2_Aleksandra Lipińska.pdf

Aleksandra Lipiķska

Rehabilitacja logopedyczna maÿego

dziecka z wadĨ sÿuchu

Maþe dzieci, szczeglnie w wieku od 0 do 3 lat, ze zdiagnozowanĢ wadĢ

sþuchu rzadko trafiaþy jeszcze do niedawna do gabinetw surdologopedycz-

nych. W ciĢgu ostatnich lat sytuacja ta nieco ulegþa zmianie. Do Specjalistycz-

nej Poradni Rehabilitacji Dzieci i MþodzieŇy z wadĢ Sþuchu Polskiego ZwiĢz-

ku Gþuchych, w ktrej pracujħ jako logopeda, coraz czħĻciej zgþaszajĢ siħ

rodzice kierowani przez specjalistw z OĻrodkw Audiologicznych z dzieęmi

kilkunasto- a nawet kilkumiesiħcznymi. Najmþodszy mj pacjent miaþ 4,5 mie-

siĢca.

Dziħki temu moŇliwe staþo siħ wczesne wprowadzenie wychowania sþu-

chowo-werbalnego, ktre wykorzystujĢc i rozwijajĢc resztki sþuchowe dziecka

prowadzi do rozwoju jego jħzyka oralnego, a tym samym daje mu szansħ na

peþnĢ komunikacjħ z wiħkszoĻciĢ spoþeczeıstwa. Wychowanie sþuchowo-

werbalne jest tym rodzajem terapii, ktry zalecam w przypadku dzieci z wadĢ

sþuchu rodzicw sþyszĢcych bĢdŅ dzieci znajdujĢcych siħ w Ļrodowisku rodzin-

nym, w ktrym sĢ osoby mogĢce uŇyę tej metody. Sytuacja komplikuje siħ, gdy

mamy do czynienia z rodzinĢ osb gþuchych, posþugujĢcych siħ jħzykiem mi-

gowym jako podstawowym, a czasami jedynym Ļrodkiem komunikacji. Ww-

czas podejĻcie do procesu rehabilitacji musi byę znacznie zmodyfikowane.

PoniewaŇ jednak wiħkszoĻę dzieci przychodzĢcych na zajħcia logopedyczne

wywodzi siħ z rodzin sþyszĢcych, moŇliwe jest objħcie ich przedstawionĢ w artykule

terapiĢ.

Metoda wychowania sþuchowo-werbalnego stopniowo wkraczaþa do gabi-

netw surdologopedycznych, aŇ zadomowiþa siħ w nich na dobre. Staþo siħ to moŇliwe

dziħki nowoczesnym metodom diagnozowania sþuchu. MyĻlħ tu o tzw.

obiektywnych metodach elektrofizjologicznych, ktre moŇliwe sĢ do zastoso-

wania tuŇ po urodzeniu siħ dziecka. Badanie moŇe odbywaę siħ we Ļnie fizjolo-

gicznym bĢdŅ farmakologicznym, bez koniecznoĻci Ļwiadomego udziaþu w nim

maþego pacjenta. WczeĻnie wykryty ubytek sþuchu moŇe zostaę optymalnie

wyrwnany zarwno pod wzglħdem iloĻciowym Î wysokiej klasy aparaty sþu-

chowe uzyskujĢ moc wyjĻciowĢ dla dŅwiħkw mowy nawet do 130 dB, jak i

jakoĻciowym Î dŅwiħki wzmacniane sĢ intensywniej w paĻmie mowy, charak-

ÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎ

Rewalidacja nr 1/1997

Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej

terystyka czħstotliwoĻci aparatw sþuchowych zostaje precyzyjnie dostrojona

do indywidualnego ubytku sþuchu, a systemy regulacji wyjĻciowej nie dopusz-

czajĢ do przekroczenia progu blu. Przy takim komforcie aparatowania jedynie

nieliczne dzieci nie uzyskujĢ znacznych korzyĻci z klasycznych protez sþucho-

wych, a i w takich przypadkach istnieje moŇliwoĻę zastosowania innego ro-

dzaju aparatu sþuchowego - implantu Ļlimakowego. Tak wiħc bardzo niewielka grupa

dzieci pozostaje faktycznie w Ļwiecie ciszy.

WþaĻciwie dobrane protezy sþuchowe, ktre otrzymaþo dziecko, powodujĢ,

Ňe mamy przed sobĢ niemowlħ niecaþkowicie pozbawione moŇliwoĻci odbioru

dŅwiħkw, ale jedynie z ograniczonĢ ich percepcjĢ. Dla mnie jako logopedy,

ktry kilka najbliŇszych lat poĻwiħci na kierowanie rozwojem jħzyka dziecka,

wiedza ta ma priorytetowe znaczenie, poniewaŇ moim zadaniem jest takie po-

kierowanie rehabilitacjĢ, aby te ograniczenia w maksymalnym stopniu zniwe-

lowaę. Od mojej umiejħtnoĻci szybkiego pozytywnego nastawienia rodzicw

do wychowania sþuchowego zaleŇeę bħdzie w duŇym stopniu przebieg terapii, a

takŇe jej efekt koıcowy.

W pierwszych kontraktach z rodzicami maþego pacjenta informujħ ich, Ňe

najcenniejszym narzħdziem terapeutycznym, ktre posiadajĢ, jest ich gþos. Na-

rzħdzie to jest dostħpne w kaŇdej sytuacji. Jego stosowanie nie wymaga dodat-

kowych staraı ze strony rodzica.

Badania naukowe ostatnich lat dowiodþy, Ňe im szybciej niemowlħ z wadĢ

sþuchu zostanie objħte opiekĢ specjalistycznĢ, tym wiħksze sĢ szanse na wy-

rwnanie istniejĢcych deficytw poprzez wykorzystanie plastycznoĻci dzieciħ-

cego mzgu. DziĻ wiemy juŇ, Ňe procesy waŇne dla dojrzewania drg i oĻrod-

kw sþuchowych, warunkujĢcych prawidþowĢ percepcjħ, zachodzĢ przeciħtnie

do koıca pierwszego roku Ňycia, a rzadziej nieco dþuŇej.

Co prawda przyjmuje siħ, Ňe rozwj sþuchu (dojrzewanie i uczenie siħ)

trwa od 12 tygodnia ciĢŇy do 10 roku Ňycia, jednak jego faza krytyczna wystħ-

puje do 18 miesiĢca Ňycia dziecka, kiedy to pobudzanie Ļlimaka silnymi bodŅ-

cami sþuchowymi moŇe poprawię sþyszenie (Lwe 1995). JeĻli z jakichĻ powo-

dw "zgubimy" ten okres, nie dojrzejĢ w peþni struktury, ktre odpowiedzialne

sĢ za wszystkie elementy prozodyczne mowy.

Dlatego rozpoczynam jak najwczeĻniej stymulacjħ resztek sþuchowych,

uŇywajĢc do tego celu gþosu i posþugujĢc siħ nim zgodnie z zasadĢ etapw Roz-

wojowych jħzyka w procesie komunikacji werbalnej. Co to praktycznie ozna-

cza? OtŇ w okresie niemowlħcym matka zwracajĢc siħ do dziecka instynktow-

nie zmienia prozodiħ mowy. Mwi do niego gþosem podniesionym, w wolny

tempie i z mocniejszym ni+ zwykle akcentowaniem. To ona przebywa z dziec-

kiem najczħĻciej i najbliŇej i dlatego gþos matki, jej melodyjny, wrħcz Ļpiewny

ÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎ

Rewalidacja nr 1/1997

Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej

sposb mwienia do dziecka jest Ļwietnym stymulatorem rozwoju jego sþuchu.

W warunkach fizjologicznego rozwoju sþuchu dziecko najpierw krzyczy, pŅ-

niej gþuŇy (znawcy przedmiotu twierdzĢ, Ňe sĢ to mimowolne wokalizacje), a

potem gaworzy. Pojawienie siħ gaworzenia to bardzo waŇny moment dla przed-

sþownego rozwoju jħzyka. Gaworzenie jest traktowane jako Ļwiadome opero-

wanie gþosem i w zwiĢzku z tym jego wystħpowanie daje moŇliwoĻę wykony-

wania rŇnych ęwiczeı. W tym wþaĻnie niezwykle istotnym dla rozwoju mowy

okresie matka w kaŇdej sytuacji powinna zauwaŇaę dŅwiħki produkowane przez

dziecko i powtarzaĴ je oraz proponowaę nowe dŅwiħki do naĻladowania, ktre

stajĢ siħ moŇliwe dziħki kolejnemu etapowi rozwoju mowy, czyli echolalii.

Takie postħpowanie matki oznacza ciĢgþĢ stymulacjħ dziecka do uŇywania gþosu.

Bez uŇywania gþosu, bez zabaw tonacyjnych, bez sþuchania i czucia wþa-

snej fonacji, czyli bez asocjacji audytywno-motorycznej uczenie siħ jħzyka w

naturalny sposb jest niemoŇliwe.

U dziecka z nie uszkodzonymi zmysþami rozwj mowy przebiega dla ro-

dzicw wþaĻciwie niezauwaŇalnie. Okres melodii, czyli tzw. okres przygodo-

wawczy do rozpoczħcia mowy, koıczy siħ po dwunastu miesiĢcach Ňycia peþnĢ

gotowoĻciĢ do naĻladowania mowy osb dorosþych.

Opiekunowie dziecka z wadĢ sþuchu czekajĢ czasami wiele miesiħcy na je-

go pierwsze reakcje sþuchowe, na Ļwiadome uŇycie gþosu i pierwsze sþowa. To,

co inne dzieci wykonujĢ automatycznie, dzieci z wadĢ sþuchu mogĢ osiĢgnĢę

dziħki intensywnej i Ļwiadomej pracy rodzicw. Staram siħ przygotowaę rodzi-

cw do takiego wysiþku i wyrobię w nich postawħ akceptujĢcĢ nawet bardzo

drobne osiĢgniħcia. JeĻli majĢ podjĢę trud dziaþaı dþugofalowych, þatwiej im

bħdzie robię to majĢc wyraŅnie okreĻlone cele czĢstkowe, po zrealizowaniu

ktrych na koıcu trudnej drogi moŇe czekaę kontakt werbalny z dzieckiem jako

nagroda za poniesiony wysiþek.

CzĢstkowym etapem prowadzĢcym do wymienionego celu jest pojawienie

siħ umiejħtnoĻci koncentracji uwagi na dŅwiħkach, czyli ĻwiadomoĻę dŅwiħku

oraz lokalizacja Ņrdþa bodŅca dŅwiħkowego. Do uzyskania tej umiejħtnoĻci

prowadzi prosta droga - otŇ rodzice podajĢ dziecku do þŇeczka zabawki

dŅwiħkowe (rŇnego rodzaju grzechotki), nastawiajĢ urzĢdzenia grajĢce (radio,

magnetofon), okazujĢ sþownie radoĻę i manifestujĢ mimikĢ swoje zadowolenie

ze sþyszenia dŅwiħku. ņywo reagujĢ na np. klakson auta czy szczekajĢcego psa.

JednoczeĻnie kierujĢ uwagħ dziecka na bodziec dŅwiħkowy, a w nagrodħ za

jego wysþuchanie pokazujĢ mu, co byþo powodem tego czy innego odgþosu.

W otoczeniu naszym jest wiele przedmiotw, ktre mogĢ sþuŇyę nam po-

mocĢ w uwraŇliwianiu dziecka na bodŅce dŅwiħkowe. MoŇe to byę dzwonek

telefonu, gong zawieszony na drzwiach, domofon, mikser i inne "burczĢce"

ÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎ

Rewalidacja nr 1/1997

Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej

urzĢdzenia domowe typu pralka, odkurzacz, sokowirwka, minutnik do jajek

czy budzik, ktrymi moŇna bawię siħ z dzieckiem w sposb celowy (jest

dŅwiħk Î nie ma dŅwiħku). KaŇdĢ sytuacjħ domowĢ polecam do wykorzystania

jako sytuacjħ dŅwiħkowĢ. Zanim podamy dziecku jedzenie, moŇemy gþoĻno

przestawiaę garnki, talerze itp. czy zagotowaę wodħ w czajniku z gwizdkiem, a

przed kĢpielĢ gþoĻno nalewaę wodħ do wanny - przykþady moŇna by mnoŇyę.

UstawiajĢc blisko urzĢdzenie wydajĢce dŅwiħki lub siadajĢc z dzieckiem w

pewnej odlegþoĻci od niego, rodzic po wydarzeniu dŅwiħkowym wsplnie z

dzieckiem "odkrywa" z wielkĢ radoĻciĢ miejsce, z ktrego dobiega haþas. W ten

sposb powstaje odruch lokalizacyjny.

W kontaktach z rodzicami podkreĻlam, Ňe najwaŇniejsze w tym procesie

jest systematyczne i konsekwentne przyzwyczajanie dziecka do Ļwiata dŅwiħ-

kw aŇ do momentu peþnego opanowania danej umiejħtnoĻci, czyli do chwili,

gdy reakcje sþuchowe dziecka stanĢ siħ odruchowe. I nie jest waŇny rodzaj

dŅwiħku, lecz jedynie zauwaŇenie dŅwiħku przez dziecko. Identyczne ęwiczenia

naleŇy przeprowadzaę wykorzystujĢc rŇne odgþosy wydawane przez domow-

nikw. UŇywanie w kontaktach z dzieckiem rŇnych dŅwiħkw i kierowanie na

nie jego uwagi, czyli poszukiwanie Ņrdþa dŅwiħku, doprowadzi do wykryw-

ania, a nastħpnie rŇnicowania tych odgþosw. I to jest kolejny, czĢstkowy etap

prowadzĢcy do celu gþwnego. Dziecko sþyszĢc szczekanie psa poszukuje go w

otoczeniu, a przelot samolotu powoduje podnoszenie oczu do gry w celu od-

nalezienia Ņrdþa dŅwiħku. Szczegþowy opis ęwiczeı wymienionych umiejħt-

noĻci sþuchowych odnajdujemy w pracach propagowania wychowania sþucho-

woÎwerbalnego (Gralkwna, HoþyĻnka 1993; Lwe 1983; Lwe 1995; Csanyi

1994) i tam Paıstwa odsyþam po konkrety.

A. Lwe twierdzi, Ňe jeĻli ęwiczenia byþy skuteczne, dziecko z wa-

dĢ sþuchu bħdzie:

Î zwracaþo uwagħ na bodŅce dŅwiħkowe,

Î zwracaþo uwagħ na rŇnice miħdzy nimi,

Î odpoznawaþo przedmioty i wydarzenia po ich odgþosach, ostrzegane

przez powstajĢce odgþosy,

Î wykorzystywaþo zdolnoĻę sþyszenia do percepcji jħzyka,

Î wykorzystywaþo zdolnoĻę sþyszenia do kontrolowania wþasnej mowy.

Wszyscy rodzice dzieci, ktre prowadzħ omawianĢ metodĢ otrzymujĢ ode

mnie nastħpujĢcĢ informacjħ:

Î kierujcie Paıstwo uwagħ dziecka na istniejĢce juŇ dŅwiħki, ktre mo-

Ňemy okreĻlię jako naturalne dŅwiħki otoczenia (np. odgþos deszczu, szum

wody pþynĢcej z kranu),

ÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎ

Rewalidacja nr 1/1997

Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej

Î stwarzajcie sami sytuacje dŅwiħkowe Î mam tu na myĻli prowokowa

nie zabaw i czynnoĻci dŅwiħkowych,

Î oraz korzystajcie z dŅwiħkw wytwarzanych przez samo dziecko, wy-

nikajĢcych z jego aktywnoĻci.

MyĻlħ, Ňe rodzicom þatwiej jest wykorzystywaę w ęwiczeniach z dzieckiem

juŇ istniejĢce dŅwiħki Î jeĻli oczywiĻcie sami nauczĢ siħ ich wysþuchiwaę. Ta-

kim naturalnym, a jednoczeĻnie podstawowym do rozwoju percepcji sþuchowej

i jħzyka Ņrdþem dŅwiħku jest mowa ludzka, ale wþaĻciwe jej stosowanie w

kontaktach z niesþyszĢcym dzieckiem przysparza opiekunom najwiħcej proble-

mw. Dlatego bardzo duŇo energii poĻwiħcam na przygotowanie rodzicw do

kreowania kontaktu jħzykowego, czyli na przygotowanie ich do prowadzenia

rozmw z dzieckiem. Rozmowħ z niemowlħciem sþyszĢcym rodzice, a szcze-

glnie matki, prowadzĢ instynktownie. W momencie otrzymania informacji o

wadzie sþuchu ich dziecka milknĢ. I oto nastħpuje sytuacja paradoksalna.

Dziecko, ktre powinno byę otaczane bodŅcami dŅwiħkowymi czħsto i w spo-

sb ciĢgþy, zostaje ich niemalŇe caþkowicie pozbawione.

MyĻlħ, Ňe wielkĢ pomocĢ dla dziecka byþoby powiadomienie jego rodzi-

cw, przez lekarza diagnozujĢcego u niego wadħ sþuchu, o natychmiastowej

koniecznoĻci stymulacji dŅwiħkami, zanim maluch otrzyma peþnĢ diagnozħ i

aparaty i zanim trafi do logopedy, co z reguþy nastħpuje kilka tygodni po dia-

gnozie. Czas, w ktrym dla dziecka z wadĢ sþuchu nic siħ nie dzieje, jest jego

wrogiem.

Gdy wiħc milczĢcy wobec wþasnego dziecka rodzice pojawiajĢ siħ w gabi-

necie surdologopedycznym, staram siħ skrtowo i przystħpnie wyjaĻnię im,

jak przebiega rozwj mowy jako Ļrodka komunikacji spoþecznej, od nieĻwiadom-

mych wokalizacji do peþnego kontaktu jħzykowego. Omawiam warunki, ktre

muszĢ zaistnieę, aby pojawiþ siħ proces porozumienia werbalnego, podkreĻlam

niezwykþĢ doniosþoĻę roli Ļrodowiska domowego dziecka. W kontakcie z pa-

cjentem demonstrujħ rodzicom sposb komunikowania siħ z dzieckiem. Re-

agujħ gaworzeniem o duŇym zabarwieniu emocjonalnym na kaŇdy wytwr gþo-

sowy dziecka. Powtarzam sylaby produkowane przez nie i wþĢczam nowe

realizacje gþosowe. W ten sposb czasami udaje mi siħ nawiĢzaę gaworzĢcĢ

rozmowħ z dzieckiem (matka potrafi tego dokonaę prawie zawsze). Zalecam

rodzicom Ļpiewanie piosenek typu: "Jedzie pociĢg z daleka" czy "Kosi, kosi,

þapci" i nie jest waŇna treĻę tego przekazu, ale jego prozodia. Zabawy takie

sprzyjajĢ pozytywnym reakcjom emocjonalnym dziecka, a co za tym idzie jego

wzmoŇonej wokalizacji. KaŇda reakcja gþosowa dziecka - poczynajĢc od Ļmie-

chu, poprzez naĻladownictwo typu gaworzenie czy echolalia do konkretnych

sþw Î musi byę zauwaŇona i wzmocniona.

ÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎ

Rewalidacja nr 1/1997

Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: