnić szeroki zakres bodźców społecznych,

kulturalnych oraz ekonomicznych. Wobec tego wiąże się ona z powstaniem nowego

środowiska, nowego stylu życia, nowych związków i otoczenia, a te z kolei mają sprzyjać

kreatywnej pracy. Takie szeroko rozumiane środowisko kreatywne jest niezwykle istotne

dla generowania kreatywności technologicznej oraz wypływających z niej innowacji

komercyjnych i dobrobytu.

Po trzecie, najważniejszą chyba sprawą w tej rodzącej się erze są nieustanne tarcia

między kreatywnością a organizacją. Proces kreatywny ma charakter nie indywidualny

a społeczny, toteż konieczne są pewne formy organizacji. Niektóre elementy organizacji

mogą jednak zdławić kreatywność - i często to robią. Cechą definiującą życie w pierwszej

połowie XX wieku - w okresie zwanym erą organizacyjną - był prymat dużych, wysoko

wyspecjalizowanych, zbiurokratyzowanych organizacji. Piszący w latach czterdziestych

XX wieku wybitny ekonomista Joseph Schumpeter zwracał uwagę na negatywny wpływ

dużych organizacji na kreatywność. W swoim słynnym dziele Kapitalizm, socjalizm, de-

mokracja Schumpeter zauważa, że wielką siłą kapitalizmu od dawna jest „funkcja przed-

siębiorcy", który „rewolucjonizuje wzorzec produkcji". Następnie ponuro przepowiada

jej kres:

pasoi

„zinst

Rozw

• '- -agoc

Dowstani

:c rozluz

j- Knięci

:cgrywaj

jedna 01

•c r owad

A chocia

•c aż po

: jują

— jktury

Nie o;

~ami. Ot

-ego i n<

•spółcze

r_je bezi

szczęśliw

•-eatywnc

— oże niel

Mity

Owa funkcja społeczna już dziś zaczyna tracić znaczenie. [...] Postęp techniczny w co-

raz większej mierze jest sprawą zespołów odpowiednio wyszkolonych specjalistów,

którzy dają produkt, jakiego się od nich wymaga i zapewniają jego funkcjonowanie

w możliwy do przewidzenia sposób. [...] Biuro i praca zespołowa coraz bardziej zastę-

pują działania indywidualne. [...] Doskonale zbiurokratyzowana, olbrzymia jednostka

przemysłowa nie tylko wypiera małe i średnie firmy i „wywłaszcza" ich właścicieli, ale

w końcu wypiera przedsiębiorcę 3 .

Chociź

robrego i

nas w erę

-są temat t

-lega poi?

oowiednie

.edni triurr

»V tym mi

Niektóre z

:zasami d

niając dok

też wyjaśn

sobie pole

2 Dzieje ery industrialnej i organizacyjnej opisało wielu autorów, ale do najwybitniejszych publikacji należy: Alfred

Chandler, The Wsible Hand: The Managerial Revolution in American Business, Belknap Press of Harvard

University, Cambridge 1977. Zob. też: Michael Piorę, Charles Sabel, The Second Industrial DMde: Possibilities

for Prosperity, Basic Books, New York 1984.

3 Joseph Schumpeter, Capitalism, Socialism and Democracy, Harper & Rów, New York wyd. 1 1942, wyd. 2

(poprawione) 1947, wyd. 3 z ostatnimi poprawkami autora -1950; cytaty pochodzą z przedruku wydania z 1950

wydawnictwa Harper Torchbooks, 1975, s. 132-134. [wyd. poi.: Kapitalizm, socjalizm, demokracja, przeł. z ang.

Michał Rusiński, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1995, s. 163-165].

1 Wywiać

ETOS KREATYWNOŚCI

iczne, takie

3 lub łatwiej

ipodarczym

korzystaniu

/ch badań,

sprzyjające

W wywiadzie, który przeprowadziłem w 2000 roku, pewna młoda kobieta opisała ten

sam negatywny skutek zapadającymi w pamięć brutalnymi słowami:

Tam, gdzie dorastałam, byliśmy uwarunkowani do odgrywania roli, którą nam przydzie-

lono. Nie zachęcano nas do kreowania i budowania własnych wizji, ale raczej do do-

pasowania się do wizji kilku wybranych. Chcę powiedzieć, że byliśmy jednostkami

„zinstytucjonalizowanymi" - ponieważ instytucje definiowały nasze życie 4 .

arowa. Nie

ch. Nie jest

iść wymaga

u jednostki,

vszystko od

;h żyjemy,

społeczno-

rtości, które

iść wymaga

połecznych,

3m nowego

ają sprzyjać

tykle istotne

3j innowacji

Rozwój kreatywności jako siły napędowej gospodarki na przestrzeni kilku minionych

dekad wprowadził w życie nowe formy społeczno-ekonomiczne, które do pewnego stop-

nia łagodzą owe tarcia, aczkolwiek nie rozwiązują ich całkowicie. Wszystko, począwszy od

powstania firmy start-up gotowej do podjęcia ryzyka i formalnego systemu venture capital

po rozluźnienie tradycyjnych norm związanych z kulturą życia i pracy, odzwierciedla próby

uniknięcia ograniczeń konformizmu organizacyjnego. Oczywiście duże organizacje nadal

odgrywają dominującą rolę w naszym społeczeństwie i wymaga się od nich wielu rzeczy.

Jedna osoba może napisać znakomity program komputerowy, natomiast do stałego

wprowadzania jego nowszej wersji, produkcji i dystrybucji potrzeba dużej organizacji.

A chociaż wiele większych organizacji stało się bardziej sprawnymi i elastycznymi, to

wciąż pozostają instytucjami bardzo zbiurokratyzowanymi. W efekcie organizacje także

ewoluują - rozwijają nowe sposoby promowania kreatywności, jednocześnie zapewniając

struktury do produkcji i zarządzana.

Nie oznacza to, że kreatywność zwyciężyła i teraz rządzi wszystkimi naszymi działa-

niami. Obecny kształt nowego systemu gospodarki kreatywnej daleki jest od ostatecz-

nego i nadal znajduje się na etapie ewolucji. Ponadto gospodarka kreatywna nie jest

panaceum na niezliczone bolączki społeczne i niedomagania gospodarki, jakie trapią

współczesne społeczeństwo. Nie zmniejszy w jakiś magiczny sposób ubóstwa, nie zlikwi-

duje bezrobocia, nie pokona cyklu koniunkturalnego ani nie doprowadzi do większej

szczęśliwości i harmonii dla wszystkich. Pod pewnymi względami, ów system oparty na

kreatywności, pozostawiony bez kontroli i bez odpowiednich form ludzkiej interwencji,

może niektóre z naszych problemów pogłębić.

tanne tarcia

idywidualny

i organizacji

w pierwszej

/ch, wysoko

terdziestych

ywny wpływ

tcjalizm, de-

nkcja przed-

jrzepowiada

Mity i błędne mniemania

niczny w co-

specjalistów,

kcjonowanie

irdziej zastę-

ia jednostka

aścicieli, ale

Chociaż wielu komentatorów podejmowało niektóre aspekty tematu, wciąż brakuje

dobrego całościowego modelu systemu społeczno-gospodarczego, jaki wprowadziłby

nas w erę kreatywną. Jednym z problemów jest fakt, że większość publicznych dyskusji

na temat tego, co jest rzeczywiście nowe w naszej gospodarce i społeczeństwie, na ogół

-lega polaryzacji. Raz po raz oferuje się nam albo utopijne proroctwa, albo czarne prze-

powiednie -jedni wierzą, że technologia nas wyzwoli, inni widzą w niej nowego ciemięzcę;

jedni triumfalnie głoszą powstanie tak zwanej nowej gospodarki, inni nad tym ubolewają.

W tym miejscu chciałbym podważyć niektóre z najczęściej pojawiających się wątków.

Niektóre z nich można bez trudu pomylić z tym, co ja mam do przekazania. Istotnie,

czasami do pewnego stopnia zgadzam się z niektórymi założeniami. Być może wyjaś-

niając dokładnie, w którym miejscu i dlaczego przesiadam się na inny wózek uda mi się

też wyjaśnić, co - moim zdaniem - obecnie się dzieje. Oto cztery mity, z którymi pozwolę

sobie polemizować.

cji należy: Alfred

ress of Harvard

'idę: Possibilities

1 1942, wyd. 2

j wydania z 1950

icja, przet. z ang.

NARODZINY KLASY KREATYWNEJ

„Technologia nas wyzwoli"

- 44

Jednym z najtrwalej zakorzenionych mitów naszych czasów jest przekonanie, że tech-

nologia wyzwoli nas od wielkich organizacji bez twarzy - czy to wielkich korporacji, czy

zbiurokratyzowanego państwa - a także od innych ciężarów i ograniczeń, oraz zapewni

nam takie życie, jakiego pragniemy. Utopizm technologiczny nie jest czymś nowym. Na

początku XX wieku pojawiły się opinie, że samochód zlikwiduje ograniczenia geograficzne

i pozwoli nam uwolnić się od brudnych, zatłoczonych miast, a samolot wyeliminuje woj-

ny, gdyż spowoduje zbliżenie narodów świata. W latach pięćdziesiątych energia jądrowa

miała sprawić, że „elektryczność będzie zbyt tania, by warto było mierzyć jej zużycie".

Utopizm technologiczny ponownie nabrał rozpędu wraz z nadejściem informatyki

i sieci. Jego chyba najbardziej ekstremalnym rzecznikiem jest George Gilder, były kon-

serwatywny komentator spraw społecznych, który stał się guru technologicznym. Jego

książka Te/ecosm z 2000 roku nosi podtytuł How Infinite Bandwidth Will Revolutionalize

Our World 5 . W tym wypadku zbawcą mają być sieci optyczne. Gilder twierdzi, że postęp

w wykorzystaniu optyki do transmisji danych dostarczy nam niemal „nieskończenie sze-

rokiego pasma", tak wielką przepustowość przenoszenia sygnału, że praktycznie nie

będzie żadnych ograniczeń co do rodzaju, wielkości i liczby połączeń. Przy tym będzie

działać z prędkością błyskawicy i po przystępnej dla wszystkich cenie. Wreszcie zostanie

odblokowany prawdziwy potencjał internetu oraz innych sieci.

Te/ecosm przywołuje wielkie wątki technoutopizmu ery komputerów kwiecistą, pra-

wie halucynogenną prozą. Według słów Gildera sieć optyczna zapoczątkuje nową erę

cudów.

- :: •

Wyobraźmy sobie, że patrzymy na sieć z odległego kosmosu... sieć owa jawi się jako

globalna eflorescencja, wyraźna kula światła. Jest to fizyczne wyrażenie skupiającego

telekosmu, promienistej poczwarki, z której zrodzi się nowa, globalna gospodarka 6 .

- = = /

t~]pi

: ;:3r

'- • - a

Przekształci ona biznes z bezwzględnej, bezpardonowej walki w działalność rodem

z filozofii zeń:

Klient to produkt, a produkt to klient, służą sobie nawzajem, w rytmie kreatywności mię-

dzy producentem a użytkownikiem, w rezonansie kupującego i sprzedającego, w kto-

— g (

rym kupujący również sprzedaje a sprzedający kupuje w coraz szerszej sieci handlowej.

Rezonans ten to bogactwo i światło, a pośrodku nie ma żadnej impedancji 7 .

: -. O g

Uwolni ona nas od obrzydliwego ucisku wszechobecnego państwa:

:£r o k ar (

•

Na początku nowego tysiąclecia żarzenie rozprasza się po całym świecie, oferując

obietnicę nowej wolności i „prosperity".... Opasując kulę ziemską po dnie oceanów

i wysyłając wiązki z satelitów, promieniowanie to powoduje coraz większą erozję władzy

despotów i biurokracji, mocy i zwierzchności 8 .

- -:a p

I=cy tecl

Kim c

1 szybk

TE "zeczy

::;:o r

Bowiem na pewno zgodzimy się wszyscy, że:

5 George Gilder, Te/ecosm: How Infinite Bandwidth Will Revolutionize Our World, The Free Press, New York 2000

6 Tamże, s. 256.

7 Tamże, s. 262.

8 Tamże, s. 263.

-Tam

Tam

EwBM - 4 - Florida 1.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: