POZYSKIWANIE MLECZKA PSZCZELEGO.pdf

BIULETYN NAUKOWY

Skrót: Biul. Nauk., Nr 18, 2002

POZYSKIWANIE MLECZKA PSZCZELEGO

METODĄ INTENSYFIKACJI PRODUKCJI

PASIECZNEJ

Maciej Siuda, Jerzy Wilde, Janusz Bratkowski

Katedra Pszczelnictwa UWM, Olsztyn

S ł o w a k l u c z o w e: mleczko pszczele, technologie pasieczne, ekonomika pszczelarska.

Streszczenie

W obecnej sytuacji rynkowej pszczelarze, aby zwiększyć rentowność pasiek, dążą do rozszerzenia

asortymentu wytwarzanych produktów. Mleczko pszczele jest produktem znakomicie pasującym do

podejmowania tego typu działań. Zagadnienia właściwości farmakologicznych mleczka są obecnie

dość dobrze opracowane. Znacznie mniej spotyka się danych w literaturze na temat czynników

sprzyjających pozyskiwaniu mleczka i warunków oraz technologii łatwego pozyskiwania tego produk-

tu przez pszczelarzy.

Produkcja mleczka w dużej mierze jest uzależniona od genetycznych predyspozycji pszczół.

Technologię pozyskiwania mleczka pszczelarz musi dostosować do prowadzonej gospodarki pasiecz-

nej oraz warunków klimatyczno-pożytkowych. Produkcja ta sprzyja efektywniejszemu wykorzys-

taniu pszczół i przy produkcji do 200 g nie wpływa na ilość odwirowanego miodu.

ROYAL JELLY PRODUCTION AS A METHOD OF APIARY PRODUCTION

INTENSIFICATION

Maciej Siuda, Jerzy Wilde, Janusz Bratkowski

Department of Apiculture, University of Warmia and Mazury in Olsztyn

K e y w o r d s: royal jelly, apiary management, beekeeping economics.

Abstract

Due to the present situation on the market, beekeepers try to widen the assortment of bee

products and to increase the profitability of apiaries. Royal jelly is one of these products which is

well-known for its special pharmacological properties. However, professional literature provides

scant information on factors conducive to its production, and technologies facilitating this process.

Royal jelly production depends, to a high degree, on the genetic predisposition of bees. The

technology of this production must be adapted to apiary management, as well as climate and nectar

flow conditions. Royal jelly production enables more effective use of bees and up to a level of 200

g does not affect the honey harvest.

Maciej Siuda, Jerzy Wilde, Janusz Bratkowski

Wstęp

W latach 50. i 60. naszego stulecia, po opublikowaniu w 1953 r. przez

francuskiego pszczelarza dr. Caillas broszury Pszczoły źródłem młodości

iwitalności , mleczko pszczele cieszyło się dużym zainteresowaniem. Nastała

wręcz moda na ten produkt, który był postrzegany jako lekarstwo na wszyst-

kie dolegliwości, zwłaszcza związane z procesami starzenia.

Mleczko pszczele zawiera wiele witamin, w tym kwas pantotenowy,

występujący w niespotykanej koncentracji, który wpływa na długość życia.

W stosunkowo dużej ilości występuje kwas nikotynowy i witamina H.

Witaminy B 1 ,B 2 ,B 6 ,B 12 , witamina C oraz kwas foliowy występują w mniej-

szych ilościach. W mleczku wykryto dużo biopierwiastków (dotychczas

22),m.in.:magnez,cynk,żelazo,miedź,mangan,aspośródmakroelementów:

potas, wapń i sód. Mleczko jest produktem o wysokich walorach odżywczych.

Dostarcza organizmowi wszystkich niezbędnych aminokwasów, cukrów,

biopierwiastków. Dzięki obecności substancji biologicznie czynnych, jak

enzymy, wolne kwasy tłuszczowe, kwasy nukleinowe i nukleotydy, korzystnie

wpływa na przemianę materii, a także procesy odnowy tkanek (K ĘDZIA ,

H OŁDERNA -K ĘDZIA 1992). Mleczko pszczele, ze względu na te liczne wła-

ściwości terapeutyczne, stanowi dobre uzupełnienie gamy oferowanych

produktów pasiecznych.

W obecnej sytuacji rynkowej pszczelarze, aby zwiększyć rentowność

pasiek,dążądorozszerzeniaasortymentuwytwarzanychwnichproduktów

(M ARCINKOWSKI 1994b, P IDEK 1988, W ILDE ,B RATKOWSKI 1996, W ILDE ,C I-

CHOŃ 1999). W ostatnim czasie najczęściej zaleca się pszczelarzom po-

zyskiwanie obnóży pyłkowych (B RATKOWSKI ,W ILDE 2001a, W ILDE ,C ICHOŃ

1999). Pozyskiwanie różnych produktów z pasiek nie tylko zwiększa asor-

tyment, ale również uniezależnia produkcję od warunków klimatycznych

(W ILDE ,B RATKOWSKI 1996). Pozyskiwane w pasiece różne produkty można

łączyć, oferując nowy produkt, często o podwyższonych właściwościach

zdrowotnych. Postępowanie takie ułatwia również sprzedaż produktów

mniej poszukiwanych. Oferowane łączone produkty (dwa w jednym) osiągają

zazwyczaj wyższe ceny i zwiększają możliwości uzyskania zysku w go-

spodarstwie pasiecznym (W ILDE ,C ICHOŃ 1999, B RATKOWSKI ,W ILDE 2001a).

Mleczko pszczele jest produktem dobrze pasującym do podejmowania tego

typu działań.

Zagadnienia jakości i właściwości farmakologicznych mleczka są obecnie

dość dobrze opracowane. Znacznie mniej spotyka się danych w literaturze na

temat czynników sprzyjających pozyskiwaniu mleczka, jak również warunków

i technologii łatwego pozyskiwania tego produktu przez pszczelarzy.

Pozyskiwanie mleczka pszczelego ...

Dyskusja i wnioski

W latach 1987-1992 nastąpiło pięciokrotne zmniejszenie produkcji mleczka

wPolsce(P IDEK 1992). Głównym czynnikiem braku zainteresowania pszczela-

rzy tym profilem produkcji był spadek ceny mleczka na rynkach światowych

i w Polsce. W tym czasie największym producentem mleczka pszczelego w świe-

cie były Chiny, które – dzięki bardzo taniej sile roboczej oraz wyselekcjonowaniu

linii pszczół o wysokich walorach użytkowych w tym kierunku produkcji

– dyktują jego cenę na rynkach światowych (P IDEK 1994). Jest ona utrzymywa-

na na poziomie ok. 40 USD, co czyni ten rodzaj produkcji pasiecznej nieopłacal-

nym w większości krajów, w tym i w Polsce. M ARCIKOWSKI (1994b) oszacował,

iż minimalna cena, przy której opłaciłoby się w Polsce produkować mleczko,

wynosi 120 $ za 1 kg. W tej sytuacji byłoby trudno konkurować polskim

pszczelarzom na rynkach światowych, niemniej jednak mogą się decydować na

podjęcie tej produkcji w celu rozszerzenia gamy oferowanych towarów lub

wykorzystać do wzbogacania mniej popularnych produktów.

Warunki biologiczno-pożytkowe produkcji mleczka

Na produkcję mleczka wpływa wiele czynników. Najważniejszymi są siła

i skład rodziny pszczelej oraz warunki klimatyczno-pożytkowe.

Mleczko pszczele jest wydzieliną gruczołów gardzielowych robotnic, którą

są odżywiane wszystkie larwy w wieku od 1 do 3 dni oraz matki przez cały

okres ich rozwoju larwalnego. Gruczoły gardzielowe uaktywniają się u młodych

pszczół (w wieku od 6 do 14 dni), po uprzednim spożyciu dużych ilości papki

miodowopyłkowej (C RAILSHAIM i in. 1992, C RAILSHAIM ,S TOLBERG 1989, K RÓL

1983). Po okresie wydzielania mleczka gruczoły te ulegają przekształceniu

i produkują enzymy trawienne. Najkorzystniejszym okresem do produkcji

mleczka jest przełom maja i czerwca. W tym czasie rodziny pszczele są już

dostatecznie silne i dużo jest młodych, nie wypracowanych robotnic.

Najwydajniejszym źródłem mleczka są mateczniki. W normalnych warun-

kach pszczoły budują miseczki matecznikowe i pielęgnują mateczniki podczas

nastroju rojowego. Przy produkcji mleczka wykorzystuje się ten sam mecha-

nizm. Zabieg polega na poddaniu rodzinie przygotowującej się do rójki mise-

czek z przełożonymi jednodniowymi larwami. Pszczoły opiekują się nimi,

obficie je karmiąc i odbudowując mateczniki. Po trzech dniach zabiera się

mateczniki z rodziny i wybiera mleczko. Z jednego matecznika można pozyskać

ok. 230 mg mleczka (E LSER 1929).

Sukces w produkcji mleczka w dużej mierze zależy od liczby przyjętych

larw. K RÓL (1974) stwierdziła, że pochodzenie rasowe rodzin wychowujących

Maciej Siuda, Jerzy Wilde, Janusz Bratkowski

ma duży wpływ na liczbę przyjętych larw. Według autorki, najlepiej na rodziny

wychowujące przeznaczać mieszańce międzyrasowe pszczoły kraińskiej i kau-

kaskiej z krajowymi, które zapewniają 2-, 3-krotnie wyższą liczbę przyjętych

larw niż czysto rasowe pszczoły krajowe. W latach osiemdziesiątych czołowi

producenci mleczka w Wielkopolsce często wykorzystywali pszczoły włoskie

lub ich krzyżówki. Przy produkcji mleczka do rodzin wychowujących poddaje

się jednorazowo 2-, 3-krotnie więcej larw niż podczas wychowu matek. Liczba

poddawanych larw zależy od siły rodziny wychowującej oraz sezonu. Jedno-

razowo najwięcej larw poddaje się do rodzin wychowujących będących w na-

stroju rojowym na przełomie maja i czerwca, później zaś systematycznie liczba

poddawanych larw się zmniejsza. Największy procent przyjętych larw uzys-

kiwał P XSCA (1970) w małych seriach, gdy jednorazowo poddawał wychowują-

cej rodzinie 10 – 20 larw. Przy produkcji mleczka zazwyczaj poddaje się od 60

do 100 larw, licząc się z mniejszym procentem przyjmowania larw. Pozys-

kiwanie mleczka zazwyczaj się kończy, gdy rodziny produkcyjne przyjmują

mniej niż 10 – 20% poddawanych larw. Przy produkcji mleczka w rodzinach

bezmatecznych zazwyczaj poddaje się larwy nie dłużej jak 3 – 4 tygodnie. Po

tym okresie mogą w rodzinach pojawić się trutówki fizjologiczne, co utrudnia

poddawanie do takich rodzin matek pszczelich.

Przy tej produkcji jest ważna również wielkość miseczek matecznikowych.

B URMISTROWA (1960) dowiodła, że w miseczkach o średnicy 10 mm pszczoły

składają dwa razy więcej mleczka niż w matecznikach założonych na komórkach

pszczelich. W EISS (1967) zalecał miseczki o średnicy 8,9 mm, w których osiągnął

najwyższy procent przyjętych larw. Przyjmowaniu larw sprzyja umiar-

kowany pożytek. Nadmiar nektaru może powodować zabudowywanie ramek

hodowlanych dziką budową i odkładanie w nich miodu, brak pożytku zaś

obniża procent przyjmowanych larw. W okresach bezpożytkowych można

podkarmiać rodziny wychowujące. W rodzinach produkcyjnych nie nastawio-

nych tylko na produkcję mleczka należy robić to bardzo ostrożnie. M ARCINKOW-

SKI (1994a) stwierdził, że podkarmianie rodzin w sezonie, nawet na sześć

tygodni przed wystąpieniem głównego pożytku, wpływa na obniżenie wartości

odwirowanego miodu. Do podkarmiania rodzin produkujących mleczko jako

dodatkowy produkt zaleca się używać syty lub ciasta miodowo-cukrowego.

Technologie pozyskiwania mleczka pszczelego

Mleczko pszczele, w zależności od intensywności prowadzonej gospodarki

pasiecznej oraz liczby wykorzystywanych pożytków, można prowadzić w rodzi-

nach z matką, rodzinach bezmatecznych i odkładach. W rodzinach z matką

mleczko pszczele produkuje się w miodni oddzielonej od rodni kratą od-

grodową, aby zapobiec ewentualnemu ścinaniu mateczników. Ekstensywnie

Pozyskiwanie mleczka pszczelego ...

produkcję, mleczka możemy prowadzić w okresie narastania nastroju rojowego

lub wówczs, gdy w okolicy stacjonowania pasieki nie występują pożytki towaro-

we. Produkcja mleczka w takich warunkach może stanowić jeden z zabiegów

przeciwdziałających rójce, albowiem nadprodukcja mleczka jest jednym z głów-

nych czynników ją wywołujących. M ARCINKOWSKI (1994b), postępując w ten

sposób, uzyskał średnio od rodziny 33,7 g mleczka (tab. 1).

Tabela 1

Table 1

Produkcja mleczka w zależności od intensyfikacji gospodarki pasiecznej (M ARCINKOWSKI 1994b)

Royal jelly production depending on the intensification of apiary management (M ARCINKOWSKI 1994b)

Pozyskane mleczko

Grupa – Group

Royal jelly production

(g)

I – ekstensywna produkcja mleczka przez 3 tygodnie w okresie

kwitnienia rzepaku

33.7

– extensive royal jelly production during 3 weeks of rape blooming

II – intensywna produkcja mleczka od zakwitnięcia rzepaku

do przekwitnięcia lipy

127.7

– intensive royal jelly production from rape blooming to linden

overblowing

II – intensywna produkcja mleczka od zakwitnięcia rzepaku

do przekwitnięcia lipy z przenoszeniem czerwiu

178.3

– intensive royal jelly production from rape blooming to linden

overblowing with brood transfer

W badaniach przeprowadzonych w Katedrze Pszczelnictwa UWM w Olsz-

tynie w ciągu tylko 10 dni od rodzin z matką pozyskano średnio po 20,7 g

mleczka (B RATKOWSKI ,W ILDE 2001b). Produkując mleczko w rodzinach

z matką, z powodzeniem możemy wydłużyć okres jego pozyskiwania. M ARCIN-

KOWSKI (1994b) dzięki temu zabiegowi uzyskał średnio 127,7 g mleczka,

a przenosząc dodatkowo plastry z czerwiem otwartym do miodni, obok pod-

dawanych miseczek matecznikowych, zwiększył ilość pozyskanego mleczka

średnio do 178,3 g od rodziny. W latach osiemdziesiątych czołowi polscy

producenci mleczka uzyskiwali nawet do ok. 1 kg mleczka od rodziny pszczelej.

Taką ilość mleczka uzyskiwano przez zasilanie rodzin produkcyjnych czer-

wiem z innych rodzin. Tak intensywne pozyskiwanie mleczka w zasadzie

uniemożliwiało pozyskiwanie innych produktów z pasieki.

Pozyskiwanie mleczka w rodzinach bezmatecznych można zastosować

w pasiekach stacjonarnych korzystających z określonych pożytków oraz

podczas wymiany matek w pasiece. Powstała przerwa w czerwieniu matek

sprzyja ograniczaniu siły rodzin w okresach bezpożytkowych oraz peł-

niejszemu wykorzystaniu głównego pożytku. Z obserwacji poczynionych

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: