Podstawowe pojęcia i kategorie makroekonomiczne oraz czynniki wzrostu gospodarczego.
Makroekonomia – zajmuje się analizą gospodarki jako całości i bada czynniki wpływające np.: na poziom globalnej produkcji i konsumpcji w danej gospodarce, ogólną wielkość cen, globalne zatrudnienie i poziom inwestycji, a także dochody i wydatki budżetu państwa. Dlatego stwierdza się, że makroekonomia bada zagregowane wielkości w kontekście całej gospodarki.
Makroekonomia decyduje o poziomie kształtowania się podstawowych wskaźników makroekonomicznych łącznie z tempem wzrostu gospodarczego oraz kształtuje poziom życia narodów. Do zagadnień, którymi zajmuje się makroekonomia należą:
1) produkt narodowy brutto ( PNB )
2) inflacja
3) bezrobocie
4) bilans płatniczy w połączeniu z bilansem handlowym
Wydatki na dobra i usługi = 5000 zł.
Oszczędności Dobra i usługi Wydatki na 2000 zł inwestycje 2000 zł
Usługi czynników produkcji
Dochody czynników produkcji = 7000 zł
Z punktu widzenia makroekonomii najważniejsze są cztery cele:
1) produkcja
- wysoka stopa wzrostu
- wysoki poziom w stosunku do rozporządzalnego kapitału
2) zatrudnienie
- wysoki poziom zatrudnienia
- niskie bezrobocie
3) stabilność poziomu cen przy swobodnej grze sił rynkowych
4) bilanse zagraniczne:
- równowaga eksportu i importu
- stabilność kursu waluty
Bardzo ważne są też cztery podstawowe narzędzia, którymi makroekonomia się posługuje:
1) polityka fiskalna
- wydatki publiczne
- podatki
2) polityka monetarna
- kontrola podaży pieniądza wywierająca wpływ na stopę procentową
3) polityka dochodowa
4) stosunki międzynarodowe
- polityka handlu zagranicznego
- interwencjonizm w odniesieniu do kursów walutowych
Jedną z najlepszych miar poziomu produkcji w gospodarce jest produkt narodowy
brutto, który może być rozpatrywany w dwóch pojęciach. Jeżeli PNB jest wyrażony w cenach bieżących to mówimy, że jest to PNB nominalny. Natomiast PNB realny jest skorygowany o poziom inflacji w danym kraju. Uwagę zwraca się na znaczenie PNB realnego, który jest określany jako tętno gospodarki narodowej.
W okresie największego kryzysu gospodarczego w latach 1929 –33 doszło na wskutek spadku produkcji do spadku zatrudnienia i wzrostu bezrobocia. Analizując to zjawisko też w przyszłości dla wielu krajów stwierdzono, że kiedy produkcja i zatrudnienie są na wysokim poziomie to wzrasta inflacja, natomiast przy wysokim bezrobociu inflacja przygasa.
Często wyodrębnia się tzw. naturalną stopę bezrobocia, która aktualnie w USA wynosi
ok.. 5% ogółu całej siły roboczej. Stwierdzono, że gdy następowałby spadek bezrobocia poniżej tej stopy to inflacja zaczęłaby wzrastać.
Jeżeli naturalna stopa bezrobocia odpowiada tendencjom rozwojowym w PNB to mówimy, że mamy do czynienia z produktem potencjalnym. Jest to najwyższy poziom PNB, do którego utrzymania zdolna jest dana gospodarka bez wywoływania inflacji. Pojawiająca się różnica między produktem potencjalnym, a realnym stanowi tzw. lukę PNB i oznacza ona ilość dóbr i usług, którą traci gospodarka z powodu nadmiernego bezrobocia.
W przypadku USA największa luka PNB wystąpiła w latach 30 oraz 60.
Wielu autorów uważa, że luki w PNB nie muszą być wynikiem złej polityki finansowej państwa, lecz mogą być też skutkiem wcześniejszego zwalczania inflacji, co często wiąże się z uruchomieniem inwestycji na rzecz de inflacji.
Kształtowanie się zatrudnienia i bezrobocia z punktu makroekonomii.
Zagadnieniem tym zajmował się Anglik J. M. Keynes i odnosił to do wielkiego kryzysu gospodarczego lat 1929 – 33. Jego celem było wyjaśnienie mechanizmów bezrobocia i sposobów jego zwalczania. W założeniu tym Keynes podważył koncepcję Smitha dotyczącą „niewidzialnej ręki rynków”.
Relacje jakie występują między zasobami siły roboczej obejmują: zasoby w wieku produkcyjnym, zdolne do pracy i gotowe do jej podjęcia na typowych warunkach dla danej gospodarki. Natomiast relacja jaka występuje między siłą roboczą i ludnością w wieku produkcyjnym określana jest jako współczynnik aktywności zawodowej. Do czynników wpływających na wielkość tego współczynnika zaliczamy:
a) poziom i wielkość płac
b) model rodzinny
c) możliwość znalezienia pracy
Zasoby siły roboczej są sumą zatrudnienia i bezrobocia ( Sr = Z + B ). Natomiast współczynnik aktywności zawodowej wyraża się wzorem
az = Sr / lp
, gdzie lp oznacza ludność w wieku produkcyjnym
Bezrobocie możemy określić wzorem
B = az * lp – Z
Obok tych miar absolutnych występują też miary relatywne, do których zaliczamy stopę bezrobocia
Bezrobocie jest to zjawisko polegające na tym, że część ludności w wieku produkcyjnym, zdolnej do pracy i gotowej do jej podjęcia, pozostaje bez pracy mimo prób jej znalezienia. Definicja ta w skali świata nie jest jednoznacznie interpretowana i w Wielkiej Brytanii od 1972 roku wielkość bezrobocia jest szacowana na podstawie ilości ludności otrzymujących zasiłki dla bezrobotnych.
Inną zasadę stosuje się w USA, gdzie wielkość bezrobocia szacuje się na podstawie badań ankietowych.
W Polsce są stosowane dwie metody szacowania wielkości bezrobocia:
1) metoda szacunkowa, którą przeprowadza Urząd Pracy i zalicza do bezrobotnych:
a) osoby zdolne do pracy i gotowe do jej podjęcia
b) osoby pozostające bez pracy i nie uczące się w szkole z wyłączeniem szkół wieczorowych i zaocznych
c) osoby zarejestrowane w Urzędzie Pracy
2) metoda BAEL ( badanie aktywności ekonomicznej ludności ) – według niej do osób bezrobotnych zaliczamy te osoby, które spełniają warunki:
a) w okresie badanego tygodnia nie pracują
b) aktywnie poszukują pracy
c) są gotowe podjąć pracę w danym tygodniu lub tygodniu następnym
Między jedną a drugą metodą wystąpiły rozbieżności i tak w 1994 roku oszacowano, że według metody BAEL bezrobocie wynosi 2,7 mln. osób, natomiast według Urzędu Pracy bezrobocie wynosi 2,5 mln. osób.
Można stwierdzić, że zmiana bezrobocia jest różnicą pomiędzy wielkością napływu a odpływu siły roboczej.
Spotyka się różne klasyfikacje bezrobocia, ale najczęściej wymienia się jako przyczynę bezrobocia zmiany strukturalne w gospodarce, które mogą powodować wzrost skali bezrobocia w sytuacji nierównowagi i równowagi rynku pracy.
Bezrobocie może przyjąć dwie postacie:
1) bezrobocia strukturalnego
2) bezrobocia frykcyjnego
Bezrobocie strukturalne powstaje w warunkach niedopasowania struktury podaży i popytu na siłę roboczą w aspekcie:
a) kwalifikacyjnym
b) zawodowym
c) regionalnym
Bezrobocie frykcyjne jest charakterystyczne dla gospodarek wysoko rozwiniętych, gdzie istnieją niedopasowania ilości miejsc pracy do ilości wolnej siły roboczej. Zawsze bowiem musi upłynąć pewien okres czasu zanim bezrobotni znajdą pracę.
W trakcie analiz udowodniono, że stopa bezrobocia ma wpływ na okres trwania bezrobocia i tak im jest ona większa, tym dłużej trwa bezrobocie w kraju.
Rynek pracy wykazuje się typowymi zależnościami w przypadku równowagi i stanowi, że jest to punkt przecięcia się krzywej popytu i podaży na pracę przy określonej stawce płac realnych.
Stawka płac realnych Ppp Pdp
w % A B
Płr1
Płr0 C
Sr2 Sr0 Sr1 Siła robocza
Według neoklasyków sytuacja ta jest związana z tzw. bezrobociem dobrowolnym, gdyż przez działalność związków zawodowych robotnicy wywalczyli wyższą stawkę płac realnych na poziomie Płr1, jednak ta zwiększona stawka płac wywołała na odcinku AB powstanie dodatkowego bezrobocia.
Teorie te zostały rozbudowane w odniesieniu do naturalnej stopy bezrobocia i sformułowane przez P. E. Phelpsa i M. Friedmana. Dopuszczali oni istnienie bezrobocia w równowadze, które określili bezrobociem naturalnym. Przyczyn tego bezrobocia doszukiwali się w niedoskonałym funkcjonowaniu rynków, a zwłaszcza:
1) niepełnej informacji co do wolnych miejsc pracy
2) w niedoskonałej mobilności siły roboczej
3) w zakresie ograniczonym występowania konkurencji z powodu istnienia zasiłku, płac nominalnych
i dlatego państwo powinno dążyć do stworzenia mechanizmów rynków oraz dążyć do usprawnienia rynku pracy.
Odwrotne poglądy reprezentowali keyniści, którzy postulowali o konieczności ingerencji państwa w procesy gospodarcze, a zwłaszcza w kształtowanie się bezrobocia. I tak państwo powinno kształtować popyt na towary za pomocą instrumentów fiskalnych i pieniężnych. Twierdzili oni, że w sytuacji braku popytu na asortyment producenci:
1) ograniczają produkcję i zatrudnienie
2) pojawia się trwałe bezrobocie w postaci nadwyżki popytu nad podażą siły roboczej, która nie może być zlikwidowana przez działanie mechanizmów rynkowych. Sytuację tę przedstawia keynesistowskie ujęcie bezrobocia na rysunku
Stawka płac Ppp Ppd
A
Sr1 Sr0 Siła robocza
Według tego ujęcia przyjęto, że podaż siły roboczej jest stała (Pdp) i kształtuje się na poziomie Sr0. Gdyby przyjęto ponadto, że odpowiada jej popyt na poziomie Sr0 przy poziomie płacy Płr0, wówczas równowaga ustali się w punkcie C. W przypadku, gdy nastąpi spadek popytu, a tym samym i podaży towarów, to wówczas producenci zmniejszą zatrudnienie siły roboczej i jej poziom spadnie z Sr0 do Sr1. Może temu towarzyszyć wzrost płacy, natomiast odcinek Sr0 Sr1 ukazuje wielkość bezrobocia.
Powszechny jest pogląd, że na stopę bezrobocia w sposób bezpośredni oddziaływują instrumenty makroekonomii:
1) fiskalne ( podatki, wydatki budżetowe )
2) pieniężne ( stopa procentowa, podaż pieniądza )
Wszystkie one stymulują popyt na towary, ale na stopę bezrobocia wpływ ma także polityka mikroekonomiczna:
1) tworzenie przez państwo dodatkowych miejsc pracy
2) substydiowanie zatrudnienia
3) finansowanie przez państwo szkoleń zawodowych
4) świadczenie przez biura pracy usług pośrednictwa
5) stworzenie przez państwo zachęt do skrócenia czasu pracy
W zakresie zwalczania bezrobocia zwraca się uwagę na pasywną politykę państwa, która polega na:
1) przydzielaniu zasiłków finansowych dla bezrobotnych
2) gwarantowaniu wypłat świadczeń odszkodowawczych dla zwalnianych
3) państwo może gwarantować wypłatę zasiłków dla osób przechodzących na wcześniejszą emeryturę
Wśród tych elementów polityki państwa duże znaczenie ma stopa kompensacji rozumiana jako stosunek wielkości otrzymywanego zasiłku do średniej krajowej.
Najwyższy wskaźnik kompensacji ma Szwecja, Austria, Holandia, Hiszpania, a najmniejszy zbliżony do Polski ma Wielka Brytania.
...
aisza24