Geneza i rozwój pomocy społecznej
oraz jej współczesne rozumienie.
Pomoc społeczna w Polsce około XII wieku wyglądała nieco inaczej niż na świecie, gdyż ruch reformatorski, który odegrał dużą rolę na świecie w Polsce nie był popularny.
Początki opieki społecznej w Polsce związane są
z działalnością zakonów i stowarzyszeń religijnych,
a zwłaszcza z prowadzonymi przez nie szpitalami
zwanymi “domami gościnnymi”.
W XV wieku do działalności opiekuńczej prowadzonej przez zakony zaczynały włączać się osoby świeckie
Przy kościołach organizowane były bractwa,
które prowadziły z reguły działalność dobroczynną.
Powstawały także pierwsze akty prawne usiłujące regulować działalność opiekuńczą państwa.
Jednym z pierwszych był statut wiśnicki ( 1347 rok ) Kazimierza Wielkiego traktujący o sprawowaniu opieki nad upośledzonymi.
Innym aktem było prawo do żebrania z 1496 roku,
na mocy którego wydawane były świadectwa uprawniające do żebrania.
Powstała także pierwsza w historii Polski
„ustawa psychiatryczna” uwzględniająca konieczność sprawowania opieki nad chorymi psychicznie,
która była zawarta w statucie litewskim z 1526 roku.
W drugiej połowie XVII wieku Sejm Polski wydał tak zwaną Konstytucję Szpitalną (rok 1775), w oparciu o którą powołano komisję stanowiącą centralny organ nadzoru nad dobroczynnością.
Przełom XIX i XX wieku to przede wszystkim działalność Instytutu Lenvala, Parku Jordana i Ogrodów Rau’a.
Instytut Lenvala prowadził działalność leczniczą, profilaktyczną oraz higieniczno-wychowawczą.
Park Jordana służył przede wszystkim dzieciom
i młodzieży.
Wiek XIX przyniósł ze sobą wzrost liczby i rozwój działalności różnych stowarzyszeń i organizacji społecznych, które uzupełniały działalność instytucji państwowych w zakresie pomocy społecznej.
Spośród różnych towarzystw działających na terenie Polski wymienić można:
⇒ Warszawskie Towarzystwo Dobroczynności,
⇒ Towarzystwo Przyjaciół Dzieci,
⇒ Towarzystwo Opieki nad Ubogimi Matkami i ich
Dziećmi,
⇒ Warszawskie Towarzystwo Higieniczne,
⇒ Towarzystwo Higieny Praktycznej,
⇒ Towarzystwo Przeciwgruźlicze.
Z funduszy społecznych powstały szpitale wyznaniowe, górnicze, lazarety (szpitale wojskowe), szpitale miejskie, prowincjonalne, itp.
Do fabryk wprowadzano stopniowo inspektorów czuwających nad bezpieczeństwem i higieną pracy robotników, organizowano też ambulatoria, wprowadzano porady akuszeryjne dla ciężarnych robotnic, organizowano płatne urlopy, itd.
Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości została uchwalona Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej,
której pięć artykułów dotyczyło problemów pomocy społecznej.
W 1923 roku została uchwalona ustawa o opiece społecznej, w której była mowa o zaspokajaniu ze środków publicznych niezbędnych potrzeb życiowych tych osób, które trwale lub chwilowo własnymi środkami materialnymi lub własną pracą uczynić tego nie mogą, jak również zapobieganiu wytwarzania się stanu wyżej określonego.
Według ustawy przedmiotem i zakresem opieki była:
⇒ opieka nad niemowlętami, sierotami, dziećmi
zaniedbanymi, opuszczonymi, przestępcami
oraz zagrożonymi;
⇒ ochrona macierzyństwa;
⇒ opieka nad starcami, inwalidami, nieuleczalnie
chorymi, kalekami, upośledzonymi umysłowo;
opieka nad bezdomnymi ofiarami wojny;
⇒ opieka nad więźniami;
⇒ walka z żebractwem, włóczęgostwem, nierządem,
alkoholizmem;
⇒ pomoc instytucjom opiekuńczym, prywatnym
i współdziałanie z nimi.
W sytuacji panującego w Polsce międzywojennej bezrobocia, pomoc świadczona była ze środków
Funduszu Pracy (powstałego w 1933 roku),
oraz społecznych środków Obywatelskiego Ogólnopolskiego Komitetu Zimowej Pomocy Bezrobotnym.
Niezależnie od opieki obowiązkowej funkcjonowała opieka prowadzona przez stowarzyszenia opiekuńcze, fundacje, gminy wyznaniowe i zgromadzenia zakonne.
Od roku 1928 w każdej gminie, mieście, dzielnicy pojawili się opiekunowie społeczni, którzy współdziałali z samorządami oraz gminami, powiatowymi i wojewódzkimi komisjami opieki społecznej,
w skład których wchodzili także przedstawiciele stowarzyszeń opiekuńczych i samorządów.
Opiekunowie społeczni wybierani byli przez rady
gminne na okres trzech lat i korzystali z ochrony prawnej podczas wykonywania swoich obowiązków.
Pierwsze lata po II wojnie światowej były w Polsce okresem ratownictwa w pomocy społecznej.
Powracającym z niemieckich obozów pracy i obozów koncentracyjnych udzielano pomocy w formie dożywiania, dostarczania odzieży, organizowania domów noclegowych
i schronisk dla bezdomnych.
Powołane zostało Ministerstwo Pracy i Opieki Społecznej (1945 rok) oraz wydziały opieki w urzędach wojewódzkich, a także społeczne Komitety Opieki Społecznej, stopniowo wznawiały swoją działalność różne organizacje.
Zadania ratownicze pełniły także takie organizacje jak:
⇒ Polski Czerwony Krzyż,
⇒ Centralny Komitet Opieki Społecznej,
⇒ Związek Uczestników Walki Zbrojnej o Niepodległość
i Demokrację, itd.
Do 1950 roku działały także:
⇒ Towarzystwo Przyjaciół Dzieci Ulicy,
⇒ Towarzystwo Gniazd Sierocych,
⇒ Towarzystwo Burs i Stypendiów,
⇒ Polski Instytut Służby Społecznej.
Lata 1947–1953 to okres reorganizacji i likwidowania
wielu organizacji i stowarzyszeń.
Ustawa o terenowych organach jednolitej władzy państwowej (marzec 1950 r.) anulowała w praktyce ustalenie ustawy o pomocy społecznej z roku 1923
w odniesieniu do dzieci i młodzieży.
Opiekę nad dzieckiem podzielono między resorty:
⇒ oświaty,
⇒ zdrowia i opieki społecznej,
⇒ sprawiedliwości.
Zakłady opiekuńcze dla dzieci, młodzieży i dorosłych zostały upaństwowione po roku 1952.
⇒ Powołano Polski Komitet Pomocy Społecznej,
⇒ powstały pierwsze punkty Polskiego Czerwonego
Krzyża,
⇒ uruchomiono dzienne domy pomocy społecznej.
Po utworzeniu Ministerstwa Zdrowia i Opieki Społecznej (1960 r.), powstały pierwsze szkoły pracowników socjalnych (1966 r.),
utworzono też sieć ośrodków opiekuna społecznego
Obowiązujący do wybuchu II wojny światowej
system ubezpieczeń społecznych został zreorganizowany.
W jego skład weszły ubezpieczenia obowiązkowe
i dobrowolne.
Zadania te realizował Zakład Ubezpieczeń Społecznych
w formie ubezpieczeń na wypadek choroby
oraz różnego rodzaju rent i emerytur.
Po odzyskaniu niepodległości uchwalono Ustawę
o Opiece Społecznej (1923 r.)
Art. 1
tego dokumentu mówi o tworzeniu specjalnych komunalnych organów opieki społecznej
czyli komisji opieki społecznej i opiekunów
społecznych.
Było to stanowisko honorowe i bezpłatne.
Ustawa określała również obowiązki opiekuna,
które stanowiły wskaźnik do roli jaką pełnił.
Wśród obowiązków wyróżniono:
⇒ współdziałanie z organami gminnymi w zakresie
wykonywania opieki społecznej,
⇒ udzielanie pomocy potrzebującym w ramach
obowiązujących przepisów,
⇒ udzielanie w nagłych przypadkach pomocy doraźnej,
⇒ Składanie komisji sprawozdań z własnej działalności.
Przyczyną powstania ustawy i powołania do działalności opiekuna społecznego były zmieniające się i rosnące potrzeby rozwoju pracy społecznej.
Potrzebni byli organizatorzy życia gospodarczego
i społecznego, których głównym zadaniem było:
⇒ informowanie,
⇒ uczenie podstaw,
⇒ popularyzowanie,
⇒ pokazywanie wzorców życia w porozbiorowej
rzeczywistości.
W tych warunkach powstał obraz pracownika socjalnego – instruktora, praktyka aktywizującego obywateli kraju.
Instytucja tzw. Instruktorów społecznych powołana została w 1937 roku na terenie województwa warszawskiego.
Do jej głównych zadań należało roztaczanie opieki
nad dziećmi z rodzin zastępczych poprzez systematyczną i planową kontrolę oraz pobudzanie do działania samorządów w zakresie opieki społecznej.
Instruktor chcąc być skutecznym musiał posługiwać się prostymi i czytelnymi środkami np. :
organizowanie wycieczek,
bibliotek,
spotkań z kulturą.
Tutaj bardzo wyraźny jest obraz pracownika socjalnego działającego na wsi.
Miał on być osobą zżytą ze swoim środowiskiem naturalnym i społecznym, co miało umożliwić pełne zrozumienie tegoż środowiska, jego kultury
i gospodarki.
Pracownikiem socjalnym w tamtym okresie był również specjalista w jakimś zawodzie.
Do nich należeli między innymi:
⇒ lekarze szerzący idee z zakresu oświaty zdrowotnej,
⇒ inżynierowie rolnicy wprowadzający nowe sposoby
upraw.
Okres II wojny światowej to gwałtowny wzrost potrzeb opiekuńczych i personelu ośrodków pomocy społecznej.
To okres ratownictwa, gdzie głównymi formami pomocy było:
⇒ dożywianie,
⇒ dostarczanie odzieży,
⇒ organizowanie domów noclegowych i schronisk
dla bezdomnych.
Po wojnie odtworzone zostały organizacje społeczne
i opiekuńcze,
a pracownik socjalny zmienił ponownie swój charakter
Ów pracownik miał być czujnym, wrażliwym i bystrym kierownikiem oraz rzeczowym doradcą, umiejącym
w każdej sytuacji życiowej znaleźć słuszne rozwiązanie.
Po roku 1958 nastąpiło przejście z tzw. pomocy biernej
na pomoc czynną, aktywną, polegającą na wyszukiwaniu osób i rodzin potrzebujących opieki, na rozpoznawaniu potrzeb ludzkich bezpośrednio w środowisku.
W tym okresie powstały pierwsze szkoły pracowników socjalnych i sieć ośrodków opiekuna społecznego
W dzisiejszej rzeczywistości pracownik socjalny
nie tylko powinien ale musi odznaczać się postawą profesjonalną w pracy zawodowej.
Warunkiem tego jest odpowiednie przygotowanie teoretyczne czyli posiadanie wiedzy, a wiąże się to
z pełnymi kwalifikacjami zawodowymi.
To jednak stanowi niewystarczający warunek do bycia profesjonalistą. Konieczne jest zdobycie doświadczenia i praktyki oraz posiadanie specyficznych predyspozycji osobowościowych. Obszary wiedzy w jakich powinien sprawnie poruszać się pracownik socjalny to głównie psychologia, prawo, psychiatria, pedagogika oraz polityka społeczna.
Prócz teoretycznych wiadomości, ważne jest posiadanie konkretnych umiejętności.
Od profesjonalnego pracownika socjalnego wymaga się przede wszystkim:
⇒ umiejętności (łatwości) nawiązywania kontaktu
z klientem,
⇒ podejmowania decyzji i szybkiej interwencji,
⇒ postawienia diagnozy,
⇒ oceny sytuacji klienta.
Pracownik socjalny – profesjonalista powinien posiadać umiejętność sprawnego działania czyli organizowania pracy, czasu i koordynowania działań zmierzających
do zaspokojenia potrzeb klientów.
Do wyżej przedstawionego modelu profesjonalisty
prócz wiedzy i umiejętności zaliczamy również postawy pożądane w danym zawodzie, a dotyczące głównie relacji
pracownik socjalny – klient.
Do postaw tych należą:
otwartość, cierpliwość, życzliwość, lojalność, wyrozumiałość i tolerancja.
Osobną aczkolwiek niezwykle istotną cechą profesjonalizmu jest utrzymanie etycznych standardów
nie tylko w pracy zawodowej, ale także w życiu osobistym.
Podsumowując, wypada zauważyć, iż sylwetka pracownika socjalnego i jego rola zawodowa zmieniały się w zależności od potrzeb jednostki, grup czy całych społeczności.
Przeszedł on drogę szeregu zmian i ulepszeń,
aby w czasach współczesnych stać się profesjonalistą nastawionym przede wszystkim na pomoc ludziom potrzebującym.
Szerzej na temat pracownika socjalnego powiemy
na jednym z kolejnych wykładów.
Pomoc społeczna jest jednym z komponentów polityki społecznej.
W znaczeniu funkcjonalnym pomoc społeczną określa się jako metodę, technikę lub narzędzie działania służące zaspokajaniu określonych potrzeb jednostek,
rodzin czy grup społecznych.
Lata 80-te i 90-te przyniosły w Polsce wiele nowych zjawisk w sferze społecznej.
Wraz ze zmianą ideologii państwa zmienia się również jego polityka społeczna, która rozumiana jest jako szczególny rodzaj aktywności politycznej, określający ramy oddziaływań państwa w kierunku poprawy bytu
jego społeczności.
Polityka społeczna bardzo często odnosi się
do pewnego obszaru ingerencji państwa lub sfery
jego działania, gdzie ciała publiczne i siły społeczne zajmują się kształtowaniem warunków życia ludności oraz stosunków międzyludzkich
(zwłaszcza w środowisku zamieszkania i pracy).
Aby polityka społeczna mogła być realizowana,
potrzebne jest określenie jej celów nadrzędnych.
Pewną typologię celów polityki społecznej przedstawia Zofia Morecka, według której występują one w trzech następujących obszarach:
ekonomicznym jako zaspokajanie potrzeb
rozszerzonej
reprodukcji i racjonalne użytkowanie zasobów pracy
warunkujące wzrost i rozwój gospodarczy;
⇒ społeczno–politycznym jako zachowanie spokoju
społecznego w celu uzyskania harmonijnego
współdziałania we wszystkich dziedzinach różnych
klas i grup społecznych;
⇒ moralnym jako urzeczywistnienie wartości etycznych
regulujących stosunki międzyludzkie w różnych
przekrojach.
Nie tylko w celach ale i w założeniach polityka
społeczna odnosi się do pomocy państwa
w stosunku do całej społeczności i poszczególnych
jej jednostek.
Ta pomoc realizowana jest przez instytucję państwową, jaką jest opieka społeczna. Zainteresowanie polityką społeczną w związku z pracą socjalną bierze się z przekonania, że decyzje polityczne mają wpływ na zakres i formy tej działalności praktycznej w państwie, którą nazywa się pomocą społeczną.
Polska ustawa o pomocy społecznej z dnia 19.11.1990 roku została znowelizowana dnia 12.03.2004,
a weszła w życie 01.05.2004 roku.
ustawie tej (Art.2.1.) czytamy:
„Pomoc społeczna jest instytucją polityki społecznej państwa mająca na celu umożliwienie osobom i rodzinom przezwyciężanie trudnych sytuacji życiowych, których nie są w stanie one pokonać, wykorzystując własne uprawnienia, zasoby
i możliwości.
2. Pomoc społeczną organizują organy administracji rządowej i samorządowej, współpracując w tym zakresie na zasadzie partnerstwa z organizacjami społecznymi, związkami wyznaniowymi, stowarzyszeniami o charakterze charytatywnym, fundacjami oraz osobami fizycznymi i prawnymi.
Osoby i rodziny korzystające z pomocy społecznej są obowiązane do współudziału w rozwiązywaniu ich trudnej sytuacji życiowej”.
Art. 7 ustawy mówi: „Pomocy społecznej udziela się osobom i rodzinom w szczególności z powodu:
1) ubóstwa,
2) sieroctwa,
3) bezdomności,
4) bezrobocia,
5) niepełnosprawności,
6) długotrwałej lub ciężkiej choroby,
7) ...
ulcik99