11.pdf

Rozdział 11

Odpowiedzialność jednostki w prawie międzynarodowym

I. Wprowadzenie

§ 1. Odpowiedzialność jednostek za określone czyny w świetle prawa

międzynarodowego jest przejawem ograniczonej podmiotowości

prawnomiędzynarodowej jednostek (obok ochrony praw człowieka). Odpowiedzialność

ta obejmuje tzw. przestępstwa prawa narodów – delicta iuris gentium – m. in. piractwo

na morzu pełnym, handel niewolnikami, narkotykami, ludobójstwo (por. art. 42

Konstytucji RP). Nie ma jednolitej regulacji, swoistego kodeksu karnego.

§ 2. Źródła. Konwencje międzynarodowe przewidujące karanie jednostek za naruszenia

prawa międzynarodowego:

1. Konwencja Genewska z 1949 r. O traktowaniu jeńców wojennych – upoważnia

państwo wojujące do karania członków sił zbrojnych obcego państwa, jeśli

naruszyli postanowienia Konwencji, ale zobowiązuje państwa i do karania za

naruszenia członków własnych sił zbrojnych

2. Konwencja z 1948 roku o zapobieganiu i karaniu zbrodni ludobójstwa – osoby

za nie odpowiedzialne będą karane bez względu na to czy pełnią, pełniły

publiczne funkcje, są członkami organów konstytucyjnych czy osobami

prywatnymi; sądzeni – przez państwo na terytorium którego dopuszczali się

czynów wskazanych w Konwencji albo przez Trybunał specjalnie do tego

powołany

3. Konwencje dotyczące odpowiedzialności za akty terrorystyczne: tokijska,

montrealska, haska i inne

4. Ochrona materiałów nuklearnych

5. Obrót publikacjami obscenicznymi – konwencja genewska z 1923 roku

6. Ochrona dóbr kultury w czasie wojny – haska z 1953

§ 3. Podkreślić należy, iż co do zasady jednostka nie ponosi odpowiedzialności za

czyny popełnione przez nią w wykonaniu funkcji państwowy ch, w takim przypadku

odpowiada państwo, któremu można przypisać działanie jednostki. Może mieć jednak

miejsce bezpośrednia odpowiedzialność jednostki na podstawie prawa

międzynarodowego za określone zbrodnie.

§ 4. Pierwsze trybunały międzynarodowe sprawujące jurysdykcję w stosunku do

jednostek:

1/ Międzynarodowy Trybunał Wojskowy w Norymberdze

Po II wojnie hitlerowscy zbrodniarze byli sądzeni w krajach w których dopuszczali się

zbrodni według prawa krajowego, ale dla ‘głównych przestępców, których czynów nie

dało się dokładnie umiejscowić' , utworzono specjalny trybunał, przed którym

odpowiadali też sprawcy kierowniczy, podżegacze pomocnicy. Podstawą

odpowiedzialności było Porozumienie londyńskie w przedmiocie ścigania i karania

głównych przestępców wojennych Osi Europejskiej z 8 sierpnia 1945, któremu

towarzyszyła Karta Norymberska – statut Międzynarodowego Trybunału Wojskowego.

Statut określił zbrodnie, które podlegały kognicji Trybunału – zbrodnie przeciwko

pokojowi, zbrodnie wojenne, zbrodnie przeciw ludzkości.

2/ Trybunał Tokijski

Został powołany na podstawie Proklamacji Gen. McArthura dla osądzenia japońskich

zbrodniarzy wojennych. Zakres przedmiotowy jurysdykcji był analogiczny do zakresu

jurysdykcji Trybunału Norymberskiego.

§ 4. Dziś jurysdykcję karną nad jednostkami na podstawie prawa międzynarodowego

sprawują Międzynarodowy Trybunał Karny dla byłej Jugosławii; Międzynarodowy

Trybunał Karny dla Rwandy oraz Międzynarodowy Trybunał Karny.

1/ Międzynarodowy Trybunał Karny dla byłej Jugosławii

Powstanie Trybunału. W 1992 roku Komisja Praw Człowieka ONZ potępiła czystki

etniczne w Bośni i Hercegowinie, zaś Rada Bezpieczeństwa wezwała państwa i

organizacje humanitarne do przekazywania informacji nt. zbrodni, powołała również

Komisję ekspertów do badania i analizowania tych informacji. Komisja stwierdziła, że

w b. Jugosławii dochodzi do poważnych naruszeń prawa humanitarnego – masowe

morderstwa, gwałty, czystki etniczne, niszczenie dobytku, obiektów kulturalnych i

religijnych; Komisja zaproponowała utworzenie Trybunału dla osądzenia tych czynów.

Rezolucją nr 808 z 1993 Rada Bezpieczeństwa na podstawie rozdziału VII Karty

Narodów Zjednoczonych powołała Trybunał Międzynarodowy dla osądzenia osób

odpowiedzialnych za poważne naruszenia międzynarodowego prawa humanitarnego

popełnione na terytorium b. Jugosławii od 1991 roku. Rada Bezpieczeństwa wskazała,

że naruszenia, które miały miejsce, stanowią zagrożenie dla międzynarodowego pokoju

i bezpieczeństwa, a Rada ma w takich sytuacjach kompetencje do podjęcia wszelkich

środków, jakie uzna za stosowne.

Jurysdykcja MTK dla b. Jugosławii. Trybunał ma pierwszeństwo przed sądami

krajowymi , na jego żądanie sąd krajowy powinien przekazać mu sprawę. Orzekając,

Trybunał nie może skazać na karę śmierci.

a/ Jurysdykcja personalna: indywidualna odpowiedzialność karna osób które

zaplanowały, podżegały, wydały rozkaz, pomogły, współuczestniczyły w jakikolwiek

sposób w dokonywaniu określonych w statucie przestępstw niezależnie od tego , czy są

funkcjonariuszami, czy działały na rozkaz, czy działały jako organ państwa.

b/ Jurysdykcja terytorialna: obejmuje czyny dokonane na terytorium b. Jugosławii

c/ Jurysdykcja czasowa: czyny dokonane po 1 stycznia 1991 roku

d/ Jurysdykcja przedmiotowa: obejmuje przestępstwa wskazane w statucie.

2/ Międzynarodowy Trybunał Karny

Powstanie Trybunału. Utworzony na podstawie Rzymskiego Statutu

Międzynarodowego Trybunału Karnego z 17 lipca 1998, przyjętego na Konferencji

Narodów Zjednoczonych ds. utworzenia Międzynarodowego Trybunału Karnego (za

statutem: 120 państw, 7 przeciw, 21 się wstrzymało; dla wejścia w życie statutu

wymagano 60 ratyfikacji – wszedł w życie w 2002 roku; Polska ratyfikowała w 1999,

USA nie ratyfikowały). MTK nie jest organem ONZ, ma niezależną od ONZ

osobowość prawną. Działa w sposób stały, ma siedzibę w Hadze.

Jurysdykcja MTK . Jurysdykcja Trybunału obejmuje ludobójstwo, zbrodnie wojenne

(nie obejmuje użycia broni chemicznej i biologicznej, jądrowej; użycia min

przeciwpiechotnych), zbrodnie przeciwko ludzkości oraz zbrodnię agresji (jurysdykcja

w tym zakresie jeszcze nie funkcjonuje wobec braku definicji tej zbrodni).

Uruchamianie jurysdykcji Trybunału (tzw. trigger mechanism ):

1. sprawę może wnieść do prokuratora każde państwo-strona

2. sprawę może wnieść Rada Bezpieczeństwa

3. prokurator może wszcząć postępowanie z urzędu.

W syt. 1 i 3 na jurysdykcję MTK potrzebna jest zgoda państwa obywatelstwa

podejrzanego albo na terytorium którego doszło do zbrodni (w pkt 2 – zgoda nie

musi być wyrażona, ponieważ jest to wiążąca decyzja RB podjęta na podst. Rozdz. VII

KNZ)

Przystąpienie państwa do statutu oznacza zgodę na jurysdykcję MTK.

Jurysdykcja Trybunału ma charakter subsydiarny wobec sądów krajowych:

postępowanie może być wszczęte jedynie jeśli sądy krajowe nie chcą/nie są w stanie

ścigać i ukarać sprawców

II. Dokumenty

1. Statut Międzynarodowego Trybunału Karnego

(Dz.U. z 2003 roku, nr 78, poz. 708)

Art. 5. 1. Jurysdykcja Trybunału jest ograniczona do najpoważniejszych zbrodni wagi

międzynarodowej. Jurysdykcja Trybunału na podstawie niniejszego statutu obejmuje

następujące zbrodnie:

(a) zbrodnię ludobójstwa;

(b) zbrodnie przeciwko ludzkości;

(d) zbrodnię agresji.

2. Trybunał wykonuje jurysdykcję w odniesieniu do zbrodni agresji, gdy tylko zostanie

przyjęte postanowienie zgodnie z artykułami 121 i 123 definiujące tę zbrodnię oraz

określające warunki wykonywania przez Trybunał jurysdykcji w odniesieniu do tej

zbrodni. Powyższe postanowienie powinno być zgodne z odpowiednimi

postanowieniami Karty Narodów Zjednoczonych.

Art. 6. Dla celów niniejszego statutu "ludobójstwo" oznacza którykolwiek z

następujących czynów, dokonany z zamiarem zniszczenia w całości lub części grupy

narodowej, etnicznej, rasowej lub religijnej, takich jak:

(a) zabójstwo członków grupy;

(b) spowodowanie poważnego uszkodzenia ciała lub rozstroju zdrowia psychicznego

członków grupy;

jej całkowitego lub częściowego zniszczenia fizycznego;

(d) stosowanie środków, które mają na celu wstrzymanie urodzin w obrębie grupy;

(e) przymusowe przekazywanie dzieci członków grupy do innej grupy.

Art. 7. 1. Dla celów niniejszego statutu "zbrodnia przeciwko ludzkości" oznacza

którykolwiek z następujących czynów, popełniony w ramach rozległego lub

systematycznego, świadomego ataku skierowanego przeciwko ludności cywilnej:

(a) zabójstwo;

(b) eksterminacja;

(d) deportacja lub przymusowe przemieszczanie ludności;

(e) uwięzienie lub inne dotkliwe pozbawienie wolności fizycznej z naruszeniem

podstawowych reguł prawa międzynarodowego;

(f) tortury;

(g) zgwałcenie, niewolnictwo seksualne, przymusowa prostytucja, wymuszona ciąża,

przymusowa sterylizacja oraz jakiekolwiek inne formy przemocy seksualnej

porównywalnej wagi;

(h) prześladowanie jakiejkowiek możliwej do zidentyfikowania grupy lub zbiorowości

z powodów politycznych, rasowych, narodowych, etnicznych, kulturowych,

religijnych, płci (gender) w rozumieniu ustępu 3 lub z innych powodów

powszechnie uznanych za niedopuszczalne na podstawie prawa

międzynarodowego, w związku z jakimkolwiek czynem, do którego odnosi się

niniejszy ustęp, lub z jakąkolwiek zbrodnią objętą jurysdykcją Trybunału;

(i) wymuszone zaginięcia osób;

(j) zbrodnia apartheidu;

(k) inne nieludzkie czyny o podobnym charakterze celowo powodujące ogromne

cierpienie lub poważne uszkodzenie ciała albo zdrowia psychicznego lub

fizycznego.

2. W rozumieniu ustępu 1:

(a) "atak skierowany przeciwko ludności cywilnej" oznacza sposób działania,

polegający na wielokrotnym dopuszczaniu się czynów opisanych w ustępie 1

skierowanych przeciwko ludności cywilnej, podjęty stosownie do lub dla wsparcia

polityki państwowej lub organizacyjnej zakładającej dokonanie takiego ataku;

(b) "eksterminacja" obejmuje celowe stworzenie takich warunków życia, inter alia,

pozbawienie dostępu do jedzenia i opieki medycznej, które są obliczone na

wyniszczenie części ludności;

związanych z prawem własności w stosunku do człowieka oraz obejmuje realizację

tych uprawnień w zakresie handlu ludźmi, a w szczególności kobietami i dziećmi;

(d) "deportacja lub przymusowe przemieszczanie ludności" oznacza zmuszenie ludzi

do zmiany ich zgodnego z prawem miejsca zamieszkania połączone z wydaleniem

lub innymi przymusowymi działaniami, bez podstawy w prawie

międzynarodowym;

(e) "tortury" oznaczają celowe zadawanie dotkliwego bólu lub cierpienia, fizycznego

bądź psychicznego, jakiejkolwiek osobie będącej pod opieką lub pod kontrolą

oskarżonego; termin ten nie obejmuje bólu i cierpienia wynikających jedynie ze

zgodnych z prawem sankcji, nieodłącznie związanych z tymi sankcjami lub

wywołanych przez nie przypadkowo;

(f) "wymuszona ciąża" oznacza bezprawne uwięzienie kobiety, której zajście w ciążę

nastąpiło na skutek przemocy, z zamiarem wpłynięcia na skład etniczny

jakiejkolwiek grupy ludności lub dokonania innych poważnych naruszeń prawa

międzynarodowego; niniejsza definicja w żadnym razie nie może być rozumiana

jako naruszająca prawo krajowe dotyczące ciąży;

(g) "prześladowanie" oznacza celowe i dotkliwe, sprzeczne z prawem

międzynarodowym, pozbawianie podstawowych praw jakiejkolwiek grupy lub

wspólnoty z powodu jej tożsamości;

(h) "zbrodnia apartheidu" oznacza niehumanitarne działania o charakterze podobnym

do opisanych w ustępie 1, dokonane w ramach zinstytucjonalizowanego ustroju

ukierunkowanego na systematyczny ucisk oraz przewagę jednej grupy rasowej nad

jakąkolwiek inną grupą lub grupami rasowymi oraz dokonane w zamiarze

utrzymania tego ustroju;

(i) "wymuszone zaginięcia osób" oznaczają zatrzymanie, aresztowanie lub porwanie

osób przez Państwo lub organizację polityczną lub z ich upoważnienia, przy ich

poparciu lub milczącej zgodzie, a następnie odmowę przyznania faktu tego

pozbawienia wolności lub odmowę przekazania informacji dotyczących losu i

miejsca pobytu tych ludzi, z zamiarem pozbawienia ich ochrony prawnej przez

dłuższy okres czasu.

3. Dla celów niniejszego statutu przyjmuje się, że pojęcie "płeć" (gender) odnosi się do

dwóch płci: męskiej i żeńskiej w kontekście społecznym. Pojęcie "płeć" (gender) nie ma

żadnego innego znaczenia od wskazanego powyżej.

Art. 8 1. Trybunał posiada jurysdykcję w odniesieniu do zbrodni wojennych, w

szczególności popełnionych w ramach realizacji planu lub polityki albo kiedy zbrodnie

te są popełniane na szeroką skalę.

2. Dla celów niniejszego statutu "zbrodnie wojenne" oznaczają:

(a) poważne naruszenia Konwencji Genewskich z dnia 12 sierpnia 1949 r., mianowicie

jakiekolwiek z wymienionych poniżej działań skierowanych przeciwko ludziom

lub dobrom chronionym na podstawie postanowień odpowiedniej Konwencji

Genewskiej:

(i) zamierzone zabójstwo;

(ii) tortury lub nieludzkie traktowanie, w tym eksperymenty biologiczne;

(iii) umyślne sprawianie wielkich cierpień albo ciężkich uszkodzeń ciała i

zdrowia;

(iv) poważne zniszczenia i przywłaszczania mienia, nieusprawiedliwione

koniecznością wojskową i dokonywane bezprawnie i samowolnie;

(v) zmuszanie jeńców wojennych lub innych chronionych osób do służby w

siłach zbrojnych mocarstwa nieprzyjacielskiego;

(vi) umyślne pozbawianie jeńców wojennych lub innych chronionych osób prawa

do rzetelnego procesu prowadzonego w normalnym trybie;

(vii) bezprawna deportacja lub przesiedlenie albo bezprawne pozbawianie

wolności;

(viii) branie zakładników;

(b) inne poważne naruszenia praw i zwyczajów prawa międzynarodowego mających

zastosowanie do konfliktów zbrojnych o międzynarodowym charakterze,

mianowicie:

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: