Poradnik.2.pdf

PORADNIK DLA INSTRUKTORÓW RECYTACJI cz. II

Rozdział drugi. Prawidła poprawnej wymowy, technika artykulacji.

Znajomość prawideł poprawnej wymowy polskiej to niezbędny warunek pięknego mówienia.

Znaleźć je można we wszystkich podręcznikach z zakresu kultury słowa, podstawą jest jednak

praca pod red. Zenona Klemensiewicza pt. “Prawidła poprawnej wymowy polskiej”. Mimo tego, że

od jej wydania minęło prawie 100 lat, niewiele zmieniło się w zasadach poprawnej wymowy.

Jedyna istotna zmiana to ta, że obecnie nie wymaga się od osób posługujących się wymową

sceniczną opanowania “ł” przedniojęzykowozębowego, wciąż zauważalnego u najstarszego

pokolenia aktorów. Jako że zasady te są ogólnie znane i łatwo można je znaleźć w każdej

bibliotece, skupię się tutaj na przedstawieniu przykładowych ćwiczeń służących do korekty błędów

dykcyjnych.

Pragnę jeszcze podkreślić jeden, istotny zdaniem logopedy fakt. Każda osoba zajmująca się kulturą

słowa, powinna umieć odróżnić wady wymowy (seplenienie, rotacyzm itp.) od błędów dykcyjnych.

Moim zdaniem w amatorskim ruchu recytatorskim czy teatralnym dopuszczalne są wady wymowy,

ze względu na niemożność pozbycia się ich bez fachowej opieki logopedy, do której wciąż jeszcze

nie wszystkie dzieci mają dostęp. Natomiast błędy dykcyjne i niechlujność artykulacyjna,

całkowicie dyskwalifikują każdego mówcę. Pamiętajmy jednak, że osoby, które pragną zajmować

się sztuka pięknego mówienia zawodowo (aktorzy, dziennikarze) nie mogą nie tylko popełniać

błędów dykcyjnych, ale i mieć wad wymowy.

Poniżej zamieszczam spis najczęściej popełnianych błędów w wymowie oraz propozycje

odpowiednich ćwiczeń. Przed przystąpieniem do nich wykonujemy zestaw ćwiczeń motorycznych.

I. Ćwiczenia przygotowawcze

1. Ćwiczenia motoryki języka:

buzia szeroko otwarta, język unosimy powoli do podniebienia, opuszczamy i znów podnosimy;

dotykamy językiem zębów trzonowych górnych i dolnych, następnie dotykamy językiem

wszystkich zębów po kolei;

mlaskamy czubkiem języka, tak, jakby język był cukierkiem i chcielibyśmy go ssać;

przysysamy język do podniebienia przy szeroko otworzonych ustach;

naśladujemy konika – przysysaniu języka towarzyszy ruch warg do przodu i do tyłu, na przemian.

2. Ćwiczenia motoryki warg:

szerokie otwieranie ust i ich zamykanie;

wysuwanie warg do przodu (jak przy samogłosce u). Ruchy wysuwania i rozchylania wykonujemy

naprzemiennie.

wargi płasko złączone, rozciągamy je jak przy wymawianiu i;

wysuwamy wargi do przodu, ściągamy je i przesuwamy w kąciki ust w prawo , lewo i okrężnie;

dmuchamy przez złączone wargi, lekko wysunięte do przodu, parskanie, cmokanie;

wymawianie głośne i wyraźne samogłosek: i-u a następnie a, e, u, i,o,y – zachowując te kolejność.

3. Ćwiczenia rozgrzewające aparat mowy:

Wymawiamy szybko sylaby:

tata tata tata tata tata tata tata tata

koko koko koko koko koko koko

mumu mumu mumu mumu mumu mumu

bebe bebe bebe bebe bebe bebe

dydy dydy dydy dydy dydy dydy

nini nini nini nini nini nini

Rere rere rere rere

Coco coco coco coco

Gigi gigi gigi gigi/

Fifi fifi fifi fifi

Kiki kiki kiki kiki

Tutu tutu tutu tutu

Wymawiamy:

rrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrr

1) przy średnio otwartych ustach

2) przy zaciśniętych zębach

3) z przesuwaniem żuchwy do przodu, do tyłu, na boki

II. Ćwiczenia dykcyjne

SAMOGŁOSKI:

Najczęściej popełniane błędem w tym zakresie jest niedokładna artykulacja samogłosek ustnych, co

sprawia, że głoska “a” staje się podobna do “e”, “i” do “y” itp. oraz asynchroniczna wymowa

głosek nosowych “ę” i “ą” na końcu wyrazów – brzmi to wówczas jako “eł, oł, em, om”. Zalecane

ćwiczenia:

a) Ćwiczenia wyrazów samogłoskowych (czytaj wyrazy utworzone z samogłosek, zachowując

akcent i długość wyrazu).

kolega – oEa

gatunkowy – auOy

wyleniała – yeAa

łata – Aa

tatulo – aUo

lokata – oAa

tataraki – aaAi

kita – Ia

Zbrodnia to niesłychana Oa o eyAa

Pani zabiła pana Ai aIa Aa

b) Ćwiczenia samogłosek nosowych

wymawiamy następujące wyrazy, zwracając uwagę na to, aby wargi nie wysuwały się do przodu

jak do głoski “ł” : kęs, chcę, kąsa, kęs-kąsa itd., chcą-są, chcą-kęs, nie chcę kąsać

ćwiczenia samogłosek nosowych w pozycji śródgłosowej i wygłosowej: więzy, mężny, wężyk,

tęskny, mężczyzna, klęska, wąski, wąsy, wąchać, wąwóz, ukąszenie, grząska, proszą, noszą, widzą,

dużą, matką, torebką, prześliczną, niemożliwą, wynaturzoną, wyidealizowaną, zaprogramowaną,

przyklejone wąsy, typ męski, bezsensowna klęska, kląskanie słowika, pąsowy kolor, ułożony

pasjans, rzężenie chorego, grząskie dno

WĄŻ

Idzie wąż wąską drogą,

Nie porusza żadną nogą.

Poruszałby gdyby mógł,

Lecz wąż przecież nie ma nóg!

GĘŚ

Ciężka, potężna i niedołężna

W stawu gęstwinie gęś ugrzęzła

Lecz to nie klęska w gęsiej rodzinie,

Gęś niedołężna z wodą popłynie.

Przeczytaj wiersz, pamiętając o tym, że w śródgłosie z rezonansem wokalicznym głoski ą, ę

mówimy tylko przed szczelinowymi: s z sz ż f w h.

Ą i Ę

Zabawiano się raz grą,

Kto wynajdzie słówka z “ą”.

Jaś napisał słówek rząd,

A więc:

Mąka, łąka, prąd,

Kąt, sąsiadka, bąk, bąbelek.

Nie dał się zawstydzić Felek…

Tak napisał:

Mądry zając,

Przed pogonią uciekając,

Krążył, krążył pod

Dąbrową,

W głąb jej umknął

Z całą głową…

Staś powiedział:- A ja chcę

Znaleźć słówka z samym “ę”.

Więc w zeszycie pisać będę:

Bęc, bęc, bęc, bęc, bębni bęben.

Co to będzie, co to będzie,

Gdy się zlęknie gęś na grzędzie?

Gęś przysiądzie grzędę tę,

Będzie gęgać gę gę gę.

Udały się rymy gęsie.

Klasa się ze śmiechu trzęsie. /R.Pisarski/

Uwaga: przed głoskami: t, d, k, g, p, b, k, g, c, dz, cz, dż, ć, dź, l, ł, w śródgłosie głoski ą, ę

rozkładają się na dwie grupy:

przed głoskami: t, d, k, g, p, b, k, g, c, dz, cz, dż, ć, dź, l, ł, w śródgłosie głoski ą, ę rozkładają się na

dwie grupy:

Ę – en, eń, em, Ą – on, oń, om,

SPÓŁGŁOSKI

Spółgłoski w języku polskim również sprawiają wiele kłopotu mówcom i zwykłym użytkownikom

języka. Poniżej przytoczę najczęściej popełniane błędy:

a) Głoska ń – błędnie wymawiamy ją jako twarde “n” (łancuch, słonce)

– błędnie wymawiamy ją jako twarde “n” (łancuch, słonce)

łańcuch, szańce, tańce, jeńcy, złoczyńca, sińce

wybrańcy na szańcach to straceńcy

jeniec za jeńcem szli wieńcem

na krańcach łąk – kaczeńce

b) Głoska ł (najcześciej po prostu ja omijamy, mówimy gupi, dugi itp.)– podczas ćwiczeń

wymawiamy starannie, z wysunięciem warg do przodu:

Ćwiczenie 1

płaski, płaszcz, gładzi, głupi, głowa, biegał, miał, zaludnił, uczuł

Mówiły jaskółki, ze niedobre są spółki.

Małpy skaczą niedościgle, małpy robią małpie figle.

spustoszył Afrykę, uszkodził auto, ukarał Adama, zabrał owies

“Płyną biali obłokowie.

Który z nich mi słowo powie,

Słowo lotne, światłe słowo,

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: