TERAPIA INTEGRACJI SENSORYCZNEJ
W końcu lat sześćdziesiątych w oparciu o przegląd literatury z zakresu psychologii rozwojowej, psychologii uczenia się, neurobiologii, neurofizjologii i własne doświadczenia kliniczne dr A. Jean Ayres terapeuta zajęciowy i psychologsformułowała hipotezy wskazujące na implikacje funkcji psychoneurologicznych w zachowaniu i uczeniu się dziecka. Aby zweryfikować postawione hipotezy skonstruowała metody badawcze i przeprowadziła szereg badań których wyniki zamieściła w kilkudziesięciu publikacjach /Ayres 1974, Ayres 1967, Ayres 1975/. Wyniki tych badań wykazały, że istnieją czynniki mierzone za pomocą jej testów występujące tylko u dzieci z dysfunkcjami percepcyjno-motorycznymi lub dzieci z dysfunkcjami ośrodkowego układu nerwowego. Wyłonione czynniki zinterpretowała jako reprezentację dysfunkcji, które łączą się z określonymi zaburzeniami w obrębie oun obejmującymi integrację danych wejściowych z jednego lub więcej systemów sensorycznych. Ayres zauważyła, że te dysfunkcje integracji sensorycznej miały wpływ na reakcje posturalne, napięcie mięśni, planowanie ruchu, rozwój mowy, zachowanie, emocje i funkcje poznawcze. Kolejne lata badań prowadzonych przez Ayres i jej współpracowników prowadziły do rozwoju teorii integracji sensorycznej, obejmującej teoretyczne podstawy procesów integracyjnych, metody diagnozy zaburzeń tych procesów i specyficzne techniki terapeutyczne. Zatem co to jest integracja sensoryczna? Definicja integracji sensorycznej Integracja sensoryczna to organizacja wejściowych danych zmysłowych dokonywana przez mózg w celu produkowania odpowiedzi adaptacyjnych na wymagania otoczenia /Przyrowski 1998/. Ayers/1991/ pisze że integracja sensoryczna to proces neurologiczny organizujący wrażenia płynące z ciała i środowiska w taki sposób by mogły być użyte do celowego działania. W procesie tym mózg informacje otrzymane ze wszystkich zmysłów segreguje, rozpoznaje, interpretuje, łączy ze sobą i wcześniejszymi doświadczeniami odpowiadając na wymagania płynące ze środowiska. Zmysły dostarczają informacji o fizycznej kondycji naszego ciała i otoczenia wokół nas. Dane te pochodzą z receptorów wzrokowych, słuchowych, przedsionkowych, dotykowych, proprioceptywnych, węchowych i smakowych. Mózg nieustannie organizuje te wiadomości – lokalizując je, rozpoznając, segregując i integrując. Gdy płyną one w prawidłowej organizacji, mózg może je użyć do formułowania percepcji, planowania ruchu, napięcia mięśniowego, postawy, emocji, uczenia się i wielu innych. Natomiast zaburzenia w integracji wpływają negatywnie na tych funkcji. Ayres w swych pracach /1972,1974,1991/ podkreśla,że niemowlę widzi, słyszy i czuje bodźce dochodzące z jego ciała i otoczenia ale nie jest jeszcze zdolne do różnicowania znaczenia dźwięków, oceny odległości, koordynacji ruchów itd. W miarę rozwoju dzięki zdolności do organizacji wrażeń sensorycznych kształtuje się koncentracja na doznaniach sensorycznych, koordynacja ruchów i organizacja zachowania. Adekwatna integracja sensoryczna jest podstawą do prawidłowego rozwoju ruchowego, uczenia się i zachowania. Wysoce skomplikowane procesy takie jak koordynacja ruchowa, planowanie ruchu, percepcja słuchowa czy wzrokowa, mowa, czytanie, pisanie czy liczenie, są zależne od procesów integracyjnych dokonujących się w ośrodkowym układzie nerwowym. Do wyjaśnienia tych zależności Ayres /1991/opracowała hipotetyczny model przebiegu integracji sensorycznej, w którym opisuje poszczególne stadia rozwoju integracji sensorycznej dokonującej się między 0-7 rokiem życia. Opisując etapy rozwoju integracji sensorycznej podkreśla istotną rolę systemu przedsionkowego, proprioceptywnego i dotykowego. Procesy integracji sensorycznej dokonują się w rdzeniu kręgowym, w pniu mózgu, móżdżku i wreszcie w półkulach mózgowych. Wszystkie wyższe procesy umysłowe zależą szczególnie od adekwatnej organizacji wrażeń w pniu mózgu gdzie mają swój początek procesy integracyjne. Dopiero po przejściu pnia mózgu może dokonywać się bardziej szczegółowe opracowywanie wrażeń sensorycznych w korze mózgowej. Główne założenia integracji sensorycznej Teoria integracji sensorycznej opiera się na kilku podstawowych założeniach odwołujących się do neurologii i teorii zachowania. Założenia te odwołują się do badań Ayres ale również doniesieniach innych naukowców wiążących procesy zachodzące w mózgu z zachowaniem człowieka. Teoria integracji sensorycznej na podstawie tych założeń stara się opisać prawidłowości w funkcjonowaniu procesów integracji zmysłowej w oun. W oparciu o to definiuje dysfunkcje w zakresie integracji sensorycznej i wskazuje na odpowiednie techniki terapeutyczne. 1.Plastyczność neuronalna / Schaaf 1994/ a więc zdolność mózgu do zmian i modyfikacji . Ma ona zasadnicze znaczenie dla terapii integracji sensorycznej zakładającej możliwość zmian w obrębie systemu nerwowego pod wpływem kontrolowanej stymulacji systemów sensorycznych w szczególności dotykowego, przedsionkowego i proprioceptywnego. Zależy od wielu czynników : a. zaangażowania w wykonywane zadania terapeutyczne / motywacji/. b. różnorodności otoczenia w którym przebiega terapia, Ayres /1972/ pisze, że zróżnicowane otoczenie - w którym eksploruje dziecko - dostarczające wielu przedsionkowych, proprioceptywnych i dotykowych wrażeń ma zasadniczy wpływ na postępy terapeutyczne poprzez pozytywny wpływ na zmiany w oun. c. krytycznych okresów rozwojowych dla poszczególnych funkcji i wieku. Okresy krytyczne zostały zidentyfikowane w prawie wszystkich aspektach rozwoju człowieka i dotyczą ruchu, mowy, inteligencji, zachowań społecznych, emocji i wielu innych. Ograniczenie dopływu niezbędnych wrażeń w okresie krytycznym dla danej funkcji powoduje często ograniczenie możliwości reagowania na pewne bodźce w przyszłości Hubel i Weisel 1977/. 2.Sekwencyjny rozwój procesów integracji sensorycznej dokonuje się w normalnym rozwoju dziecka. Złożone kompleksowe zachowania rozwijają się w oparciu o bardziej podstawowe wcześniej wykształcone / Fisher i Murray 1991/. Jeśli pojawiają się dysfunkcje integracji sensorycznej wówczas proces ciągłego doskonalenia funkcji rozwojowych zostaje zakłócony. Terapia polegająca na kierowanej stymulacji sensorycznej poprawia procesy integracji sensorycznej umożliwiając sekwencyjne pojawianie się coraz bardziej złożonych zachowań. 3.Integralność systemu nerwowego. Ayers pisząc o integralności wskazywała na to, że działanie ośrodków korowych zależne jest od prawidłowego funkcjonowania struktur podkorowych w których dokonują się główne procesy sensoryczne. Obecnie w teorii integracji sensorycznej uważa się że ponieważ mózg funkcjonuje jako całość to zależność jest wzajemna między ośrodkami podkorowymi i korowymi. Pribran /1986/ precyzując to pisze, że integralność i hierarchizacja mózgu polega na kontroli ośrodków podkorowych przez ośrodki korowe i na odwrót kontroli ośrodków podkorowych nad korowymi. Takie rozumienie funkcjonowania systemu nerwowego pozwala twierdzić iż poprawa działania ośrodków podkorowych przyczynia się do lepszej pracy ośrodków korowych i całego mózgu. W procesach integracji sensorycznej biorą więc udział zarówno ośrodki korowe jak i podkorowe. Reakcje adaptacyjne wpływają na rozwój integracji sensorycznej, a także procesy integracji sensorycznej przyczyniają się do pojawienia się reakcji adaptacyjnych na zasadzie sprzężenia zwrotnego. Pojawienie się reakcji adaptacyjnych opiera się na doświadczeniach sensoryczno-motorycznych i prowadzi do rozwoju neuronalnego modelu pamięci tego jak "czuje się ruch" Ten neuronalny model może być następnie użyty do planowania bardziej kompleksowego zachowania adaptacyjnego.
Diagnoza procesów integracji sensorycznej Do diagnozy zaburzeń integracji sensorycznej Ayres opracowała specjalne metody: Kliniczną Obserwację, Południowo-Kalifornijskie Testy Integracji Sensorycznej /SCSIT / i Testy Praksji /SIPT/. Dysfunkcje SI mogą mieć różne nasilenie od łagodnego po znaczne i przejawiać się w różny sposób. Symptomy zaburzeń SI często ze sobą współwystępują tworząc syndromy wyłonione przez Ayres i jej współpracowników na podstawie analizy czynnikowej wielu badań różnych grup dzieci. Oczywiście nie sposób w tym krótkim czasie omówić wszystkich wyłonionych syndromów dlatego przedstawię jedynie najważniejsze w sposób bardzo syntetyczny. Dysfunkcje somatosensoryczne - odnoszą się do zaburzeń procesów dotykowych szczególnie w zakresie dyskryminacji. Dysfunkcje posturalne, obustronnej koordynacji i sekwencyjności wiążą się z zaburzeniami przetwarzania i przesyłania przedsionkowo-proprioceptywnych informacji wejściowych do wyższych struktur ośrodkowego układu nerwowego. Dysfunkcje w zakresie somatopraksji są przejawem zaburzeń związanych z przetwarzaniem i przesyłaniem dotykowych informacji wejściowych do wyższych struktur ośrodkowego układu nerwowego i wiążą się z planowaniem motorycznym. Włączając w to sekwencyjność i projektowanie lub antycypacje ruchów. Dysfunkcje w zakresie modulacji sensorycznych danych wejściowych przejawiają się : 1.obronnością dotykową, czyli awersyjnymi reakcjami na dotyk, 2. niepewnością grawitacyjną i nietolerancją na ruch, czyli awersyjnymi reakcjami na ruch 4.obronnością sensoryczną, czyli awersyjnymi reakcjami na kilka modalności sensorycznych jednocześnie, a więc na dotyk, dźwięk, ruch, zapach. I. Występowanie dysfunkcji integracji sensorycznej Zaburzenia integracji sensorycznej zauważane są przez klinicystów u bardzo licznej grupy dzieci. Wiedza na ten temat poszerzana jest każdego roku. Oczywiście w tym dość skrótowym opracowaniu problematyki integracji sensorycznej nie można opisać wszystkich populacji u których obserwuje się nieprawidłowości w procesach sensorycznych. Dlatego postanowiono przedstawić jedynie wybrane. 1.Dzieci z trudnościami w uczeniu się Deficyty integracji sensorycznej występujące u dzieci z trudnościami w uczeniu się obejmują zaburzenia w rejestracji i przetwarzaniu bodźców głównie w obrębie trzech podstawowych systemów sensorycznych : przedsionkowego, proprioceptywnego i dotykowego. Przejawiają się dysfunkcjami w zakresie reakcji posturalnych /obronnych, równoważnych i posturalnych w tle/, funkcji oko-ruchowych, napięcia mięśniowego, schematu ciała, trudnościami w planowaniu ruchu, dysfunkcjami w obustronnej koordynacji ruchowej i sekwencyjności. Zaburzenia te skutkują trudnościami w nauce czytania, obniżonym poziomem graficznym, błędami podczas pisania polegającymi na zamianie liter podobnych ale ułożonych inaczej w przestrzeni/ b-d ; p-b; itp./, kłopotami w różnicowaniu prawo lewo i słabej obustronnej koordynacji ruchowej. Tym typowym trudnościom towarzyszą również zaburzenia emocjonalne, trudności w koncentracji uwagi i nadpobudliwość psychoruchowa. 2.Mózgowe porażenie dziecięce. U dzieci z mpdz mamy do czynienia z różnymi typami zaburzeń integracji sensorycznej. Zaliczymy do nich : a.zaburzenia w zakresie przetwarzania bodźców dotykowych M.Scardina /1966/ i E.Blanche /1991 / w swoich badaniach stwierdzili , że w zależności od postaci mpdz, u 72 do 100 % dzieci z mpdz występują zakłócenia integracji somatosensorycznej oraz modulacji bodźców dotykowych.. Zaburzenia te przyczyniają się do nieprawidłowego rozwoju schematu ciała, planowania motorycznego i obronności dotykowej. b.zaburzenia w zakresie przetwarzania bodźców przedsionkowo-proprioceptywnych Torok i Perlstein(za Blanche 1991) stwierdził na podstawie badań, że w zależności od postaci mpdz, u 32 do 90% tych dzieci występują dysfunkcje przedsionkowo-proprioceptywne. Zaburzenia te powodują słabą percepcję pozycji ciała w przestrzeni, słabą percepcję ruchu w przestrzeni, niebezpieczeństwo grawitacyjne, nietolerancję ruchu, pośrednio na percepcje słuchową, percepcję wzrokową i funkcje mowy. c.Zaburzenia rejestracji i modulacji bodźców sensorycznych Blanche i inni /1995/ zauważyli ,że zaburzenia te powodują trudności w możliwościach organizacji zachowania , wpływają na poziom pobudzenia i koncentracji dzieci z mpdz. 3.Autyzm Po raz pierwszy procesy sensoryczne u dzieci autystycznych opisał E. Schopler /za S.K.H Chu 1991/ wskazując na nieprawidłowe reakcje tych dzieci na bodźce wzrokowe, przedsionkowe i słuchowe. Ayers/1980/ opisała dwa typy dysfunkcji integracji sensorycznej u dzieci autystycznych.. Pierwszy to zaburzenia rejestracji bodźców sensorycznych , drugi to zaburzenia modulacji impulsów sensorycznych. Zaburzenia rejestracji dotyczą przede wszystkim bodźców wzrokowych i słuchowych, ale czasem również węchowych, smakowych, przedsionkowych i dotykowych.. Zaburzenia modulacji przejawiają się obronnością dotykową niebezpieczeństwem grawitacyjnym i nietolerancją ruchu. Przyczyną nieprawidłowych reakcji na bodźce sensoryczne u dzieci autystycznych najprawdopodobniej jest wg. Pribram i McGinnis/1975/ słaba współpraca między jądrem migdałowatym,zwojami podstawy mózgu i hipokampem w procesach przetwarzania bodźców sensorycznych. 4.Zespół Downa Zaburzenia integracji sensorycznej u dzieci z zespołem Downa obejmują deficyty rejestracji, modulacji i przetwarzania bodźców: przedsionkowych, proprioceptywnych, dotykowych, wzrokowych i słuchowych /Blanche, Botticelli, Hallway 1995/. Deficyty te wpływają na dysfunkcje zachowania, uwagi, zdolności ruchowych i procesów uczenia się. Zaburzenia rejestracji bodźców przedsionkowych przejawiają się hipotonią, nieprawidłowym przystosowaniem posturalnym, słabymi reakcjami równoważnymi, a dysfunkcje w zakresie modulacji skutkują nietolerancją ruchu. Zaburzenia przetwarzania bodźców proprioceptywnych również wpływają na obniżone napięcie mięśniowe, luźne stawy, zakłócenia czucia położenia ciała i prawidłowej rejestracji ruchu . Dysfunkcje systemu dotykowego obejmują podwrażliwość na bodźce dotykowe, trudności w różnicowaniu bodźców dotykowych i nadwrażliwość na bodźce dotykowe /obronność dotykowa/. Mogą się przejawiać zaburzeniami w obrębie planowania motorycznego /praksji/ i percepcji ciała, wzmożoną aktywnością ruchową i trudnościami w koncentracji uwagi. W obrębie systemu wzrokowego u dzieci z zespołem Downa istnieje wiele nieprawidłowości, takich jak: astygmatyzm, oczopląs, zez i inne, ale również obserwujemy ogólną tendencję /Pesch i Nagy 1978/ opóźnień rozwojowych w obrębie percepcji wzrokowej, które mogą mieć swoje źródło w zaburzeniach integracji sensorycznej. Opóźnienia w dojrzewaniu procesów percepcji wzrokowej wynikają u tych dzieci z ograniczonej wzrokowej eksploracji otoczenia, trudności z przechowywaniem doświadczeń wzrokowych, ograniczonej ilość wrażeń wynikających z celowej manipulacji zabawkami oraz słabej koncentracji wzrokowej. Zaburzenia systemu słuchowego przejawiają się opóźnieniami w rozwoju mowy, wolniejszym przetwarzaniem informacji słuchowych, słabą pamięcią słuchową i trudnościami z naśladowaniem dźwięków / Mahoney, Glover, Finger 1981/. Czasem spotykamy dzieci o wzmożonej wrażliwości słuchowej co często współwystępuję z nadwrażliwością dotykową lub inną /wzrokową, węchową/ co określamy terminem obronność sensoryczna. Ta grupa dzieci jest nadruchliwa i z trudnościami w koncentracji uwagi. TERAPIA Terapia integracji sensorycznej może być prowadzona po wcześniejszych kompleksowych badaniach prowadzonych przez kwalifikowanych terapeutów. Ayers /1991/ uważa, że głównym zadaniem tej terapii jest dostarczenie kontrolowanej ilości bodźców sensorycznych w szczególności przedsionkowych, proprioceptywnych i dotykowych w taki sposób,że dziecko spontanicznie będzie formułowało reakcje adaptacyjne poprawiające integracje tych bodźców. Podczas terapii integracji sensorycznej relacje zachodzące między procesami sensorycznymi i zachowaniem ruchowym kształtują i poprawiają połączenia synaptyczne w ośrodkowym układzie nerwowym. Prawidłowa organizacja synaptyczna ośrodkowego układu nerwowego determinuje właściwe programowanie i przetwarzanie informacji sensorycznych w następnych relacjach jednostki z otoczeniem / Cool 1995/. Aby następowała poprawa w organizacji oun podczas terapii stosowane są takie ćwiczenia, które będąc właściwym „wyzwaniem” dla uczestnika terapii są stymulujące dla mózgu. Ćwiczenia muszą być dostosowane do poziomu rozwojowego dziecka jednak nie mogą być zbyt łatwe ani zbyt trudne. Tylko takie ciągłe balansowanie na granicy możliwości dziecka poprawiając organizację oun wpływa na zmianę zachowania w sferze motorycznej i emocjonalnej, poprawie funkcji językowych i poznawczych, a przede wszystkim przejawia się lepszą efektywnością uczenia się. Terapia integracji sensorycznej ma postać „naukowej zabawy” w której dziecko chętnie uczestniczy i ma przekonanie, że kreuje zajęcia wspólnie z terapeutą. Podczas terapii nie uczy się dzieci konkretnych umiejętności lecz poprawiając integrację sensoryczną wzmacnia procesy nerwowe leżące u podstaw tych umiejętności, a one pojawiają się w sposób naturalny jako konsekwencja poprawy funkcjonowania ośrodkowego układu nerwowego. Terapeuta nie tyle kieruje zachowaniem dziecka ile kreuje takie wymagania by dziecko było w stanie odpowiadać na nie coraz bardziej złożonymi reakcjami adaptacyjnymi. Terapia integracji sensorycznej nie jest wyuczonym stale powtarzanym schematem ćwiczeń ale jak niektórzy piszą sztuką ciągłej analizy zachowania dziecka i permanentnego doboru i modyfikacji stosowanych zadań. Odbywa się w sali gimnastycznej lub dużym pomieszczeniu specjalnie do tego przystosowanym i wyposażonym w odpowiednie przyrządy. Wyposażenie sali terapeutycznej musi przede wszystkim obejmować wiele urządzeń do stymulacji systemu przedsionkowego, proprioceptywnego i dotykowego ale również wzrokowego, słuchowego i węchowego. Atmosfera podczas terapii sprzyja rozwojowi wewnętrznej potrzeby ujarzmiania środowiska. Dziecko czując, że odnosi sukcesy w coraz większej ilości coraz bardziej skomplikowanych zadań podnosi swoją samoocenę i chętnie uczestniczy w zajęciach. Takie doświadczenia w kierowaniu swoim zachowaniem zaczyna przenosić również na inne sytuacje poza salą terapeutyczną co zaczynają zauważać rodzice i nauczyciele. Zmienia się obraz dziecka i jego funkcjonowanie w środowisku. Metoda terapii SI kierowana jest w pierwszej kolejności do dzieci z trudnościami w uczeniu się. Może być również stosowana jako metoda komplementarna w usprawnianiu dzieci z mózgowym porażeniem dziecięcym, upośledzonych umysłowo, autystycznych i niewidomych. Terapia i teoria SI może być wykorzystywana w działalności profilaktycznej. Stymulując prawidłowy rozwój dzieci już od wieku niemowlęcego, szczególnie w przypadku tzw. grupy ryzyka okołoporodowego, zapobiegamy późniejszym nieprawidłowościom rozwojowym. Bibliografia 1.Arendt R.E. Maclean W.E., Halpern L.F., Youngquist G.A. , Baumaister A.A. 1991 - The influence of rotary vestibular stimulation upon motor development of nonhandicapped and Down syndrome . Developmental Medicine and Child Neurology nr 12 2.Ayers J.A. 1974c - Sensory Integration and Learning Disorders .Western Psychological Services. Los Angeles. 3.Ayers J.A. 1981 - Southern California Postrotary Nystagmus Test . Manual. Western Psychological Services . Los Angeles. 4.Ayers J.A. 1991 - Sensory integration and Child. Western Psychological Services. Los Angeles . 5.Blanche E.I., Botticelli T.M. , Hallway M.K. 1995 - Combing Neuro-Developmental Treatment and Sensory Integration Principles. Therapy Skill Builders . San Antonio. 6.Bundy A.C; Fisher A.G; Freeman M. Lieberg G.K. Izraelevitz T. E.1980. Concurrent Validity of Equilibrium Tests in Boys With Learning Disabilities with and withaut Vestibular Dysfunction. American Journal of Occupational Therapy Vol 41 , nr 1. 7.Fisher G.A., Murray E.A., Bundy A.C. 1991. Sensory Integration Theory and Practice. F.A. Davis Company. Philadelphia. 8.Montgomery P. 1985. Assessment of Vestibular Function in Chlidren.W : Vestibular Processing Dysfunction in Children ( Ottenbacher K.J, Short M.A red) The Howard Press . New York. 9.Przyrowski Z. 1998. Dysfunkcje integracji sensorycznej i deficyty fragmentaryczne w zespole mózgowego porażenia dziecięcego. W: Dziecko niepełnosprawne ruchowo. (Mazanek E. red.) WSiP. Warszawa. 10.Przyrowski Z. 1995. Terapia SI – Nowa forma terapii dzieci z trudnościami w uczeniu się . Biuletyn Informacyjny Polskiego Stowarzyszenia Dysleksji. 11.Przyrowski Z. 2001. Podstawy diagnozy i terapii integracji sensorycznej. W : Podstawy diagnostyki i rehabilitacji dzieci i młodzieży niepełnosprawnej. (Szmigiel Cz. red.) AWF. Kraków. 12.Quiros J.B de 1976. Diagnosis of vestibular disorders in the learning disabled. Journal of L3earning Disabilities , vol 9. /materiał z Konferencji Naukowej dla rodziców dzieci z zD W-wa 2003r./ - Zbigniew Przyrowski Z materiałów z Konferencji naukowej dla rodziców dzieci z zD zorganizowanej przez"BK" W-wa 2003r. http://www.bardziejkochan.../terapia_is.doc TERAPIA DZIECI Z ZESPOŁEM DOWNA - MITY I FAKTY Konferencja dla rodziców, 27.-28. września 2003 http://www.bardziejkochan...ferencje_2.html terapia Integracji Sensorycznej Terapia integracji sensorycznej Literatura Biuletyn SI SI Treningi Integracji Słuchowej Z Perspektywy Integracji Słuchowej - Tłumaczenie Danuta Wardawa Sheila M. Frick; Instruktorka Terapii Zajęciowej (OTR); Nancy Lawton-Shirley; Instruktorka Terapii Zajęciowej (OTR) Przegląd informacji o tzw.treningach integracji słuchowej - Opracowała Ewa Grzybowska Związek funkcji dotyku z nadpobudliwością psychoruchową - A.Jean Ayers, Tłum . Zofia Mangel INTEGRACJA SENSOMOTORYCZNA - Magdalena Lis zaburzenia integracji sensorycznej - tj. nieprawidłowości w przyjmowaniu i przetwarzaniu bodźców z różnych receptorów; przy takich nieprawidłowościach występuje też nieprawidłowa odpowiedź na różne bodźce. Vide Strona na www.pstis.org Tylko Integracja Sensoryczna (Sensory Integration) odnosi się do struktur rozwojowo wcześniejszych (np.układ przedsionkowy i inne struktury podkorowe). Oczywiście w tej teorii ADHD i autyzm też wiązą sie z zaburzeniami integracji sensorycznej, co jest nawet logiczne - nieprawidlowy odbiór, pzretwarzanie i odpowiedź na bodźce (tylko z róznych obszarów). Teoria integracji sensorycznej - nowe spojrzenie na trudności dzieci w uczeniu się. Twórcą teorii Integracji Sensorycznej jest A. Jean Ayers, psycholog-terapeuta, nauczyciel akademicki, przez wiele lat związana z Uniwersytetem Południowokalifornijskim. Tam też - we wczesnych latach 60-tych w oparciu o przegląd literatury, wiedzę z zakresu neurobiologii, psychologii, terapii, pedagogiki i klinicznych doświadczeń - formułuje Ayers hipotezy wskazujące na implikacje funkcji psychologicznych w trudnościach w uczeniu się. Dla sprawdzenia postawionych hipotez Ayers konstruuje kilkanaście (18) testów, które dziś nazywane są Południowokalifornijskimi. Testami Integracji Sensorycznej (Soutern California Sensory Integration Tests). Każdy test mierzy psychoneurologiczne procesy, które przyczyniają się do wykształcenia zdolności do uczenia się. W roku 1965 po przebadaniu 100 dzieci z trudnościami w uczeniu się i grupy 50 dzieci z normą okazało się, że wyniki w poszczególnych testach są różne dla tych dwóch grup. Co oznaczało, że testy te mogą różnicować dzieci na te, które mają trudności w uczeniu się wynikające z zaburzeń w pracy centralnego układu nerwowego i te, których trudności w uczeniu są innego pochodzenia. Na podstawie wyników tych badań Ayers wyodrębniła również kilka syndromów towarzyszących trudnościom w uczeniu się a mianowicie: apraksje, dysfunkcje w zakresie postrzegania przestrzeni i formy, deficyty w zakresie obustronnej integracji motorycznej, percepcji figury i tła oraz obronnego syndromu dotykowego. Następne badania przeprowadzone na 92 dzieciach mających dysfunkcje centralnego układu nerwowego, potwierdziły przypuszczenie, że trudności w uczeniu się często łączą się z dysfunkcjami mózgu. W 1972 roku po dokonaniu analizy wyników uzyskanych z badań dzieci z trudnościami w uczeniu się 48 testami na populacji 148 dzieci Ayers publikuje dane wskazujące na to, które z tych testów badają percepcję przestrzeni, integrację bilateralną i postularną, praksję, funkcje prawej i lewej półkuli mózgowej, i inne. Wyniki tych wszystkich badań posłużyły do stworzenia klasyfikacji typów dysfunkcji występujących u dzieci z trudnościami w uczeniu się. W 1977 roku Ayers na podstawie analizy wyników badań 128 dzieci z trudnościami w uczeniu się Testami Integracji Sensorycznej i Południowo-kalifornijskim Testem Porotacyjnego Oczopląsu (Souter California Postrotary Nystagmus Test) stwierdziła, że testy te badają: procesy somatosensoryczne, planowanie motoryczne, funkcje słuchowo-językowe, koordynację wzrokowo-ruchową, oczopląs porotacyjny i reakcje postularno-oczne. W tym czasie krystalizuje się też typologia systemów nerwowych łączących się z procesami uczenia się i mających pośredni i bezpośredni wpływ na te procesy. Lata 80-te to szczytowy okres w kształtowaniu się teorii Integracji Sensorycznej. Ayers pracuje nad przystosowaniem integracji sensorycznej do terapii dzieci z trudnościami w uczeniu się, dzieci z upośledzeniem umysłowym, dzieci autystycznych i dzieci z mózgowym porażeniem dziecięcym. Opracowuje szereg przyrządów i pomocy niezbędnych do prowadzenia terapii. Zakłada również Instytut badawczy w Torance w Kalifornii, gdzie prowadzone są dalsze badania, terapia dzieci z zaburzeniami integracji sensorycznej i szkolenie terapeutów Sensory Integration. W ciągu całego okresu twórczego Ayers publikuje kilkadziesiąt artykułów i opracowań badawczych, wydaje dwie książki: "Sensory Integration and the Child" (Integracja sensoryczna i dziecko), "Sensory Integration and Learning Dysorders" (Integracja sensoryczna i zaburzenia w uczeniu się). Przy Jej współudziale nakręcono cztery profesjonalne filmy na temat terapii i diagnozy Integracji Sensorycznej. Metoda ta staje się coraz bardziej znana i stosowana na całym świecie m.in. w USA, Australii, Kanadzie, Anglii, Japonii, Austrii, Portugalii, Niemczech, Danii, a ostatnio w Polsce. Ten intensywny okres pracy zostaje przerwany śmiercią w 1988 roku. Główne założenia teorii integracji sensorycznej Ayers definiuje Integrację Sensoryczną jako organizację wejściowych danych zmysłowych dokonywaną przez mózg w celu produkowania odpowiedzi adaptacyjnych na wymagania otoczenia, albo inaczej Integracja Sensoryczna to proces, dzięki któremu mózg otrzymując informacje ze wszystkich zmysłów, segregując je, rozpoznając, interpretując, integrując ze sobą i uprzednimi doświadczeniami, odpowiada na wymagania otoczenia adekwatną reakcją. Istotą teorii jest opis bioelektrycznych strumieni impulsów biegnących z różnych sensorycznych eceptorów zbiegających się w centralnym systemie nerwowym. Ta wielość informacji musi być lokalizowana, sortowana, porządkowana i organizowana w taki sposób, aby wszystko wokół nas nabierało znaczenia, a nasze zachowanie było adekwatne do sytuacji. Stąd jednym z ważniejszych punktów teorii jest wyjaśnienie: w jaki sposób dzieci rozwijają swą zdolność do organizacji zachowania? Integracja Sensoryczna pociąga za sobą według Ayers organizację doznań płynących z dwóch lub więcej sensorycznych modalności w celu emisji właściwych odpowiedzi adaptacyjnych. Kiedy funkcje integracji sensorycznej są efektywne, to odpowiedzi adaptacyjne są właściwe i adekwatne do żądań płynących z otoczenia. Złożoność tych odpowiedzi jest różnorodna. Można je umieścić na pewnym kontinuum od najmniej skomplikowanych do coraz bardziej złożonych. Na przykład: na jednym końcu kontinuum będą reakcje dziecka na wymagania sytuacji gdy stoi na huśtawce, która nie jest wprawiona w ruch, na przeciwnym końcu tego kontinuum będą reakcje pozwalające dziecku stać na huśtawce, która się porusza i jednocześnie rzucać woreczkiem do celu. W teorii Integracji Sensorycznej zakłada się, że zdolność do odpowiedzi adaptacyjnych i zdolność do integracji wrażeń są wzajemnie zależne. Ayers podkreśla, że poprawna integracja sensoryczna jest podstawą do normalnego uczenia się i właściwego zachowania. Kompleks takich operacji jak procesy percepcji słuchowej, percepcji wzrokowej czy cały zespół procesów związanych z abstrakcją, takich jak czytanie, rozumienie, pisanie itp., są zależne od intersensorycznych koordynacji wrażeń dotykowych, przedsionkowych (vestibularnych) i proprioceptywnych na poziomie pnia mózgu. Ayers odkryła to i udowodniła, że wyższe poznawcze funkcje, które wiążą się z nauką (w tym z nauką szkolną) mogą być poprawione, a ich skuteczność zwiększona poprzez lepszą integrację systemów somatosensorycznych, dotyku, propriocepcji i przedsionkowych (vestibular). Analizując wpływ różnych systemów sensorycznych (słuchowego, wzrokowego, dotykowego, węchowego, proprioceptywnego, vestibularnego) na rozwój wyższych czynności mózgowych Ayers podkreśla, iż nie wszystkie z nich odgrywają równorzędną rolę. Stąd też system dotykowy i przedsionkowy (vestibular) są pojmowane w teorii Integracji Sensorycznej jako jednoczące i integrujące pozostałe. Uważa, że te dwa systemy dostarczają danych wejściowych, które kształtują podstawowe relacje jednostki do siły grawitacji i otaczającego środowiska. W swych kolejnych badaniach Ayers wykazała, że dane vestibularne (o grawitacji i ruchu) są pierwszoplanowe i zasadnicze w naszym systemie nerwowym. Jeśli system przedsionkowy (vestibular) nie pracuje prawidłowo, integracja i interpretacja innych wrażeń jest zakłócona. Badania wskazały, że wszystkie istoty żyjące muszą być w relacji do grawitacji ziemskiej, która jest najbardziej stałą i uniwersalną siłą w otaczającym nas świecie. Ayers twierdzi, że dzieci są nawet wyposażone z "popęd" do ujarzmienia i opanowania siły grawitacji. Gdzie zachodzą podstawowe procesy integracyjne? Czy inaczej mówiąc, które struktury układu nerwowego odgrywają najważniejszą rolę w integracji sensorycznej? W swych pracach Ayers podkreśla rolę rdzenia kręgowego, pnia mózgu, tworu siatkowego, układu przedsionkowego i móżdżku, półkul mózgowych i kory mózgowej. Nie wchodząc w szczegółową analizę funkcjonowania poszczególnych struktur nerwowych trzeba powiedzieć za Ayers, że wszystkie wyższe procesy korowe, a szczególnie odpowiedzialne za uczenie się zależą od adekwatnej organizacji sensorycznych wrażeń w pniu mózgu. Dopiero po przejściu pnia mózgu następuje szczegółowe opracowanie wrażeń w korze mózgowej i kojarzenie ich z poprzednimi, wcześniej zarejestrowanymi doświadczeniami. Ten skumulowany efekt procesów nerwowych prowadzi do odpowiednio zorganizowanej reakcji motorycznej. Przykładem niech będzie układanie puzzli przez dziecko. Aby ułożyć puzzle dziecko musi wziąć do ręki kawałek układanki. Wówczas pobudzane są peryferyczne nerwy w receptorach dotyku, a jednocześnie pobudzane są nerwy wzrokowe w siatkówce. Dalej pobudzenia te w postaci impulsów bioelektrycznych poprzez rdzeń kręgowy i nerwy czaszkowe docierają do pnia mózgu, gdzie podlegają wstępnej obróbce i przekazywane są dalej do kory mózgowej gdzie te wzrokowe i dotykowe wrażenia są kojarzone i porównywane z wcześniejszymi doświadczeniami. To prowadzi do zaplanowania odpowiedzi, która jest kierowana przez korę i modulowana przez móżdżek. W konsekwencji dziecko wkłada odpowiedni kawałek układanki w odpowiednie miejsc...
MarcelkaW