rozmowa_z_rodzicami_dziecka_krzywdzonego.pdf

G rażyna r ymaszewska , e wa O lewicz • Rozmowa z Rodzicami dziecka kRzywdzonego

G rażyna r ymaszewska , e wa O lewicz

Ośrodek Terapii Dzieci i Młodzieży z Rodzin Alkoholowych w Gdańsku

Rozmowa z rodzicami dziecka krzywdzonego

W artykule przedstawione zostały etapy rozmowy interwencyjnej z rodzicem dziecka krzyw-

dzonego. Autorki zwracają również uwagę na szereg czynników utrudniających podejmowanie

skutecznych działań w sytuacji przemocy domowej.

Wstęp

rzywdzenie dziecka w rodzinie na-

leży do najbardziej poruszających

i angażujących emocjonalnie prob-

lemów, z jakimi w swojej praktyce zawo-

dowej stykają się specjaliści pomagający

dzieciom. Dom rodzinny, który powinien

być bezpiecznym miejscem, gdzie dziecko

doświadcza opieki i miłości, w sytuacji

przemocy domowej staje się źródłem poni-

żenia, cierpienia i lęku. Naturalną reakcją

w konfrontacji z taką sytuacją jest oburzenie

i gniew.

Zadanie sporządzenia pogłębionej diag-

nozy sytuacji rodzinnej, a w skrajnych

przypadkach uczestniczenie w procesie,

którego efektem jest zabranie dziecka z domu

lub wkroczenie na drogę postępowania

karnego, wywołują niepokój i wewnętrzne

konlikty. Bywa i tak, że kontakt z dzie-

ckiem krzywdzonym przywołuje nasze

własne wspomnienia z dzieciństwa i zwią-

zane z nimi trudne emocje. Jednak niewiele

uwagi poświęca się sposobom radzenia so-

bie z tymi emocjami. Tymczasem mają one

ogromny wpływ na efektywność pomocy

świadczonej przez nas dzieciom krzywdzo-

nym i ich rodzinom.

Dlatego, zanim przystąpimy do omówie-

nia kolejnych etapów rozmowy interwen-

cyjnej z rodzicem dziecka krzywdzonego,

chciałybyśmy zwrócić uwagę na niektóre

czynniki i mechanizmy utrudniające po-

dejmowanie skutecznych działań w sytu-

acji przemocy domowej. Świadomość tych

trudności podnosi skuteczność i profesjo-

nalizm naszej pracy, pomaga w nawiązy-

waniu kontaktu i przeprowadzaniu roz-

mów z rodzicami.

Czynniki utrudniające skuteczną pomoc

dziecku krzywdzonemu

Mechanizm nadidentyfikacji

Stres związany z pracą z rodzinami,

w których dzieci są krzywdzone, oraz na-

sza trudność w konfrontowaniu się z włas-

nymi negatywnymi uczuciami do rodziców

i cierpieniem dziecka sprawiają, że czasami

nieświadomie uruchamiamy mechanizm

nadidentyikacji. Oznacza to, że projektuje-

my na nich nasze realne lub przypisywane

sobie cechy i przeżywane przez nas uczu-

cia wobec dziecka, a nie próbujemy wczuć

G rażyna r ymaszewska , e wa O lewicz • Rozmowa z Rodzicami dziecka kRzywdzonego

się w ich sytuację po to, aby móc ich zaak-

ceptować. Możemy też postrzegać dzieci

jako lepiej funkcjonujące i silniejsze niż są

w rzeczywistości oraz interpretować ich

zachowania w sposób, który nas uspokaja.

W efekcie możemy tworzyć zniekształcony

obraz rodziców i dzieci.

Określając na tej podstawie cele do

zrealizowania, mogą one znacznie prze-

wyższać rzeczywiste zasoby rodziny oraz

nie odpowiadać na najpilniejsze potrze-

by dziecka. Przykładem jest sytuacja,

w której odwlekamy decyzję o umieszcze-

niu dziecka w placówce opiekuńczej, po-

nieważ postrzegamy rodzica jako mniej

krzywdzącego niż jest on nim w rzeczy-

wistości, a sytuację dziecka – jako mniej

dramatyczną.

Mechanizm ,,przemieszczania problemu”

Przeszkodą w trafnej ocenie sytuacji

rodziny może się stać także mechanizm

,,przemieszczania problemu”. Polega on na

skupianiu się przez specjalistów na jednym

z wielu problemów dziecka, np. na dei-

cytach rozwojowych (opóźnienie rozwoju

psychoruchowego), zaburzeniach nerwico-

wych (lęki, moczenie nocne), zaburzeniach

zachowania. Jeśli nakierujemy swoją uwagę

na te problemy, nie wiążąc ich z sytuacją

krzywdzenia dziecka w rodzinie, pomoc

udzielona dziecku będzie niewystarczająca.

Strategie przetrwania dzieci krzywdzonych

Nasze mechanizmy ochrony są wzmac-

niane dodatkowo przez strategie przetrwa-

nia dzieci krzywdzonych. Często biorą one

na siebie część odpowiedzialności za doro-

słych i są wobec nich niezwykle lojalne. Prze-

jawia się to w taki sposób, że dzieci tolerują

frustrację, przezwyciężają lęk, ,,kryją rodzi-

ców”, starają się sprostać ich oczekiwaniom.

One bardziej dbają o dobre samopoczucie

dorosłych niż swoje, dlatego też wyczuwają

często, że gdyby powiedziały całą prawdę

o swojej sytuacji, mogłyby narazić specjali-

stów na przeżywanie negatywnych emocji.

W rezultacie nic nie mówią, żeby ich chronić.

Uczucia wobec rodziców dziecka krzywdzonego

Spotkanie i rozmowa z rodzicem sto-

sującym przemoc wobec dziecka lub

z rodzicem, który niewystarczająco je chro-

ni, jest jedną z najtrudniejszych sytuacji,

z jakimi spotykają się specjaliści. Wzbudza

to w nich silną frustrację, uczucie gniewu,

a nawet wrogości. Rodzą się pytania: Jak

matka mogła do tego dopuścić? Dlaczego

się na to godziła? Dlaczego nie zrobiła nic,

aby chronić dziecko? Pojawiają się komen-

tarze: Taka osoba jest niegodna tego, by być

rodzicem .

Uczucia są wpisane w ludzką naturę.

Rozpoznawanie i akceptowanie uczuć, jakie

wywołują w nas rodzice dziecka krzyw-

dzonego, jest oznaką profesjonalizmu.

O tym świadczy umiejętność radzenia sobie

z tymi uczuciami i dokładanie starań, aby nie

wpływały one na podejmowane działania.

Dlatego osoby profesjonalnie zajmujące

się pomaganiem powinny korzystać z sy-

stematycznych superwizji. Ułatwiają one

oddzielanie tego, co jest wynikiem trudno-

ści specjalisty od trudności pacjentów. Może

się zdarzyć, że osoba pomagająca sama do-

świadczała przemocy w dzieciństwie. Wów-

czas kontakt z rodzicem, o którym wiadomo,

że krzywdzi własne dziecko, może wywołać

w niej negatywne uczucia i utrudniać prze-

prowadzenie rozmowy. W takiej sytuacji

istnieje ryzyko, że osoba ta zamiast poma-

gać, będzie koncentrować się na własnych

przeżyciach i oceniać sytuację dziecka przez

pryzmat osobistych doświadczeń.

G rażyna r ymaszewska , e wa O lewicz • Rozmowa z Rodzicami dziecka kRzywdzonego

Własne przekonania a społeczne stereotypy

Na zachowanie osób pomagających

w sytuacjach przemocy domowej mają

wpływ ich przekonania oraz stereotypy

czy mity dotyczące przemocy w rodzinie.

Jeden z takich mitów głosi: Bicie dziecka

jest oznaką miłości rodzicielskiej, ponieważ

uczy je dyscypliny i kształtuje jego charakter.

Albo inne przykłady: Bita kobieta może bez

problemu odejść od maltretującego ją partne-

ra, Wysokie statystyki dotyczące przemocy

w rodzinie to wymysł feministek . Świado-

mość własnych przekonań i ich źródeł,

np. znanych z autopsji metod wychowaw-

czych, tradycji rodzinnych i kulturowych,

pomaga w weryikowaniu naszych ocen

i umożliwia kontrolowanie ich wpływu na

zachowanie wobec oiar i sprawców prze-

mocy.

Podejmowanie działań tylko z jednej perspektywy

Przeszkodą w efektywnym pomaganiu

dzieciom, które doświadczają przemocy,

jest pomijanie kontekstu rodzinnego oraz

podejmowanie jednostronnych działań.

Sama pomoc psychologiczna, choćby naj-

lepsza, nie wystarcza, aby zatrzymać prze-

moc i zapewnić dziecku bezpieczeństwo.

Jeżeli natomiast będziemy podejmować

tylko działania prawne, a nie zapewnimy

dziecku i jego rodzinie wsparcia psycholo-

gicznego, to udział w procedurach praw-

nych może się okazać ponad ich siły.

Należy pamiętać, co jest priorytetem na

danym etapie pomagania. Nie można kie-

rować dziecka na terapię (rozumianą jako

leczenie skutków urazów psychicznych

spowodowanych przemocą), kiedy jego

zdrowiu, a może nawet życiu zagraża nie-

bezpieczeństwo. Oczywiście dziecko będą-

ce w takiej sytuacji potrzebuje emocjonal-

nego wsparcia, ale najpilniejszą potrzebą

jest powstrzymanie przemocy, nawet jeśli

wiązałoby się to z koniecznością zabrania

dziecka z domu rodzinnego.

Brak współpracy w środowisku lokalnym

Czasami czujemy się osamotnieni w dzia-

łaniu, borykamy się z brakiem współpracy

służb społecznych i innych instytucji w śro-

dowisku lokalnym. Należy podkreślić, że

nawet najlepszy specjalista sam nie poradzi

sobie ze zjawiskiem przemocy. Działanie

w pojedynkę czy jednorazowo podjęta in-

terwencja są mało skuteczne. Skuteczniej-

sze jest tworzenie zespołów interdyscypli-

narnych, których celem jest opracowanie

spójnego, uwzględniającego różne aspekty

sytuacji programu pomocy konkretnemu

dziecku i jego rodzinie.

Taki sposób działania sprawi również, że

żadna z instytucji nie będzie przyjmować

na siebie nadmiernej odpowiedzialności.

Etapy rozmowy z rodzicem

Jak rozmawiać z rodzicem, gdy podejrzewamy,

że dziecko jest krzywdzone w rodzinie? (,,rozmowa diagnostyczna”)

Nawiązanie kontaktu z rodzicem

Należy zadbać o to, aby rozmowa z ro-

dzicem odbyła się w spokojnym miejscu

– w pomieszczeniu, do którego nie wcho-

dzą inne osoby, gdzie nie dzwoni telefon

i można zamknąć drzwi. Dla dobra dziecka

starajmy się pozyskać rodzica do współ-

G rażyna r ymaszewska , e wa O lewicz • Rozmowa z Rodzicami dziecka kRzywdzonego

pracy. Należy go więc traktować z szacun-

kiem. Równocześnie bądźmy zdecydowani

i konsekwentni. Podczas rozmowy unikaj-

my pretensji i oskarżania rodzica. Bądźmy

uważni na pozawerbalne przejawy uczuć

rodzica – wstyd, niepokój, złość.

W miarę możliwości należy reagować na

te uczucia, pomagając rozmówcy, by sobie

z nimi poradził. Nie należy ponaglać ro-

dzica, przerywać mu, okazywać zniecierp-

liwienia i irytacji. Trzeba dbać o prostotę

i przejrzystość języka, stosować zasadę

„minimum słów – maksimum treści”.

Rodzic, któremu zaproponowano rozmowę

na temat problemów dziecka, często nastawia

się obronnie. Wynika to z lęku przed negatyw-

ną oceną jego osoby i postępowania, a także

samego dziecka. Nawiązanie kontaktu z ro-

dzicem może ułatwić powiedzenie mu czegoś

pozytywnego o dziecku – jego osiągnięciach,

kontaktach z rówieśnikami lub o nim samym

– o jego staraniach na rzecz dziecka.

Przedstawienie problemu

Pierwszym celem rozmowy jest ustale-

nie z rodzicem, że dziecko ma problemy

i określenie ich natury. Dopóki się tego nie

ustali, trudno szukać przyczyn problemów

i zastanawiać się nad tym, jak można dzie-

cku pomóc.

Na początku warto przedstawić swoje

intencje: Martwię się o Kubę, ponieważ widzę,

że dzieje się z nim coś niepokojącego i odwo-

łać się do wspólnego celu, jakim jest dobro

dziecka. Należy unikać oceniających opinii

typu: Kuba jest agresywny , a także obwi-

niania rodzica. Nie należy również mówić

wprost, że z dzieckiem są problemy. Tego

rodzaju komunikaty sprawiają, że rodzic

czuje się zaatakowany, nasilają się jego ten-

dencje obronne, co prowadzi do zaprzecza-

nia.

Ponadto opiekun utwierdza się w prze-

konaniu, że winę ponosi dziecko, co może

skłonić go do stosowania kar wobec dzie-

cka. Najlepiej opisać niepokojące zachowa-

nia dziecka, przedstawiając je jako sygna-

ły tego, że dziecko jest w trudnej sytuacji

i z czymś sobie nie radzi.

Warto też dokładnie podać, co dziecko

robi w określonych sytuacjach np.:

– Kiedy Kuba otrzymał ocenę niedostateczną

ze sprawdzianu, zaczął płakać i trząść się. Wi-

działam, że czegoś bardzo się boi.

– Kiedy nauczyciel wychowania izyczne-

go podszedł do Kuby, aby pomóc mu wykonać

ćwiczenie, Kuba skulił się i zasłonił rękami.

Wyglądało to tak, jakby się bał, że zostanie

uderzony.

– Widzę, że Kuba przychodzi do szkoły roz-

drażniony. Gdy inne dziecko do niego podejdzie,

bije je pięściami .

Rodzic może prezentować odmienny od

naszego punkt widzenia na temat zacho-

wań dziecka. W jego opinii problemy, któ-

re dostrzega pedagog (nauczyciel, lekarz),

wcale nimi nie są: To chyba normalne, że chło-

pak bije się z kolegami. Jedynka z klasówki jest

chyba powodem do płaczu . Rodzic może też

upatrywać przyczyn problemów w samym

dziecku – On zawsze był leniwy. W domu

też jest nadpobudliwy i niegrzeczny – lub nie

chcieć przyjąć do wiadomości informacji

o niepokojących zachowaniach dziecka,

a nawet kwestionować fakty – Kuba nigdy

się tak nie zachowuje .

Bywa i tak, że rodzicowi trudno uwie-

rzyć w opisywane problemy dziecka, gdyż

w domu one nie występują. Zdarza się, że

dziecko, bojąc się agresywnego rodzica,

w domu jest ciche i zahamowane. Nato-

miast w szkole odreagowuje napięcie, np.

bijąc kolegów, chodząc po klasie w trakcie

lekcji. W takiej sytuacji warto powiedzieć:

Wierzę pani, że Kuba w domu jest spokojny.

Spróbujmy więc zastanowić się, dlaczego ina-

czej zachowuje się w domu, a inaczej w szko-

le . Jeżeli rodzic stwierdzi, że radzi sobie

z dzieckiem, można zapytać, jak udaje mu

się to osiągnąć. Jeśli opiekun wszystkiemu

zaprzecza, możemy powtórzyć: Ja jednak

martwię się, ponieważ widzę, że z Kubą dzieje

się coś niepokojącego. Moim zdaniem dziecko

potrzebuje pomocy .

G rażyna r ymaszewska , e wa O lewicz • Rozmowa z Rodzicami dziecka kRzywdzonego

Można również odwołać się do wiedzy

na temat rozwoju dzieci: W zachowaniu Kuby

widać dużo napięcia i niepokoju. Wycofuje się

z kontaktu z rówieśnikami, nie bawi się z nimi. To

nie jest naturalna reakcja dziecka w jego wieku lub

pokazać szkody, jakie ponosi dziecko: Kuba ma

duże możliwości, a jednak trudno mu się uczyć. Wi-

dać, że jakieś zmartwienia pochłaniają jego energię .

Ustalenie przyczyn problemów dziecka

Określenie problemów dziecka jest

punktem wyjścia do wspólnego z rodzicem

poszukiwania ich przyczyn. Nie należy

od razu przedstawiać naszych hipotez od-

noszących się do tych przyczyn. Pediatra

może powiedzieć matce: Nie znalazłam żad-

nej choroby, która byłaby przyczyną moczenia

nocnego u Małgosi. U dzieci taka reakcja jest

często wynikiem przeżywania jakichś sytuacji

stresowych. Jak pani myśli, co może być źródłem

stresu Małgosi? Nauczyciel natomiast może

zapytać rodzica: Jak pani/pan tłumaczy sobie

trudności Kuby?; Zastanawiam się, skąd biorą

się trudności Kuby. Co pani/pan myśli na ten

temat?

Tak sformułowane pytanie umożliwi

poznanie opinii rodzica, pokaże mu, że

liczymy się z jego zdaniem i oczekujemy

od niego zaangażowania w rozwiązywa-

nie problemów dziecka. Jest to szczególnie

istotne w przypadku rodziców, którzy mają

tendencję do przerzucania odpowiedzial-

ności za problemy swojej rodziny i własne

na innych ludzi i instytucje.

Dociekając przyczyn trudności dziecka,

warto zapytać o:

– sytuację rodzinną,

– relację dziecka z drugim rodzicem i ro-

dzeństwem,

– sposoby rozwiązywania ewentualnych

konliktów w rodzinie,

– reakcje rodziców na problemy dziecka

i sposoby radzenia sobie z nimi.

Jeżeli rodzic ujawni problemy rodziny –

warto powiązać je z niepokojącymi zacho-

waniami dziecka: Powiedziała pani, że mąż

krzyczy na Kubę i potrai go uderzyć, kiedy syn

przychodzi do domu z oceną niedostateczną. To

tłumaczy jego napięcie i zdenerwowanie w szko-

le. Nauka kojarzy mu się z zagrożeniem .

Ujawnienie problemów rodziny często

wiąże się z przeżywaniem silnych emocji

– wstydu, lęku, poczucia winy. Warto więc

być uważnym na różne sygnały pozawer-

balne (ton głosu, mimikę) wysyłane przez

osobę, z którą rozmawiamy, by właściwie

zareagować na to, co może ona przeżywać.

W takiej sytuacji ważne jest okazywanie

zrozumienia: Pewnie jest to dla pani bardzo

trudna sytuacja, kiedy mąż krzyczy i bije syna.

Zastanawia się pani, jak ochronić dziecko?

Ważne też, żeby dać nadzieję: Takie proble-

my można rozwiązać . Jest to dobry moment

do zaproponowania pomocy rodzicowi

i dziecku.

Jeśli podejrzewamy, że rodzic stosuje

przemoc wobec dziecka, pytanie go o kon-

kretne zachowania, np. Czy bije pani/pan

dziecko? , może być ryzykowne. Wzbudzi

to jego nieufność, wywoła reakcję zaprze-

czania, a także przeświadczenie, że dziecko

coś powiedziało. Lepiej jest zadać pytanie

otwarte: Co pani/pan robi, kiedy syn wraca do

domu z kolejną jedynką? Rodzic, który uważa

lanie za właściwą metodę wychowawczą,

w takiej sytuacji sam może ujawnić, że bije

dziecko.

Jeżeli rodzic zdobędzie się na ujawnienie

prawdy o swoim zachowaniu albo o uczu-

ciu gniewu, czy nawet niechęci do dziecka,

należy to docenić, a nie reagować natych-

miastową krytyką. Pamiętajmy – unikanie

oskarżeń, pouczeń i udzielanych naprędce

rad, ułatwia porozumienie z drugą osobą.

Rozmowa, podczas której dajemy rodzi-

cowi wyraźnie do zrozumienia, że dostrze-

gamy problemy dziecka, ale równocześnie

nie sugerujemy ich źródeł, stwarza szansę,

iż rodzic skonfrontuje się z faktem trud-

nej sytuacji swojego dziecka. Nawet, jeżeli

nie jest gotowy do ujawnienia problemu

krzywdzenia, być może sam spróbuje zmie-

nić swoje zachowanie, np. stanie w obronie

dziecka.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: