1. Sylwetka Marii Montessori.
Maria Montessori urodziła się w Chiaravalle (Włochy) w 1870 r., zmarła w 1952 r. w Holandii. Była pierwszą kobietą we Włoszech, która ukończyła studia medyczne i otrzymała dyplom lekarza medycyny. Po uzyskaniu doktoratu z psychiatrii się oddała pracy pedagogicznej.
Maria Montessori była również aktywnym członkiem Międzynarodowej Ligi dla Wychowania Dzieci Niepełnosprawnych. Pracując w/g założeń swojej metody z tymi dziećmi, osiągnęła lepsze wyniki nauczania niż inni nauczyciele w szkołach tradycyjnych.
Pierwsze Przedszkole - tzw. Case dei Bambini - Montessori utworzyła w Rzymie w 1907 roku.
Była jedną z największych reformatorek wychowania przedszkolnego. Twórczyni
"metody Montessori", która kładzie nacisk na umożliwienie dziecku swobodnej aktywności oraz kształcenie jego zmysłów. M. Montessori krytykowała współczesną sobie szkołę, której symbolem była dla niej "szkolna ławka" - wyrażająca bezruch i tłumienie aktywności dzieci.
Jej metodyka nauczania oraz idee wychowania szybko się upowszechniły we wielu krajach i są popularne do dziś.
Za wybitne osiągnięcia pedagogiczne i przesłania humanistyczne, zawarte w ideach swojej metody wychowawczej Maria Montessori była wyróżniana tytułami Doktora Honoris Causa.
Na Uniwersytecie w Sorbonie otrzymała Krzyż Legii Honorowej.
Była wielokrotnie nominowana do Pokojowej Nagrody Nobla.
2. Specyfika pedagogiki Marii Montessori.
Podstawą rozważań teoretycznych oraz praktycznej aktywności nauczyciela jest dziecko oraz jego biologiczny i społeczny rozwój. Dzieciństwo to niezwykle istotny okres w rozwoju osobowości każdej jednostki. Stąd wychowanie – jak pisała Montessori – to bardzo specyficzny rodzaj „pomocy osobie ludzkiej w osiąganiu przez nią niezależności, to także „pomoc dawana dziecku od urodzenia w jego psychiczno – duchowym rozwoju”. W tym czasie ma miejsce stały postęp w sferze ducha i ciała, zaś jego siłą sprawczą staje się energia będąca źródłem aktywności dziecka. Montessori uważała, że każde dziecko jest „budowniczym samego siebie”, cały zaś proces budowy powinien odbywać się w interakcji ze środowiskiem dziecka. Dzięki właściwościom okresów szczególnej wrażliwości oraz tzw. polaryzacji uwagi dziecko świadomie chłonie wrażenia i zdobywa wiedzę wraz z doświadczeniem. Wszystko to warunkuje jego stały i prawidłowy rozwój. Montessori uznawała dziecko za pełnoprawną istotę ludzką, która także może wywierać pozytywny wpływ na dorosłych.
3. Podstawowe zasady wychowania wg Montessori.
Swobodny wybór
Charakterystyczną cechą przedszkolnej i szkolnej pedagogiki M. Montessori jest zasada wolnego wyboru zajęć, albo krótko: "swobodnej pracy". W obrębie przygotowanego otoczenia dziecko wybiera sobie przedmiot działań i samo ustala tempo i czas uczenia się oraz stopień trudności. Również do dziecka należy wybór ewentualnego partnera. Ono zatem w istotnej mierze współdecyduje o przebiegu procesu kształcenia w przygotowanym do tego celu otoczeniu, samo kieruje swoim uczeniem się i działaniem. W ten sposób
naprowadza się je na umiejętność korzystania z wolności
Zasada swobodnego wyboru materiału.
W sali przedszkolnej wszystkie materiały są zawsze dostępne, ułożone tematycznie nam półkach, w zasięgu ręki dziecka. Dziecko samodzielnie podejmuje decyzję, z którym materiałem będzie pracować
Zasada swobodnego wyboru miejsca pracy
Dziecko nie musi pracować w swojej grupie. Może przejść do grupy drugiej, trzeciej lub do grupy szkolnej. Pracować może na stole, na podłodze, na korytarzu, na parapecie, na tarasie czy w ogrodzie. Tam, gdzie zdecyduje i gdzie pozwalają na to granice naszego rozsądku i możliwości organizacyjnych. Oczywistym jest, że dziecko jest zawsze obserwowane przez nauczycieli.
Zasada swobodnego wyboru czasu pracy
Niemożliwe jest określenie, kiedy dziecko ma się zajmować wymyślonymi przez nas tematami. Wg założeń Pedagogiki Montessori, to dziecko informuje nas, że właśnie teraz zdecydowało, że będzie zajmować się np. nauką literek lub wiązaniem sznurowadeł lub będzie uczyć się nazw kolorów. Będzie to robiło tak długo, jak zechce: dwie minuty, dwie godziny lub dwa tygodnie, codziennie rano lub raz w tygodniu, po podwieczorku lub w każdym innym czasie.
Zasada swobodnego wyboru formy pracy
Dziecko wie, że ma prawo do pracy w ciszy, że nikt nie będzie mu przeszkadzał. Wie także, że nikt nie będzie mu pomagał, jeśli pomoc jest niepotrzebna. Samodzielnie wybrało sobie temat pracy, pracuje wtedy, kiedy zechciało, będzie pracowało to tak długo jak długo praca ta będzie dla niego atrakcyjna i będzie sprawiała mu przyjemność. Jeśli w grupie jest 30 dzieci każde może robić coś innego. Jeśli dwoje lub troje dzieci postanawia zrobić coś wspólnie, to robią to wspólnie.
Zasada porządku
Każdy przedmiot w przedszkolu ma swoje miejsce - skąd został wzięty, tam zostaje odniesiony. Podobnie - każda osoba także ma swoje miejsce i wie, co do niej należy. To proste - dzieci kochają porządek. Porządek w otoczeniu - porządek w sercu.
Zasada ograniczenia
Dzieci nie mogą robić tego co chcą i nie są partnerami nauczyciela. Ograniczeniu, regułom i zasadom postępowania, podlegają wszystkie elementy życia.
Zasada izolowania trudności
Dziecko lubi wyzwania – ale nie wtedy, gdy musi poradzić sobie jednocześnie z wieloma problemami i wymaganiami. Jeśli na przykład chodzi o temat kolorów, wtedy charakter materiałów ogranicza się do koloru, pomijając kształt albo wagę. Sztuka konstrukcji materiałów Montessori polega na pomijaniu wszystkiego, co mogłoby odwracać uwagę od właściwych funkcji.
Zasada transferu
Każdy z materiałów to “ogniwo”, logicznie powiązane w długi “łańcuch” . Każde “ogniwo” zawiera w sobie cechy materiału poprzednio wprowadzonego plus jedna cecha więcej. Informacje, kompetencje, umiejętności opanowane podczas pracy z materiałem dziecko przenosi na otoczenie. Przenoszenie cech w obrębie materiału i przenoszenie umiejętności na otaczające dziecko środowisko, to właśnie zasada transferu.
Zasada własnego działania i powtarzania
Typowe dla nabywania nowych umiejętności jest intensywne zwrócenie się dziecka ku określonej dziedzinie ludzkich działań, a wraz z tym fenomen powtarzania. Założeniem jest, że dziecko rozwija się zgodnie z programem wyznaczonym własnymi zainteresowaniami, potrzebami, możliwościami intelektualnymi, fizycznymi, itp. Jeżeli ma potrzebę powtarzania czynności należy to akceptować.
Zasada samokontroli
Materiał montessoriański jest tak skonstruowany, że pozwala dzieciom, samodzielnie stwierdzić, czy daną pracę wykonały dobrze czy źle. W którym miejscu nastąpiła pomyłka i jak ten błąd naprawić.
4. Miejsce i rola dziecka w procesie wychowania.
Istota Pedagogiki Montessori sprowadza się do stwierdzenia, że ponieważ każde dziecko jest inne, powinno rozwijać się według stworzonych przez siebie, – czyli przez swoje możliwości, kompetencje i umiejętności indywidualnych planów rozwojowych tak, aby ich właściwa realizacja umożliwiała mu naukę samodzielną i efektywniejszą. Ta myśl przewodnia determinuje konsekwencje metodyczne; ponieważ każde dziecko jest
inne, każde ma inne zainteresowania. Zainteresowania te pojawiają się w różnym czasie i trwają dowolnie długo. Nie można ich wywołać zewnętrznymi działaniami, mogą zniknąć bezpowrotnie.
Dziecko uczy się samodzielnie, jeśli jest do tego gotowe.
Proces wychowania montessoriańskiego ma na celu ukształtować dziecko na samodzielnego, pełnowartościowego człowieka. Pełnego sił i wiary w siebie, zdolnego świadomie dokonywać wyborów.
5. Miejsce i rola wychowawcy w procesie wychowania.
Rola jego jest bardzo trudna i wymaga nie tylko rzetelnego przygotowania merytorycznego i doskonałej znajomości materiału montessoriańskiego. Musi on wykazać się znajomością teoretycznych i praktycznych zagadnień związanych z Metodą Montessori oraz umiejętnością wykonywania nowych materiałów montessoriańskich. Przesłaniem metody Marii Montessori jest hasło:
" Pomóż mi zrobić to samemu "
- jest to apel ucznia skierowany do nauczyciela . Rolą nauczyciela nie jest asystowanie w pracy i pełnienie zadań przewodnika ucznia. Nauczyciel winien być jedynie dyskretnym obserwatorem jego pracy. Zadaniem nauczyciela jest zapewnienie dziecku optymalnych warunków rozwoju, a tym samym – wyzwolenie procesów kształtowania się właściwych form postępowania. Nauczyciel nie ocenia. Jeśli uczeń w czasie rozwiązywania
zadania popełni błąd - materiał, umożliwiający przeprowadzenie samokontroli, pozwoli mu na samodzielne skorygowanie błędu. W Pedagogice Montessori, błędy uczniowskie są traktowane jako informacja, że nie nadszedł jeszcze czas, aby uczeń zajmował się danym tematem. Podjęcie decyzji, kiedy to ma nastąpić jest główną rolą nauczyciela, przy czym podjęcie jej jest łatwe, ponieważ wynika z obserwacji zachowań ucznia. Zadaniem nauczyciela jest wybranie dla konkretnego dziecka najodpowiedniejszego materiału rozwojowego, wskazanie właściwego sposobu posługiwania się nim, i umiejętne wycofanie się w celu pozostawiania dziecku swobody wyboru rodzaju i zakresu aktywności oraz rytmu i tempa pracy. Celem pracy nauczyciela jest pomoc w rozwijaniu indywidualnych cech osobowości każdego dziecka, w zgodzie z obiektywnymi normami społecznymi.
6. Polaryzacja uwagi.
Pojęcie to weszło do historii pedagogiki jako fenomen Montessori. Zjawisko głębokiego i długotrwałego zainteresowania dziecka jednym przedmiotem lub czynnością, pozostawania przy niej albo powrotu do niej w celu dokonywania odkryć na drodze głębokich osobistych przeżyć. Oznacza ono koncentrację dziecka na jednym samodzielnie wybranym przedmiocie. Koncentracja wg Montessori, to „klucz całej pedagogiki”. Autorka wyróżniła trzy stopnie polaryzacji uwagi:
1. stopień przygotowania – obserwujemy tutaj poszukiwanie i niezdecydowanie dziecka w obliczu wielkiej liczby propozycji materiałów dydaktycznych. Dziecko decydując się na jakiś konkretny przedmiot nauki starannie przygotowuje sobie miejsce pracy oraz dokładnie sprawdza wybrane pomoce dydaktyczne. Jeśli jest to dla niego jakiś nowy przedmiot nauki, to na tym poziomie nauczyciel winien wprowadzić go w zagadnienie i udzielić odpowiednich wskazówek.
2. „faza wielkiej pracy” – na tym poziomie dziecko i rzecz stają się jednością. Następuje tutaj maksymalne zagłębienie się dziecka w swojej pracy. Nie pozwoli się ono oderwać od wykonywanej czynności do tego stopnia, że nie przeszkadza mu nawet zamieszanie czy działalność współuczniów.
3. „stopień spokoju i wypoczynku” – na tym etapie samodzielnie wybrane zadanie jest już rozwiązane, a aprobata i zainteresowanie nauczyciela umacniają jeszcze bardziej dziecięcy zapał i radość z wykonanej pracy. Dlatego każdorazowo, gdy następuje taka polaryzacja uwagi, dziecko zaczyna się kompletnie zmieniać.
7. Znaczenie otoczenia w pedagogice Montessori.
Przygotowane otocznie jest z jednej strony miejscem życia, nauki i rozwoju dopasowanego do potrzeb dziecka, z drugiej zaś strony musi uwzględniać wymagania kultury i cywilizacji, w których dziecko powinno wzrastać. Otoczenie powinno się cechować prostotą, powinno być dopasowane do rozmiarów dziecka, odpowiadać różnorodnym przejawom jego aktywności. Przygotowując otoczenie należy zadbać, aby zagwarantowało ono mnogość propozycji, uwzględniało potrzebę ruchu oraz by przez samo dziecko zostało przyjęte jako uporządkowana całość, w której ono mogłoby poczuć się dobrze i bezpiecznie.
Montessori rozumiała je jako wspieranie, pomoc w indywidualnym rozwoju. Przygotowanie otoczenia to zadanie rodziców i nauczycieli. Należy to czynić w aspekcie:
· materialnym – odpowiedni budynek, znajdujące się w nim sprzęty (wielkość, ilość, kształt), pomoce rozwojowe Montessori oraz inne pomoce dydaktyczne wspierające prawidłowy rozwój dziecka
· strukturalno – dynamicznym, czyli zasady pedagogiczno – dydaktyczne: normy budowy właściwego otoczenia, zasady pracy z pomocami rozwojowymi oraz zasady porządku i wolności zgodne z teorią wychowania Montessori
· osobowym – osoba nauczyciela, wymieszana wiekowo grupa dzieci i rodzice.
renata.misia