msp_wykład.doc

SM dzielą się ma dwie podstawowe gałęzie:

- stosunki polityczne

- stosunki gospodarcze

Prymat stosunków politycznych w SM, ponieważ stosunki międzynarodowe opierają się na decyzjach politycznych, które podejmują państwa.

W SM istnieje sporo przestrzeni dla uznaniowości; w przeciwieństwie do stosunków wewnątrzpaństwowych, które są szeroko normalizowane przez prawo.

SM są anarchiczne/poliarchiczne – nie występuje w nich władza centralna, która stosowałaby przewidziane prawem sankcje.

Na arenę SM, wraz z postępem jej demokratyzacji, wkraczają podmioty pozapaństwowe: ruchy, organizacje, korporacje etc. Zazwyczaj zależy im na normalizacji SM, umożliwiają coraz szerszy wpływ społeczeństw na SM.

2 podstawowe siły napędowe integracji europejskiej po II wś:

- rozwój gospodarczy i społeczny

- pokój

WIZJE ŁADU MIĘDZYNARODOWEGO

# realizm i liberalizm to podejścia klasyczne i holistyczne, pozostałe (alternatywne/postmodernistyczne) raczej sektorowe

SZKOŁA REALISTYCZNA

# nation = state > interes państwa i interes narodu to pojęcia tożsame

# człowiek jest egoistą nastawionym na konfliktowanie się z innymi

# ten kierunek rozwija się po II wś w USA

# nawiązuje m.in. do myśli Hobbes’a, Machiavellego

# państwa dążą do realizacji swoich interesów wszystkimi dostępnymi sposobami

# w SM panuje swoista anarchia/poliarchia – brak władzy nadrzędnej daje państwom absolutną suwerenność

# w takim świecie istnieją też pewne czynniki stabilizujące:

- balance of power – system równowagi sił > podczas gry mocarstw, dzięki ich dążeniu do dominacji, dochodzi do ograniczenia aspiracji państw wybijających się

# wojna jest przedłużeniem polityki zagranicznej państwa

# państwo jest ważniejsze niż jednostka

# kluczowe znaczenie w realistycznej wizji SM ma szeroko rozumiana i wielowymiarowa potęga (power politics); militarna, ekonomiczna etc.

# płynna granica między hard a soft Power (Hard power is a term describing power obtained from the use of military and/or economic coercion to influence the behavior or interests of other political bobies/ soft power czyli zdolności narodu czy kraju do pozyskiwania sojuszników i zdobywania wpływów dzięki atrakcyjności własnej kultury, polityki, ideałów politycznych)

# potęga to pojęcie względne – liczy się potęga relatywna

# SM to gra o sumie zerowej – każde państwo dąży do budowania potęgi również kosztem pozostałych państw; to dążenie do osłabienia innych stanowi główny kontrast wobec wizji liberalnej

# neorealizm:

- państwa nadal kluczowymi aktorami SM

- przy określaniu potęgi bierze pod uwagę więcej czynników, chociaż siła militarna nie traci na znaczeniu

SZKOŁA LIBERALNA

# nation = society > interes państwa to nie to samo, co interes narodu

# człowiek jest z natury dobry, dąży do generowania różnego rodzaju zysków na drodze pokojowej współpracy z innymi

# inspiracje: J.S. Mill, J. Bentham

# wyrasta z idealizmu

# państwo musi być demokratyczne, aby móc wyrażać interesy społeczeństwa

# stosunki międzyludzkie, w tym pomiędzy poszczególnymi społeczeństwami, nie są z natury antagonistyczne, możliwe jest realizowanie ich w harmonii

# gospodarka ma ogromne znaczenie dla liberalnej wizji SM – racjonalność dążeń ludzkich wiąże się z ładem ekonomicznym; tylko odpowiedni ład ekonomiczny może zapewnić porządek społeczny

# w SM istnieją dwa rodzaje interesów:

- rzeczywiste – pokój jest podstawowym interesem rzeczywistym

- pozorne – są narzucane przez państwo w imię ideologii lub interesu klasy rządzącej (np. wojna, która dla realistów jest czymś naturalnym, a dla liberałów stanowi zwyrodnienie) > remedium na realizowanie przez państwo interesów pozornych jest oczywiście demokracja

# polityka zagraniczna jest zawsze funkcją polityki wewnętrznej (z kolei realiści uważają, że państwo nie musi być jednakowo demokratyczne do wewnątrz i na zewnątrz)

# pokój światowy możliwy będzie dopiero wtedy, gdy wszystkie państwa świata staną się demokratyczne; istnieją dwie koncepcje uniwersalizacji ładu demokratycznego:

- samodzielny rozwój oddolny

- z „pomocą” innych państw (nacisk, wojna etc.)

# neoliberalizm stawia kwestie gospodarcze jeszcze wyżej, nasila się krytyka państwa

# po zimnej wojnie triumfuje liberalna wizja ładu międzynarodowego – epoka konfliktów politycznych została zakończona, demokracja ma zapewnić pokój na całym świecie („Koniec historii” Fukuyamy);

WIZJA TRANSNARODOWA

# bliska wizji liberalnej, wyrasta z krytyki szkoły realistycznej

# rodzi się w latach 60ych wraz z nasileniem procesów globalizacji

# aktorzy pozapaństwowi wkraczają na arenę SM, rośnie ich autonomia > SM to coraz bardziej stosunki międzyspołeczne; poza tym mnogość aktorów i interesów ma świadczyć o prymitywizmie koncepcji realistycznej

# sama integracja państw nie zapewni pokoju, potrzebna jest integracja społeczeństw

# wizja transnarodowa krytykuje tezę o absolutnej suwerenności państw – społeczne i gospodarcze powiązania międzynarodowe ograniczają pierwotną suwerenność państw; dodatkowo system demokratyczny wymusza na politykach branie pod uwagę opinii publicznej przy podejmowaniu decyzji

# pokój i bezpieczeństwo są ważne, ale nieuchronna jest demilitaryzacja SM w związku z coraz większą rolą potencjału gospodarczego państw

# polityka traci pozycję w SM na rzecz handlu, transportu, komunikacji, mediów, przepływu wzorców, idei etc.

# powstaje rozdźwięk między aspiracjami rządów do kontrolowania społeczeństw, a możliwościami realizacji tych aspiracji

# dyfuzja potęgi – potęga rozkłada się na coraz większą liczbę aktorów

# dywersyfikacja potęgi – potęga rozkłada się na coraz większą liczbę dziedzin

GLOBALIZM

# Marks i Engels jako pierwsi mówią o problemach globalnych

# pojęcie upowszechnia się w latach 60ych

# globalizm to podejście systemowe – ujmuje system SM jako pewną całość

# państwo nie wyraża interesów grup całych społeczeństw, lecz jedynie pewnych klas społecznych lub grup interesu

# pieniądze są podstawą funkcjonowania SM

# kapitalizm jest systemem światowym, prowadzi do powstawania, pogłębiania i utrwalania różnic > świat dzieli się na centra, półperyferie i peryferie kapitalizmu;

# jest to system niesprawiedliwy, który doprowadził do podziału świata na bogatą Północ i biedne Południe

# dwa podejścia:

- ewolucyjne – kapitalizm z ludzką twarzą jako środek służący wyrównaniu różnic na linii Północ-Południe

- rewolucyjne

# różne nurty globalizmu:

* marksistowski – SM to przedłużenie walki klas o posiadanie środków produkcji; imperia narzucają swoją dominację we wszystkich sferach: gospodarcza, militarna, społeczna, kulturowa etc.

* dependyzm:

- popularny nurt myślowy w krajach Ameryki Łacińskiej

- po II wś wdrażano w Ameryce Łacińskiej zachodnie rozwiązania neoliberalne > eksperyment nie powiódł się, teraz Ameryka Łacińska stosuje własne pomysły i lepiej na tym wychodzi; rozczarowanie rozwiązaniami zachodnimi

- niwelowanie różnic Północ – Południe na zasadzie autarkicznej – państwa Ameryki Łacińskiej chcą najpierw rozwinąć się same, a dopiero później stopniowo integrować się ze światem zachodu

- przykładem takiego podejścia jest odrzucenie projektu NAFTA, który postrzegany jest jako neokolonialne przedsięwzięcie USA

* teoria systemu światowego:

- np. Wallerstein

-podejście systemowe, w którym wszystko jest ze sobą powiązane + historyzm i silne związki z myślą marksistowską

- świat dzieli się na:

~rdzeń (państwa zachodnie)

~półperyferie (państwa autorytarne, które żyją głównie z eksportu surowców; np. Rosja)

~peryferie (państwa niedemokratyczne, które eksportują surowce i żywność, a importują produkty przetworzone)

- system międzynarodowy jest patologiczny – prowadzi do pogłębiania podziałów między nielicznymi bogatymi a licznymi biednymi; państwa rdzenia pragną utrzymać swoją dominację ekonomiczną

- czy istnieje remedium? Trzeba zerwać tę zależność, niezbędna jest suwerenizacja państw Południa, które muszą:

~stworzyć własne mechanizmy obrony

~zacieśnić integrację gospodarczą w regionie

~zerwać polityczne więzi i zabarwieniu neokolonialnym

~doprowadzić do zmian na swoją korzyść w międzynarodowym systemie gospodarczym

KONSTRUKTYWIZM

# stosunkowo młoda szkoła SM, powstała w latach 90ych

# wyrasta na gruncie krytyki neoliberalizmu

# nie jest jednolity, ale jego nurty łączą pewne cechy wspólne:

- to elity kształtują zachowania państw na arenie międzynarodowej

- dużą rolę odgrywają zatem normy społeczne i kultura, które przekładają się na zachowania jednostek, które z kolei przekładają się na tożsamość państwa w SM

# konstruktywizm systemowy:

- poza zachowaniami państw oraz instytucjami nie istnieje obiektywny świat międzynarodowy, wszystko inne jest subiektywne

- nie ma w świecie SM zjawisk, które nie byłyby zależne od państw

# miękki racjonalizm:

- polityka wewnętrzna państw determinuje obraz stosunków międzynarodowych             

# konstruktywizm holistyczny:

- sfery wewnętrzna i międzynarodowa stanowią jedną całość

ANGIELSKA SZKOŁA SM

# teoria społeczności międzynarodowej

- potęga jest kluczowym atrybutem państwa, ale liczą się również normy i zasady

# czy termin „społeczność międzynarodowa” ma sens? Nie. „Społeczeństwo” zakłada pewne formy integracji, w SM to państwa i organizacje są aktorami. Istnienie „społeczności międzynarodowej” musiałoby oznaczać, że ludność całego świata wchodzi ze sobą w pewne interakcje, a w dodatku podziela zbliżone normy i wartości. Terminu „społeczność międzynarodowa” używa się zazwyczaj w odniesieniu do USA i WB.

FEMINISTYCZNE UJĘCIE SM

# odwołanie do ogólnych teorii feminizmu; rozróżnienie na:

- gender – płeć kulturowa, to ona jest centrum zainteresowania feminizmu

- sex – płeć fizyczna

# feminizm koncentruje się na zagadnieniach związanych z ekonomicznym, społecznym i politycznym upośledzeniem kobiet

# kobiety mogą wpływać na SM tylko jako „mężczyzna w spódnicy” – realizując męski wzór gender

# 4 nurty feminizmu:

- feminizm liberalny: zwraca uwagę na wyjątkowo nierówną pozycję k i m w świecie polityki i SM, postuluje równouprawnienie płci

- feminizm socjalistyczny: wyrasta z klasycznej myśli marksistowskiej (Engels napisał kilka opracowań na temat feminizmu); kładzie nacisk na ekonomiczne upośledzenie k, które przekłada się na osłabienie ich możliwości oddziaływania na SM

- perspektywa feministyczna (odmiana feminizmu socjalistycznego): linią podziału na klasy jest płeć (gender); m czerpią korzyści z podporządkowania sobie k

- feminizm postmodernistyczny: podział na gender i sex ulega zatarciu; sex determinuje gender, ponieważ obowiązują inne kanony wychowania dla m i k; obecność kobiet w SM wpływa na nie pozytywnie

ENWIRONMENTALIZM

# świat stanowi nierozłączną całość, podstawą jej spójności jest oś

# enwironmentalizm jest postawą reformistyczną – akceptuje globalne struktury i system, ale dostrzega konieczność wprowadzenia w nim pewnych poprawek

# postulat zrównoważonego rozwoju

EKOLOGIZM

# nurt rewolucyjny – potrzeba zasadniczej zmiany systemu

# krytyka antropocentryzmu

# ekocentryzm – konieczność uznania praw istot, które nie są ludźmi; należy brać pod uwagę interesy przyszłych pokoleń; trzeba wyznaczyć jakieś „granice wzrostu”, ponieważ zasoby naturalne Ziemi nie są nieograniczone

POLITYKA ZAGRANICZNA PAŃSTWA

# środowisko międzynarodowe = aktorzy międzynarodowi + inne czynniki determinujące

- inne czynniki to np.: geograficzne, demograficzne, zjawiska przyrodnicze, ideologie, religie etc.

- aktorzy – państwowi oraz pozapaństwowi

- środowisko międzynarodowe to nie tylko prosty zbiór elementów, ale również relacje, interakcje, oddziaływania międzynarodowe etc.; środowisko międzynarodowe ulega ciągłym przemianom, jest niesłychanie dynamiczne

# od kiedy możemy mówić o współczesnych SM?

- pokój Westfalski 1648 – po raz pierwszy powstał wtedy system stosunków wielostronnych oparty o zasadę równowagi sił

- niektórzy wskazują na cezurę, którą wyznacza rewolucja przemysłowa – zaczynają funkcjonować współczesne państwa; nasilają się procesy internacjonalizacji i internalizacji; rozwój środków komunikacji ma ogromny wpływ na SM;

# zjawisko interpenertracji – wzajemne przenikanie się państw, ideologii, społeczeństw oraz różnych dziedzin SM (np. msp i msg)

# kontrola państwa jest utrudniona i osłabiona

# następuje zacieranie granicy między polityką zewnętrzną i wewnętrzną

# polityka zagraniczna stanowi część polityki państwa; tylko państwo może prowadzić politykę zagraniczną (ew. może zlecać zadania)

- główne instytucje kreujące politykę zagraniczną (w przypadku państw demokratycznych) to parlament i rząd; rośnie wpływ społeczeństwa – wybory, opinia publiczna, media, grupy interesu

- politykę zagraniczną cechuje utrudnione przewidywanie – bierze w niej udział wielu aktorów, relacje są skomplikowane

- każde państwo kieruje się w polityce zagranicznej własną racją stanu, wartości często służą maskowaniu rzeczywistych interesów

- o sile polityki zagranicznej decyduje potencjał państwa oraz umiejętność jego wykorzystania na arenie międzynarodowej

# wg K. W. Deutsch’a – celem polityki zagranicznej jest:

1)      Ochrona niepodległości i zapewnienie sobie bezpieczeństwa

2)      Ochrona własnych interesów gospodarczych (ze szczególnym uwzględnieniem interesów grup o największym wpływie na politykę państwa)

3)      Zapobieganie szkodliwej aktywności podmiotów obcych

4)      Zabezpieczenie i ochrona wartości narodowych

5)      Strzeżenie tajemnic

6)      Rozpowszechnianie i kreowanie odpowiedniego wizerunku państwa (rośnie znaczenie tego celu, ponieważ coraz częściej rozwój państwa wiąże się z odpowiednią jego promocją)

# polityka zagraniczna to zorganizowana, skierowana na zewnątrz, podporządkowana interesom narodowym działalność państwa, która wyraża się w kształtowaniu zewnętrznego środowiska

# współcześnie nastąpiła znaczna dywersyfikacja kontaktów z zagranicą – już nie tylko służba dyplomatyczna zajmuje się tą sferą, każde ministerstwo ma zazwyczaj komórkę współpracy z zagranicą, a msz koordynuje ich działalność

# za co odpowiada msz? Za techniczną obsługę placówek dyplomatycznych, kontakty z placówkami innych państw, ochronę prawną naszych obywateli i podmiotów gospoda...