Podstawy Bibliotekarstwa I informacji Naukowej (3) – I rok -
Temat 10: Warunki przechowywania zbiorów określone normami budownictwa bibliotecznego i planowania przestrzennego.
1.Budownictwo biblioteczne obejmuje zagadnienia:
· planowania projektowania i budowy budynków bibliotecznych adaptacji budynków do celów bibliotecznych.
2. Plan budowy lub plan prac adaptacyjnych powinien stanowić wstęp do właściwego projektu, który jest dokumentacją techniczną i składa się z:
a) założeń techniczno-ekonomicznych zwanych programem budowy,
b) projektów szczegółowych: architektonicznych, konstrukcyjnych, instalacji wodnych, transportu, akustyki wnętrz, wyposażenia w meble i aparaturę.
3. Problemy budownictwa bibliotecznego stały się aktualne dopiero w XIX wieku Leopoldo della Santa w książce pt. O budowie i prowadzeniu uniwersalnej biblioteki publicznej, (Florencja 1816), sformułował zasadę trójdzielności pomieszczeń bibliotecznych.
4.Rozwinięciem i uzupełnieniem tej koncepcji stał się kanon budownictwa bibliotek, obejmujący cztery prawa:
a) niekrzyżujących się dróg książki, bibliotekarza, użytkownika,
b) potrójnej dostępności magazynu bibliotecznego ( z pracowni, wypożyczalni, czytelni),
c) jednego poziomu usytuowania głównych oddziałów biblioteki,
d) rozbudowy: stworzenia możliwości dobudowania do gmachu biblioteki dalszych części budynku w osi poziomej i pionowej.
5.Projektowanie czytelni jest ważnym problemem w budownictwie bibliotek :
- Zastosowanie księgozbioru podręcznego w czytelniach przez Johanna Wilhelma Ridlera w Bibliotece Uniwersytetu Wiedeńskiego (1829 r.),
- Projekt okrągłych czytelń i niższych magazynów w porównaniu z pozostałą częścią budynku – po raz pierwszy zastosowane w British Museum (1859 r.) przez Antonio Panizziego.
- Podobny przykład niższych kondygnacji magazynów jest zastosowany w budynku Biblioteki Jagiellońskiej.
6.Zasada funkcjonalności rozmieszczenia zbiorów zastąpiła w XX wieku prawo trójdzielności pomieszczeń bibliotecznych :
a) wprowadzenie konstrukcji modularnej przez Angusa Sneada Macdonalda według zasady zmienności układów konstrukcyjnych w budownictwie bibliotek (1933 r.),
7.Konstrukcja modularna ,zwana szkieletową opiera się na słupach, rozmieszczonych w szeregach, krzyżujących się pod kątem prostym. Odstępy między modułami są jednakowe.
Powtarzająca się w skali całej konstrukcji jednostka wymiarowa jest nazywana modułem.
Jest to kwadrat o wymiarze 6x6 m przy wysokości 3 m, przy obciążeniu stropów
500 kg na 1 m².
7.Do modułu budowlanego należy dostosować moduł wyposażenia czyli wymiary sprzętu.
· Stopniowo określono wskaźniki budowlane ustalające:
1) wytrzymałość stropów w magazynie od 500 do 1000 kg na m²,
2) wysokość pięter w magazynie od 2,00 do 2,20 m,
3) potrzebną powierzchnię:
Ø 1 m² na regał pojedynczy mieszczący średnio 250-300 wol.
Ø dla 1 czytelnika w wypożyczalni: 1,5 m²,
Ø dla 1 pracownika biblioteki: 6-8 m²,
Ø dla 1 czytelnika w oddziale informacyjnym: 2 m²;
4) odległości w magazynie:
Ø między regałami: 130 cm,
Ø szerokość przejścia głównego: 100-120 cm,
Ø szerokość przejść bocznych równoległych do głównego (przy ścianach): 60 cm,
5) odległości w czytelni:
Ø główne przejście między stołami: 90-120 cm,
Ø boczne przejścia jeśli są regały: 90 cm,
Ø boczne przejścia, jeśli regałów nie ma: 60 cm,
· W celu wyposażenia bibliotek i w projektowaniu rozmieszczenia zbiorów należy uwzględnić wymiary i pojemność regałów:
1) regały jednostronne przy szerokości 90-100 cm powinny pomieścić odpowiednio:
Ø 4-półkowe: 160-170 wol.
Ø 5-półkowe: 200-210 wol.
Ø 6-półkowe: 240-250 wol.
2) regały dwustronne posiadają pojemność dwukrotnie większą ,
3) przy ustawieniu rzeczowym zbiorów należy przyjąć 30% rezerwy na każdej półce,
na 1 m półki przypada przeciętnie 23 wol. książek lub 16 wol. oprawnych czasopism.
Temat 11: Standardy międzynarodowe IFLA-UNESCO .
1. Standardy w bibliotekarstwie.
- Definicja na podstawie „Encyclopedia of Library and Information Science”
a) Standardy są kryteriami oceniającymi działalność bibliotek.
b) Są modelami procesów bibliotecznych, miarami ich ocen wspomagającymi
podejmowanie decyzji przez bibliotekarzy.
a) Amerykańskie Stowarzyszenie Bibliotekarzy w 1916 roku stwierdziło, że standardy przyjęte formalnie jako przepisy prawne są skuteczniejsze w ujednolicaniu procesów bibliotecznych niż zalecania nieformalne , opracowane na podstawie obserwacji i doświadczeń bibliotekarzy.
- Początkowo standaryzacja procesów bibliotekarskich polegała na opracowaniu wartości ilościowych, np. wielkość księgozbioru biblioteki akademickiej 50 tys. woluminów, budżet biblioteki 6% ogólnego budżetu uniwersytetu.
3. Standardy bibliotekarskie opracowane prze International Federation of Library Associations (IFLA) – Międzynarodowe Stowarzyszenie Organizacji, Bibliotek i Bibliotekarzy założone w 1927 roku w Edynburgu. Do zadań IFLA należy współpraca z UNESCO i innymi organizacjami międzynarodowymi pozarządowymi.
- Wyznaczanie zasad (standardów) regulujących poszczególne formy i zakres prac różnych typów bibliotek.
4. Manifest bibliotek publicznych opracowany przez UNESCO w 1994 roku został przyjęty przez IFLA i powinien służyć bibliotekom pomocą na każdym poziomie rozwoju ich działalności. Zawiera standardy ( normy i kryteria) dotyczące:
Ø zbiorów bibliotecznych
a) liczebność nowych nabytków jest ważniejsza od wielkości księgozbioru i proponują normę zakupu nowości wydawniczych wynoszącą 1,5 do 2, 5 książek na 1 mieszkańca, przy czym minimalna wielkość zbiorów biblioteki lub filii nie powinna być mniejsza niż 2500 woluminów;
b) nowo założona biblioteka nie może mieć mniej niż 1 książkę na 1 mieszkańca, ale tylko przez 3 lata. Po tym czasie działalności biblioteki wielkość zbioru jest określana miernikiem 2 woluminów na 1 mieszkańca.
c) w miejscowościach liczących poniżej 25 tysięcy mieszkańców powinno przypadać 25 nowych książek na 100 mieszkańców, powyżej 50 tys. mieszkańców – zalecane jest przyjęcie wskaźnika 20 wol. na 100 mieszkańców;
d) w małych bibliotekach obsługujących mniej niż 1000 mieszkańców zalecane jest zwiększenie wskaźnika zakupu nowości o 100 %.
- Obowiązujący w Polsce wskaźnik zakupu 18 woluminów na 100 mieszkańców był zbliżony do tych zaleceń. Nie jest realizowany przez polskie biblioteki publiczne. Średni zakup nowości wydawniczych wynosi 5 wol. na 100 mieszkańców, w niektórych rejonach od 1-2 woluminów na 100 mieszkańców ( zob. Biblioteki publiczne w liczbach 2005-07)
Ø uzupełniania zbiorów:
np. usługi biblioteczne obejmują 100 tys. ludności , wielkość zbiorów-
200 tys. woluminów, roczny wskaźnik powiększenia zbioru - 20 tys. woluminów.
Ø zatrudnienia pracowników biblioteki: wskaźnik 1 pracownika na pełnym etacie na 2500 mieszkańców;
Ø wyposażenia biblioteki: 1 stanowisko komputerowe na 5000 mieszkańców.
Ø powierzchni pomieszczeń bibliotecznych: minimalna powierzchnia biblioteki powinna wynosić 350 m kw. każda biblioteka powinna mieć salę konferencyjną jako miejsce spotkań społeczności lokalnej.
9. W bibliotekach brytyjskich w latach 60-tych przyjęto standardy organizacyjne dla bibliotek samorządowych określające szczegółowe kryteria:
a) czasu pracy : 60 godzin tygodniowo,
b) dostęp do internetu 10 godzin tygodniowo,
c) zakup zbiorów bibliotecznych 216 jednostek na 1000 mieszkańców,
d) wypożyczenie jednorazowo 8 woluminów na 3 tygodnie,
e) selekcja zbiorów, która pozwoli na całkowitą wymianę księgozbioru w okresie nie dłuższym niż 8 i pół roku,
f) w planowaniu budynków bibliotecznych organizator biblioteki powinien przyjąć następujące kryteria: funkcję biblioteki, jej wielkość, przeznaczenie powierzchni, dostęp do budynku, odpowiednie regały, promocję biblioteki, sprzęt, bezpieczeństwo, parking.
5. Opracowanie standardów bibliotecznych w ramach międzynarodowej współpracy bibliotek i bibliotekarzy.
· Standardy IFLA są opracowane na podstawie doświadczeń bibliotek europejskich i światowych w zakresie bibliotekarstwa.
· Programy biblioteczne w Unii Europejskiej, np. ProPublica są realizowane zgodnie z zasadami ustalonymi w standardach IFLA.
· Powołanie europejskiej instytucji Libcoon, która opracowuje i publikuje statystykę różnych rodzajów bibliotek w krajach europejskich stwarza konieczność opracowania standardów w poszczególnych krajach.
Temat 12-14: Systemy organizacji bibliotek. Współpraca bibliotek Zintegrowane systemy biblioteczne.
1. Organizacja bibliotek.
2. Funkcje biblioteki.
3. Sieci biblioteczne.
4. Biblioteka jako system.
5. Zintegrowane systemy biblioteczne.
Ad 1) Organizacja bibliotek
Czynniki określające sposób organizacji biblioteki:
1) zadania
2) wielkość i rodzaje zbiorów
3) lokalizacja
4) personel
5) wyposażenie
6) specjalizacja .
ad 1: zadania) Podział obowiązków poszczególnych pracowników i ich zespołów dokonuje się według następujących kryteriów:
· funkcjonalne- polegające na wyodrębnieniu stanowisk pracy,
przedmiotu pracy bibliotecznej-ze względu na rodzaj zbiorów i usług biblioteki, użytkownika-ze względu na czynności związane z udostępnianiem zbiorów określonym grupom osób, np. czytelnie i wypożyczalnie,
· procesu bibliotecznego-ze względu na realizację jednego procesu pracy,
· terytorialne-wyodrębnienie jednostek organizacyjnych, realizujących potrzeby określonych grup użytkowników ze względu na lokalizację biblioteki.
...
realmat5