Jednym z najważniejszych sposobów podnoszenia skuteczności kształcenia i wychowania jest korzystanie na lekcjach z filmów.doc

Jednym z najważniejszych sposobów podnoszenia skuteczności kształcenia i wychowania jest korzystanie na lekcjach z filmów. Umożliwiają one osiąganie różnorodnych celów edukacyjnych.

Julian P. Sawiński
Wideo na lekcjach

Dużą zaletą filmów jest prezentowanie organizmów; procesów i zjawisk przyrodniczych, kulturowych i społecznych, które trudno jest bezpośrednio zaobserwować i badać w naturalnym środowisku. Znacznie rozszerzają: one możliwości poznawcze uczniów i przedstawiają zwykle w sposób atrakcyjny i dostępny fakty, informacje, wydarzenia. Istotne jest, aby były dostosowane do poziomu odbioru uczniów oraz do celów i zamierzeń danych zajęć planowanych przez nauczyciela.

Nowoczesne filmy, obok prezentacji określonych wiadomości, akcentują walory kształcące, tj. sprzyjają kształtowaniu i rozwijaniu ważnych w danym przedmiocie nauczania umiejętności i sprawności, szczególnie intelektualnej, mają też walory wychowawcze, wśród których na uwagę zasługują m.in.:

·         uwrażliwianie uczniów na potrzeby innych organizmów żywych, przyrody, środowiska itp.,

·         kształtowanie poczucia odpowiedzialności za poczynania człowieka w środowisku społeczno-przyrodniczym,

·         emocjonalne oddziaływanie filmu na uczniów przez ukazywanie wartości, piękna przyrody, krajobrazu, rodziny itp.,

·         podnoszenie pozytywnej motywacji do uczenia się danego przedmiotu oraz do pracy nad sobą,

·         wyrabianie szacunku do drugiego człowieka, jego pracy, wartości oraz do środowiska naturalnego,

·         przekonanie o potrzebie tolerancji, poszanowania samodzielności i indywidualności ludzi,

·         przekonanie o potrzebie ochrony i kształtowania środowiska oraz ochrony i wzmacniania własnego zdrowia,

·         budzenie i rozwijanie zainteresowań zagadnieniami danego przedmiotu nauczania, tj. biologią, geografią itp.

W naszych szkołach raczej dość często wykorzystuje się filmy na lekcjach różnych przedmiotów. Coraz częściej do tego celu używa się magnetowidu. Zdobył on sobie olbrzymią popularność i chyba trwałe miejsce wśród audiowizualnych środków dydaktycznych. Zaletą magnetowidu jest prostota obsługi i duże możliwości manipulowania obrazem oraz kopiowania i wielokrotnego wykorzystywania nagrania wideo. Stosunkowo łatwo jest przegrywając odpowiednie fragmenty filmów tworzyć także nowe, bardziej, zdaniem nauczyciela, dostosowane treścią i długością zajęć do potrzeb zajęć dydaktyczno-wychowawczych.

Marzeniem wielu nauczycieli jest posiadanie magnetowidu i odpowiedniej liczby kaset wideo w szkole i w domu, aby nagrywać i przygotowywać fragmenty ciekawych filmów i audycji telewizyjnych i pokazywać je na lekcjach. Coraz więcej szkół dysponuje już dziś magnetowidami i zestawami kaset. Problemem są teraz najczęściej koszty przedsięwzięcia. Ważne w tym zakresie jest także stworzenie odpowiedniego "banku informacji" o tym, jakimi filmami dysponują szkoły, aby mogły między sobą wymieniać nagrania wideo.

Starsi nauczyciele pamiętają czasy, kiedy można było wypożyczać filmy dydaktyczne na taśmie 16 mm i wyświetlać je na projektorach filmowych. Była też możliwość zamawiania filmów przez telefon. W ostatnich kilku latach wyeliminowano - z różnych przyczyn - te urządzenia i filmy ze szkół.

Obecnie modny jest magnetowid i komputer. Środki te wychodzą naprzeciw potrzebom i umiejętnościom obecnego telewizyjnego pokolenia dzieci i młodzieży. Trzeba jednak zdawać sobie sprawę, że włączenie ich do procesu nauczania nie wpływa automatycznie na wzrost wiadomości i umiejętności uczniów. Problem polega na umiejętnym wykorzystywaniu walorów tych środków dydaktycznych podczas zajęć lekcyjnych lub innych.

Wyciąganie wniosków o wyższej efektywności nauczania uzyskiwanej przy zastosowaniu filmów przyrodniczych, np. około 10-20% (Budkiewicz, 1990), jest raczej nieporozumieniem. To nie samo zastosowanie filmów lub audycji telewizyjnej podnosi efektywność edukacyjną, lecz ich treść i przede wszystkim właściwy sposób wykorzystania w procesie nauczania i uczenia się podczas zajęć szkolnych (Sawiński, 1993).

W dydaktyce znane są różne sposoby wykorzystywania filmów. W zależności od planowanych celów zajęć oraz treści filmu, jego konstrukcji i funkcji, służy on do:

·         wprowadzenia do nowego tematu lekcji,

·         zaciekawienia tematem i wytworzenia sytuacji problemowej,

·         zapoznania z określoną czynnością (umiejętnością) ważną podczas np. prac terenowych; laboratoryjnych;

·         ilustrowania zagadnień np. biologicznych, ekologicznych, społecznych,

·         uzupełniania spostrzeżeń i obserwacji, pomiarów i eksperymentów prowadzonych przez uczniów,

·         sprawdzania wiedzy uczniów i podsumowania zagadnienia,

·         przygotowania do obserwacji na wycieczce,

·         budzenia i rozwijania zainteresowań danym problemem, przekonywania o szkodliwości nałogów.

Lekcja z filmem (biologia) może mieć, np. następującą strukturę:

Faza przygotowawcza

1.       Czynności organizacyjno-porządkowe.

2.       Organizowanie sytuacji problemowej z wykorzystaniem odpowiedniego fragmentu filmu koncentrującego uwagę i myślenie uczniów na problemie.

3.       Określenie celów lekcji.

4.       Sformułowanie problemów, zadań szczegółowych dla uczniów i hipotez.

5.       Określenie (ustalenie z uczniami) sposobów działania, tj. wykorzystania treści filmu.

Faza realizacyjna

1.       Samodzielna obserwacja okazów (innych obiektów, procesów, zjawisk, czynności, eksperymentów wg celów lekcji).

2.       Wprowadzenie w tematykę filmu i ustalenie zadań obserwacyjnych dla uczniów.

3.       Projekcja filmu wideo.

4.       Pogadanka o treści oglądanego filmu i sformułowanie odpowiedzi na wcześniej postawione pytania.

5.       Rejestracja wyników obserwacji i projekcji filmu.

Faza podsumowująca

1.       Utrwalenie wiadomości i umiejętności.

2.       Rozwiązanie problemów i integracja wiedzy.

3.       Wnioskowanie końcowe i zadanie pracy domowej

Wykorzystanie nagrań wideo związane jest nie tylko z potrzebą wyposażenia w magnetowid i monitor TV, ale także z gromadzeniem i tworzeniem własnych materiałów filmowych. Właśnie na tym polegają pozytywne zalety techniki wideo i jej wyraźna przewaga nad tradycyjnymi filmami na taśmie 16 mm. Nauczyciel ma możliwość swobodnego wyboru fragmentu filmu, czasu projekcji, dobierania i zestawiania różnych fragmentów, przyśpieszania lub cofania poszczególnych ujęć filmu.

Sposoby opracowania nagranego materiału filmowego na kasetach wideo są różne. Niektóre z nich opisał J. Pytlak (1989) na łamach "Biologii w Szkole". Podał on proste wzory dokumentacji kaset wideo. Właściwie zgromadzony, opracowany i zabezpieczony materiał filmowy, może służyć nauczycielowi wielokrotnie do projekcji przy realizacji różnych zagadnień programowych.

W ostatnich latach pojawiło się sporo ofert filmów edukacyjnych. Ważne jest ich wartościowanie od strony przydatności do poszczególnych przedmiotów nauczania. Decydując o wyborze filmu wideo należy chyba przede wszystkim wziąć pod uwagę jego treść i jej zgodność z naszymi celami i zamiarami edukacyjnymi. T. Wroński (1994) zastanawiając się nad doborem filmów edukacyjnych stawia pytania:

·         Czy film skupia uwagę pozostawiając miejsce na refleksję?

·         Czy ugruntowuje i umyślnie podkreśla istotne treści?

·         Czy zapewnia zróżnicowanie i ciągłość wiedzy podawanej uczniowi?

·         Czy inspiruje i wyzwala poznawczą aktywność oglądającego?

*

Projekcję wideo znacznie łatwiej jest wkomponować w strukturę lekcji niż większość znanych mi filmów dydaktycznych na taśmie 16 mm, ponieważ są one zwykle kilkunastominutowe i mało dopasowane treścią do danego tematu lekcji. Filmy wideo łatwiej jest przygotować i dopasować to treści lekcji. Na jednej lekcji można zwykle wykorzystać kilka filmów lub ich odpowiednie fragmenty. Łatwiej także jest dysponować czasem pracy, nie obawiając się jego straty związanej z zaciemnianiem sali, przewijaniem taśmy i obsługą projektora filmowego, bowiem obsługa magnetowidu jest znacznie prostsza.

Zainteresowaniem nauczycieli cieszy się również samodzielne rejestrowanie obrazów przy pomocy kamery. Chociaż sprzęt ten nie jest jeszcze powszechny w naszych szkołach, to cieszy fakt, że nauczyciele coraz częściej korzystają z kamery, np.dostępnej w CEN dla nauczycieli innowacyjnych, poszukujących nowych rozwiązań edukacyjnych. O zainteresowaniu tym świadczy także udział nauczycieli w konkursie na najciekawsze nagranie wideo organizowanym kolejny raz przez CEN (d. WOM) w Koszalinie.

Julian P. Sawiński
Koszalin