Krwawe Zapusty.pdf

Krwawe zapusty w Berezowicy Małej

Zagłada polskich Kresów Adam Kruczek,

Nasz Dziennik, 20.02.2003

W nocy z 22 na 23 lutego 1944 r. ukraińscy nacjonaliści zamordowali ponad stu

mieszkańców Berezowicy Małej w powiecie tarnopolskim. Ponad 20 polskich zagród puścili

z dymem. Nazajutrz, w środę popielcową, pozostali przy Ŝyciu Polacy pochowali w

pośpiechu zabitych i uciekli z rodzinnych stron. Podzielili los milionów rodaków na polskich

Kresach. Zapisywanie białych plam Mord w Berezowicy Małej był jedną z typowych rzezi

dokonanych w latach 1943-45 przez ukraińskich nacjonalistów na ludności polskiej

zamieszkującej Kresy. W napadach na poszczególne wioski liczba ofiar najczęściej szła w

setki, czasami "tylko" w dziesiątki, a juŜ pojedynczych i najczęściej zapomnianych polskich

mogił na tych ziemiach nikt nie zliczy. OstroŜne szacunki wskazują, Ŝe na Wołyniu i Podolu

Ukraińcy wymordowali grubo ponad 100 tys. Polaków. W samej Berezowicy Małej jednej

nocy z rąk bandytów Ukraińskiej Powstańczej Armii padło 131 osób, z których 30 spalono

Ŝywcem.O Polsce za Bugiem i o martyrologii ludności kresowej w okresie PRL-u nie wolno

było głośno mówić. Po 1989 r. jak grzyby po deszczu zaczęły powstawać stowarzyszenia

kresowiaków, a w ślad za nimi ukazywać się monografie dokumentujące Ŝycie na Kresach i

ukraińskie zbrodnie. Za sprawą świadków, którzy najczęściej własnym sumptem wydają

swoje wspomnienia, Kresy powoli przestają być białą plamą na mapie naszej narodowej

martyrologii. W tej niejako "czarnej serii" dokumentującej zagładę polskich Kresów w latach

czterdziestych ubiegłego stulecia ukazało się juŜ wiele pozycji, m.in. ksiąŜka Władysława

Kubowa pt. "Polacy i Ukraińcy w Berezowicy Małej koło ZbaraŜa", Jana Białowąsa

"Wspomnienia z Ihrowicy", Władysława Bąkowskiego "Zagłada Huty Pieniackiej" czy

"Podolskie korzenie" Jana Kanasa, opisujące Ŝycie i tragiczny koniec społeczności polskiej

we wsi Łozowa. Zmęczeni i osaczeni Zima na Kresach w pierwszych miesiącach 1944 r. była

wyjątkowo sroga - śnieŜna i mroźna. Dla miejscowej ludności był to okres wytęŜonej pracy.

Cofający się przed Armią Czerwoną Niemcy organizowali na Podolu linię obrony. Do

kopania okopów i zwoŜenia drzew na umocnienia zmuszali miejscową ludność. Mieszkańcy

połoŜonej w pobliŜu historycznego ZbaraŜa Berezowicy Małej pracowali przy niemieckich

umocnieniach codziennie, nawet w niedziele. Władysław Kubów, jeden z niewielu Ŝyjących

do dziś berezowiczan, pamięta pilnującego ich Niemca krzyczącego: "weiter weiter,

schneller", i uderzającego szpicrutą po cholewie buta.- Pomyślałem wtedy sobie, Ŝeby tak

kiedyś nasze role zamieniły się - wspomina pan Władysław. - I tak się stało, bo mniej więcej

po roku to ja pilnowałem Niemców przy kopaniu okopów w Lanzbergu, dzisiejszym

Gorzowie.W Berezowicy po całodziennej pracy przy zwoŜeniu drzewa i rozbijaniu

zamarzniętej ziemi ludzie myśleli tylko o odpoczynku. Tak przeszedł we wsi karnawał i

nawet w zapusty nikt nie miał ochoty na zabawę.Tymczasem w nieodległym sąsiedztwie wsi

zaczęły gromadzić się znaczne siły przybywających z Wołynia banderowców. Polaków

ostrzegali przed nimi znajomi Ukraińcy, a takŜe wysyłani na przeszpiegi wywiadowcy. W

obawie przed UPA we wsi zorganizowano nocne posterunki i patrole. Jednak tej akurat nocy

berezowiczanie - po części ze zmęczenia, a po części licząc na bliskość niemieckiego wojska

- zlekcewaŜyli ten obowiązek. Polski orzeł Nocą, gdy zmęczeni mieszkańcy Berezowicy

Małej pogrąŜyli się juŜ we śnie, od północy furmankami i saniami nadciągnęli banderowcy.

Było ich kilkuset. Wprawieni w rzeziach na Wołyniu podchodzili w ciszy, starając się

wykorzystać element zaskoczenia.Napad zaczęli od wymordowania mieszkańców przysiółka

połoŜonego kilometr od wsi. Zabijano bez jednego wystrzału. Piotra Szewczuka przerąbano

siekierami na trzy części. Wdowę Katarzynę Tomków i jej siedmioro dzieci zakłuto

bagnetami. Janowi Nowakowskiemu cięciem siekiery w usta przerąbano głowę. Zginął teŜ

najbliŜszy sąsiad Nowakowskiego - Józef "Słunka", a takŜe jego matka i siostra. Śmierć

poniosła takŜe nieomal cała rodzina Kurylczuków, która tego akurat dnia zebrała się w

komplecie, by pochować zmarłą w połogu Ŝonę Władysława Kurylczuka. Jego trzyletniego

synka Ukraińcy nabili na bagnet i wijącego się z bólu unieśli do góry, a gdy dziecko machało

rękoma, śmiali się, Ŝe to polski orzeł.Rzeź w przysiółku przeŜyła tylko szwagierka

Kurylczuka, którą siedem razy pchnięto bagnetem, a takŜe przeoczona przez rezunów

córeczka Nowakowskich. Oprawcom zdołał wyrwać się równieŜ Władysław Kurylczuk. W

koszuli i kalesonach, po pas w śniegu dobiegł do wsi, wszczynając alarm. RiŜut, riŜut - RiŜut,

riŜut - krzyczał co sił, przebiegając przez całą wieś Kurylczuk, ratując w ten sposób Ŝycie

wielu mieszkańców Berezowicy.Jednak zanim zaspani ludzie zdąŜyli przygotować

jakąkolwiek obronę, do wsi wtargnęli Ukraińcy. Rodzina Jaworskich z bronią w ręku podjęła

walkę z bandytami i dzięki temu przeŜyła. PrzewaŜnie jednak ludzie szukali ocalenia w

ucieczce. Biegli do lasu, chowali się po sadach lub w obejściach ukraińskich sąsiadów. Wiele

osób w popłochu schroniło się w nielicznych we wsi murowanych oborach. Części udało się

ukryć w kamiennych schronach pobudowanych wcześniej na wieść o rzeziach

wołyńskich.Niebronione domostwa były bez trudu zdobywane przez banderowców. W

umocnionym niczym twierdza spichlerzu Antoniego Kwaśnickiego Ukraińcy rozbili

podwójne i zaryglowane od wewnątrz drzwi. Sześcioosobową rodzinę po zamordowaniu

obłoŜyli słomą i podpalili. Podobny los spotkał 30 osób, które schroniły się w murowanej

oborze Mikołaja Sesiuka. Ukraińcy najpierw wyprowadzili z niej inwentarz, a potem

rozstrzelali z karabinu maszynowego posadzonych pod ścianą ludzi. Choć oborę podpalono,

kilku osobom udało się przeŜyć. Postrzelony Michał Budnik uciekł przez strych, zostawiając

zabitą Ŝonę i czworo dzieci. Ocalał teŜ Hryńko Pańczyszyn. Ukraińcy zastrzelili mu Ŝonę i

córeczkę, a jemu samemu darowali Ŝycie, gdy odmówił po ukraińsku pacierz. Mimo postrzału

w pierś przeŜyła teŜ Maria DŜygała. Oprzytomniała w płonącej oborze i przedarła się z

niemowlęciem przez ścianę ognia.Więcej szczęścia mieli ludzie, którzy ukryli się w

murowanej oborze Jana Krąpca, ojca o. prof. Mieczysława Alberta Krąpca, słynnego filozofa,

wieloletniego rektora Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego. Obora Krąpców nie została

całkiem spalona, gdyŜ leŜała zbyt blisko budynków ukraińskich sąsiadów. Zresztą sąsiad ten

uratował Ŝycie Polakom, gdyŜ oszukał banderowców, mówiąc, Ŝe obora Krąpca była juŜ

przeszukiwana. Z ukrywających się w niej ludzi zginęła "tylko" Paulina Ciurys, która nie

wytrzymała nerwowo i wyszła na podwórze. Banderowcy zastrzelili ją, a następnie przerŜnęli

na pół piłą.Ucieczką do lasu salwował się miejscowy ksiądz Jan Mądrzak. Razem z rodziną

Ziółkowskich, u których mieszkał, uciekł do pobliskiego zagajnika. Brnąc po pas w śniegu,

wydostali się teŜ z wioski bracia Władek i Bronek Kubowowie. Strzelali do nich nie tylko

Ukraińcy, lecz takŜe stacjonujący w rejonie Turowej Góry Niemcy, na których obecność tak

liczyli Polacy. Braciom udało się dotrzeć do znajomych we wsi Dobrowody. Wspólna mogiła

Bracia Kubowowie wrócili do Berezowicy nazajutrz rano. Przywitał ich swąd spalonych ciał i

tlące się pogorzeliska. Obok domu dostrzegli ojca pochylonego nad zwęglonymi zwłokami

leŜącymi w śniegu. Okazało się, Ŝe szukał synów...- Gdy szliśmy przez wieś, wszędzie

widzieliśmy trupy i zgliszcza - wspomina po latach Władysław Kubów. - Przed swoim

domem leŜał zakłuty Jan Szymków, ojciec naszego kolegi Tadzika. Niektóre zwłoki były tak

spalone, Ŝe nie sposób było ich zidentyfikować.Władek Kubów zajrzał teŜ do domu swojego

kolegi Franka Sowińskiego. Zdrętwiał na widok leŜących obok siebie zastrzelonych rodziców

Franka i jego samego, w dramatycznej pozie przewieszonego przez okno. - Widać kule

skosiły go przy próbie ucieczki - wnioskował Kubów.Tej nocy zginęło w Berezowicy Małej

131 polskich mieszkańców. Zamordowanych grzebano w niezwykłym pośpiechu. Pozostali

przy Ŝyciu musieli zdąŜyć z pochówkiem za dnia, by nie nocować we wsi-cmentarzysku. I nie

tyle chodziło o lęk przed złymi duchami, co przed powrotem nacjonalistów ukraińskich,

którzy w bestialski sposób mordowali dosłownie kaŜdego napotkanego Polaka.- Popalone

trupy pozbierano w prześcieradła, włoŜono do paczek i tak pochowano - wspomina Maria

Kozibroda, której udało się uciec w czasie masakry do lasu. - Ksiądz Jan Mędrzak

powiedział, Ŝeby wszystkich pochować w jednym grobie - to będzie pamiątka tych

wydarzeń.- Zbiłem duŜą skrzynię i włoŜyłem do niej Ŝonę i czworo dzieci - wspomina ranny i

poparzony owej nocy Michał Budnik. - Nie zostali jednak pochowani. Zawieźliśmy skrzynię

ze zwłokami na cmentarz i tak ją zostawiliśmy. ZbliŜał się wieczór i trzeba było uciekać...

Exodus Większość berezowiczan schroniła się w Tarnopolu. Wielu miało tam rodziny i

znajomych. Wkrótce zaczęło się oblęŜenie i zdobywanie miasta przez Sowietów.- Sowieccy

Ŝołnierze padali jak muchy, a Niemcy zmuszali Polaków do grzebania ich - opowiada

Władysław Kubów. - Miasto było bombardowane z samolotów, ostrzeliwane przez artylerię i

czołgi. Bomba zniszczyła cały nasz dobytek: konie, krowę, sanie, worki ze zboŜem i mąką, a

takŜe rower - dodaje.Walka o Tarnopol trwała pięć tygodni. Poszczególne dzielnice

przechodziły z rąk do rąk.- Do naszej piwnicy wpadali raz zdyszani Niemcy, a za chwilę

Rosjanie - opowiada Kubów. - Przepędzali nas z dzielnicy do dzielnicy. Głód nieraz zaglądał

nam w oczy.Po zajęciu Podola przez Armię Czerwoną niedobitki berezowiczan wróciły w

rodzinne strony. Ukraińskie bandy jakby przycichły, ograniczając się do sporadycznych

napadów. Burza rozpętała się pod koniec 1944 roku. W listopadzie dokonano napadu na

pobliską polską wieś Gontowa, dokonując masowej rzezi jej mieszkańców. Wśród Polaków

narastała groza i strach. Berezowiczanie bali się nocować w domach. Coraz zimniejsze noce

spędzali w lasach lub u zaufanych ukraińskich sąsiadów.W listopadzie w biały dzień

dokonano mordu, który wstrząsnął polską społecznością Berezowicy Małej.- Stałam przy

oknie, patrząc na ulicę - wspomina Maria Kozibroda. - Kogoś prowadzą, a on tak głośno prosi

ich i błaga o Ŝycie. To był Franek Kubów. Powiesili go na krzaku bzu.Dnia 14 grudnia

ukraińscy bandyci w niezwykle okrutny sposób zamordowali sołtysa Pawła Wiśniowskiego i

Piotra Kubowa. To był przełomowy moment.- Ludzie powiedzieli, Ŝe jak zabili Piotra i

Pawła, to trzeba uciekać - wspomina Maria Kozibroda. - Uciekliśmy do Tarnopola, gdzie

czekała juŜ polska delegacja, która wyrobiła nam karty ewakuacyjne... Niepotępiony terror -

Moi przodkowie Ŝyli na tych ziemiach przynajmniej od 1608 r. - mówi o. prof. Mieczysław

A. Krąpiec. - Do tej pory są zachowane księgi parafialne, gdzie to moŜna prześledzić.

NajbliŜsza polska parafia była wtedy w Podkamieniu oddalonym o 28 km od Milna, skąd

pochodziła moja rodzina. Tak zresztą jak i pozostała ludność polska zamieszkująca te ziemie

nie byliśmy jakimiś emigrantami. Na Kresach byliśmy u siebie.Zdaniem o. prof. Krąpca, na

Kresach doszło do celowej, zorganizowanej eksterminacji Narodu Polskiego na ogromną

skalę. Świat wiedział o tym ludobójstwie, lecz milczał. Dokonując bezkarnych czystek

etnicznych, nacjonaliści ukraińscy dowiedli, Ŝe jest to skuteczny sposób osiągania celów

politycznych. Tym samym przetarli drogę współczesnym formom terroryzmu, które dopiero

dziś po zaatakowaniu Stanów Zjednoczonych spotkały się z radykalnym

potępieniem.Ukraińska Powstańcza Armia była typową organizacją terrorystyczną w

dzisiejszym rozumieniu tego pojęcia. Świadczą o tym choćby makabryczne rzezie bezbronnej

ludności polskiej na Kresach. Nie lepiej postępowała równieŜ ze swoimi rodakami. Niestety,

dziś trwa proces oczyszczania UPA ze zbrodniczej przeszłości. Usiłuje się na trwałe przypisać

tej organizacji miano "partyzantki" czy formacji narodowowyzwoleńczej. Zdaniem licznych

historyków, a takŜe kresowian, stanowi to naduŜycie i zakłamywanie prawdy historycznej.

Jest to niedopuszczalne zarówno przez wzgląd na ofiary banderowskich zbrodni, jak i na

pamięć prawdziwych bohaterów walczących w partyzantce narodowowyzwoleńczej, którzy

przecieŜ z mordowania starców, kobiet i dzieci nie czynili metody walki.- Widzę głęboki sens

w powracaniu do tych spraw - uwaŜa o. prof. Mieczysław Krąpiec. - Trzeba ujawniać i

piętnować zbrodnie UPA, aby juŜ się nie powtórzyły. Ukraina powinna sama zdobyć się na

potępienie bandytów spod znaku UPA, a nie stawiać im pomniki i poświęcać ulice - dodaje

ojciec profesor. Adam Kruczek, Nasz Dziennik, 2003-02-20

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: