Uniwersytet Marii-Curie Skłodowskiej
Wydział Politologii
W EUROPEJSKICH PAŃSTWACH SOCJALISTYCZNYCH
Praca magisterska napisana
w zakładzie systemów politycznych
pod kierunkiem
prof. dr had. Zbigniewa Szeligi
Lublin 2004
WSTĘP.......................................................................................................................................3
I. POLITYCZNA PODSTAWA WYBORÓW.........................................................................5
1. Zróżnicowany charakter politycznej podstawy wyborów w pierwszych latach po drugiej wojnie światowej........................................................................................................................5
2. Ukształtowanie się jednolitego charakteru politycznej podstawy wyborów........................10
II. TRADYCYJNE ZASADY PRAWA WYBORCZEGO......................................................14
1. Zasada powszechności..........................................................................................................14
2. Zasada równości....................................................................................................................21
3. Zasada bezpośredniości.........................................................................................................26
4. Zasada tajności......................................................................................................................28
III. ZGŁASZANIE KANDYDATÓW.....................................................................................32
1. Mechanizm ustalania kandydatów........................................................................................32
2. Podmioty zgłaszające kandydatów.......................................................................................38
3. Liczba zgłoszonych kandydatów, a liczba mandatów..........................................................41
4. Zgłaszanie kandydatów w okręgach wyborczych.................................................................43
5. Przesłanki i konsekwencje zarejestrowania kandydatów......................................................45
IV. GŁOSOWANIE I USTALANIE WYNIKÓW WYŁANIANIA SKŁADU PARLAMENTU.......................................................................................................................48
1. Podmioty przeprowadzające głosowania i ustalające wyniki wyborów...............................48
2. Czynności poprzedzające głosowanie...................................................................................56
3. Sposób głosowania................................................................................................................58
4. Ustalanie wyników głosowania............................................................................................61
5. Zasady ustalania wyników wyłaniania składu parlamentu...................................................63
V. WAŻNOŚĆ WYŁANIANIA SKŁADU PARLAMENTU I UZUPEŁNIANIE TEGO SKŁADU..................................................................................................................................66
1. Weryfikacja wyłaniania składu parlamentu.........................................................................66
2. Uzupełnianie składu parlamentu..........................................................................................68
ZAKOŃCZENIE......................................................................................................................71
BIBLIGRAFIA.........................................................................................................................75
Tematem niniejszej pracy jest system wyłaniania składu parlamentu w europejskich państwach socjalistycznych. Chociaż państwa takie nie funkcjonują już od kilkunastu lat, w świadomości poszczególnych społeczeństw pamięć o ustroju socjalistycznym z pewnością istnieć będzie jeszcze długo. Co więcej można dziś zaobserwować coraz większe zainteresowanie tą problematyką wśród nowo rodzących się organizacji społecznych, jak i politycznych, a odwoływanie się do charakterystycznych cech i zasad ustroju socjalistycznego widać niemal na każdym kroku. Warto więc przybliżyć kwestię systemu wyborczego w europejskich państwach socjalistycznych, stanowiącą podstawę ustroju socjalizmu. Takie opracowanie tego zagadnienia z pewnością pozwoli na bardziej obiektywne spojrzenie na wady i zalety tego typu ustroju, tym bardziej, że zagadnienie to jest omawiane z perspektywy kilkunastu lat jakie upłynęły od upadku omawianych państwa. Inną przesłanką podjęcia tego tematu jest brak w polskiej literaturze szerszych prac poświęconych tej tematyce, oprócz opracowania Z. Szeligi pt. „System wyborczy do najwyższego organu przedstawicielskiego w europejskich państwach socjalistycznych” sprzed piętnastu lat. Praca ta ma przede wszystkim za zadanie przybliżyć mechanizmy i cechy charakterystyczne systemu wyłaniania składu parlamentu, za szczególnym uwzględnieniem ich błędów i braku demokratycznych rozwiązań.
W pierwszym rozdziale zawarta jest analiza dotycząca procesu kształtowania się jednolitej politycznej podstawy wyborów. Proces ten, a właściwie ukształtowanie się jednolitej politycznej podstawy wyborów miał zasadnicze znaczenie dla charakteru przyjętych później przez prawo wyborcze poszczególnych państw, rozwiązań.
W rozdziale drugim omówione zostały cztery podstawowe zasady prawa wyborczego ze szczególnym uwzględnieniem ich demokratyczności, bądź jej braku.
Trzeci rozdział podejmuje tematykę zgłaszania kandydatów, a więc kwestię mechanizmu ustalania kandydatów, podmiotów uprawnionych do ich zgłaszania, a także przesłanki i konsekwencje płynące z faktu zarejestrowania kandydatów.
Czwarty rozdział opisuje, najistotniejszy z punktu widzenia wyborcy, etap postępowania wyborczego, a mianowicie głosowania i ustalanie jego wyników. W rozdziale tym poruszony zostanie problem podmiotów przeprowadzających głosowania, czynności poprzedzające wyrażanie przez wyborcę preferencji polityczno-programowej i personalnej, oraz oczywiście kwestię sposobu głosowania. Nie może przy tym było pominąć samych zasad ustalania wyników wyborów parlamentarnych w europejskich państwach socjalistycznych.
Ostatni, piąty rozdział odnosi się już do etapu, który następuje już po przeprowadzeniu samego głosowania i ustalenia jego wyników. Etap ten polega na weryfikacji ważności wyłaniania składu parlamentu oraz ewentualnym uzupełnieniem jego składu. Tak ukształtowany plan z pewnością zaspokoi potrzebę poznania całego systemu wyborczego w państwach socjalistycznych Europy przez czytelnika.
Na wstępie należy również zaznaczyć, że system wyłaniania składu parlamentu omówiony zostanie na podstawie prawa wyborczego siedmiu państw socjalistycznych, a mianowicie Bułgarskiej Republiki Ludowej, zwanej dalej Bułgarią, Czechosłowackiej Republiki Ludowej, zwanej dalej Czechosłowacją, Niemieckiej Republiki Demokratycznej, zwanej dalej NRD, Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej, zwanej dalej Polską, Rumuńskiej Republiki Ludowej, zwanej dalej Rumunią, Węgierskiej Republiki Ludowej, zwanej dalej Węgrami, oraz Związku Sowieckich Republik Radziecki, zwanego dalej ZSRR. Nie trudno zauważyć, że pominięto tutaj dwa kraje, których socjalistyczny ustrój nie podlega zakwestionowaniu, czyli Jugosławii i Albanii. Jednakże trudności w dotarciu do literatury fachowej i aktów prawnych tych państw spowodowały konieczność odstąpienia od omówienia problematyki wyłaniania składu parlamentu w tych krajach.
Analiza podstawowych zasad prawa wyborczego pozostałych państw, przeprowadzona została przede wszystkim w oparciu o konstytucje i ordynacje wyborcze poszczególnych państw. Istotne znaczenie odegrały też opracowania naukowe poruszające kwestię systemu wyborczego w europejskich państwach socjalistycznych. Na szczególną uwagę zasługuje w tym miejscu opracowanie Z. Szeligi „System wyborczy do najwyższego organu przedstawicielskiego w europejskich państwach socjalistycznych” oraz praca T. Szymczaka „Ustrój europejskich państw socjalistycznych”, które to prace pozwoliły na opracowanie konstrukcji omawianej problematyki.
Rozdział I
W europejskich państwach socjalistycznych wybory do parlamentu przeprowadzane były na podstawie jednego programu wyborczego, reprezentowanego przez wszystkich zgłoszonych kandydatów. Nie oznacza to jednak, że tak było zawsze. W pierwszych latach po drugiej wojnie światowej, w Bułgarii, Czechosłowacji, Polsce, Rumunii i na Węgrzech wybory odbywały się na podstawie kilku programów politycznych , reprezentowanych przez oddzielne listy kandydatów. Układ ten nie występował jednak we wszystkich europejskich krajach socjalistycznych. W Albanii, Jugosławii, NRD i Związku Radzieckim wybory zawsze przeprowadzano na podstawie jednolitej podstawie politycznej.
Model ten zaczął ulegać transformacji pod koniec lat czterdziestych i na początku pięćdziesiątych. I tak w państwach, w których do tej pory wybory odbywały się na podstawie kilku programów politycznych, reprezentowanych przez oddzielne listy kandydatów, ukształtowała się praktyka przeprowadzania wyborów na podstawie jednego programu wyborczego, reprezentowanego przez wszystkich kandydatów. Zmiany te wynikały ze współdziałania zorganizowanych sił politycznych i społecznych oraz dążenia ugrupowań lewicowych do wykluczenia legalnego istnienia partii opozycyjnych.[1]
Praktyka ta wywarła istotny wpływ na ogólny system wyborów w europejskich krajach socjalistycznych. O ile bowiem w warunkach zróżnicowanej podstawy politycznej wyborów, wyborca miał możliwość wyrażenia swojej preferencji programowej, o tyle w warunkach wyborów przeprowadzanych na podstawie jednego programu wyborczego wyborca mógł jedynie pozytywnie, bądź negatywnie ustosunkować się do tego programu.
1. Zróżnicowany charakter politycznej podstawy wyborów w pierwszych latach po drugiej wojnie światowej.
W większości europejskich państw socjalistycznych polityczna podstawa wyborów, które odbyły się tuż po drugiej wojnie światowej nie była jednolita. Taka sytuacja miała miejsce podczas wyborów do bułgarskiego XXVI Zgromadzenia Ludowego, które odbyły się 18 listopada 1945 r.[2] W wyborach tych wzięły udział wyłącznie partie polityczne zrzeszone we Froncie Ojczyźnianym, a wśród nich między innymi: Bułgarska Partia Robotnicza, Bułgarski Ludowy związek Chłopski, Bułgarska Robotnicza Partia Socjaldemokratyczna, a także Partia Radykalna. Natomiast partie opozycyjne zdecydowały się zbojkotować wybory. Nie oznacza to jednak, że polityczna podstawa wyborów była jednolita. W wyborach tych bowiem partie zrzeszona we Froncie Ojczyźnianym zgłosiły odrębne listy kandydatów. W wyniku tego bułgarski wyborca miał prawo, a nawet obowiązek wyrazić swoja preferencję wyborczą, oddając swój głos na jedną ze zgłoszonych list. Warto w tym miejscu podkreślić, iż wyborca głosował na całą listę, a nie na poszczególnych kandydatów. Oznaczało to w praktyce, że wyborca decydował o składzie partyjnym bułgarskiego Zgromadzenia Ludowego. O jego składzie personalnym stanowiły partie polityczne w procesie kształtowania listy kandydatów. Sposób głosowania wyglądał następująco: wyborca wkładał kartę do głosowania do urzędowej koperty, którą przewodniczący komisji obwodu głosowania wrzucał do urny wyborczej.[3] Wszelkie zmiany dokonywane przez wyborcę na karcie do głosowania powodowały nieważność głosu.[4] Warto w tym miejscu zaznaczyć, że wyrażanie preferencji polityczno-programowej miało odbywać się w specjalnym pomieszczeniu, w kabinie do głosowania.[5]
Jeszcze wyraźniej zróżnicowany charakter miały wybory do VI Wielkiego Zgromadzenia Ludowego przeprowadzone 27 października 1946 r. W wyborach tych, oprócz Frontu Ojczyźnianego wzięły również udział ugrupowania opozycyjne. Partie wchodzące w skład Frontu Ojczyźnianego przystąpiły do wyborów ze wspólnym programem, ale każdy wyborca głosując na Front mógł jednocześnie wyrazić poparcie dla jednej z partii wchodzących w jego skład. Podobnie wyglądała sytuacja wśród partii opozycyjnych, które podobnie jak partie Frontu Ojczyźnianego wystąpiły pod wspólną platformą polityczna.[6] jedynie partia Demokratyczna zdecydowała się przedstawić oddzielny program wyborczy. Natomiast sposób wyrażenia preferencji polityczno-programowej był taki sam, jak w poprzednich wyborach przeprowadzonych 18 listopada 1945r. Wybory, które odbyły się 27 października 1946 r. były ostatnimi wyborami przeprowadzonymi na podstawie kilku programów politycznych w socjalistycznej Bułgarii. Stanowiło to konsekwencję głębokich przeobrażeń w układzie sił politycznych, które nastąpiły po październikowych wyborach.
Drugim państwem, w którym wybory tuż po drugiej wojnie światowej odbyły się na zróżnicowanej politycznej podstawie była Czechosłowacja. W tamtejszych wyborach do Ustawodawczego Zgromadzenia Narodowego, które odbyły się 26 maja 1946 r.[7], wzięły udział między innymi takie partie jak: Komunistyczna Partia Czech, Czechosłowacka Partia Narodowo-Socjalistyczna, Czechosłowacka Partia Ludowa, Komunistyczna partia Słowacji, Słowacka Partia Demokratyczna.[8] Istotne jest natomiast to, że w wyniku poważnych różnic programowych pomiędzy poszczególnymi ugrupowaniami, każde z nich zgłosiło w wyborach oddzielne listy kandydatów. Dzięki temu wyborca mógł wyrazić określoną preferencję polityczno-programową. Sposób głosowania od strony technicznej był podobny do obowiązującego wówczas w Bułgarii. Mianowicie wyborca wkładał urzędową kartę do głosowania do specjalnej koperty, a następnie inaczej niż w Bułgarii sam wkładał ją do urny wyborczej.[9] Wyrażenie określonej preferencji polityczno-programowej nie było prawnym obowiązkiem wyborcy. Dodatkowo czechosłowacki wyborca dysponował kartą wyborczą nie zawierającą nazwisk kandydatów i mógł negatywnie ustosunkować się do wszystkich zgłoszonych list.[10] Nawet zmiany dokonane przez wyborcę na karcie do głosowania nie miały w ogóle prawnego znaczenia.[11] Również ujęcie zasady tajności głosowania różniło się od tego z bułgarskiej ordynacji wyborczej. Bowiem czechosłowacka ordynacja nie przewidywała nawet istnienia odrębnego pomieszczenia, w którym wyborca mógłby oddać swój głos.[12]
Także w Polsce pierwsze po wojnie wybory nie były przeprowadzone na jednolitej politycznej podstawie. 19 stycznia 1947 r. w wyborach do Sejmu Ustawodawczego wzięły udział z jednej strony Partie Bloku Stronnictw Demokratycznych i Związków Zawodowych: Polska partia Robotnicza, Polska Partia Socjalistyczna, Stronnictwo Ludowe i Stronnictwo Demokratyczne, z drugiej strony Polskie Stronnictwo Ludowe, Stronnictwo Pracy i Polskie Stronnictwo Ludowe „Nowe Wyzwolenie”. Partie Bloku Stronnictw Demokratycznych i Związków Zawodowych zgłosiły wspólne listy kandydatów, natomiast pozostałe ugrupowania wystawiły odrębne listy kandydatów.[13] Wyrażanie preferencji polityczno-programowej odbywało się podobnie jak w Bułgarii, bowiem polski wyborca wkładał kartę do głosowania do nieprzezroczystej koperty, następnie kopertę przejmował przewodniczący komisji i w obecności głosującego wrzucał kopertę do urny wyborczej.[14] Ponieważ głosowano na listy wyborcze a nie poszczególnych kandydatów, wszelkie znaki czy wyrazy (oprócz numeru listy) powodowały nieważność głosu.[15] Inaczej niż w poprzednio opisywanych państwach rozwiązana została kwestia tajności głosowania. Polska ordynacja wyborcza nawet nie przewidywała istnienia wydzielonego pomieszczenia w którym wyborca miałby wyrazić swoja preferencję polityczno-programową.
Również w Rumunii, pierwsze po drugiej wojnie światowej wybory przeprowadzone zostały na niejednolitej politycznej podstawie. Odbyły się one 19 listopada 1946 r.[16] i wzięły w nich udział następujące ugrupowania: Rumuńska Partia Komunistyczna, Partia Socjaldemokratyczna, Narodowa Partia Liberalna, Narodowa Partia Chłopska A. Alexandresku tworzące Blok Partii Demokratycznych oraz trzy partie opozycyjne Partia Narodowo-Liberalna, Narodowa Partia Chłopska I. Maniu i Niezależna Partia Socjaldemokratyczna.[17] Blok Partii Demokratycznych wystawił w wyborach wspólny program i wspólne listy kandydatów. Partie opozycyjne natomiast uczestniczyły w wyborach samodzielnie i zgłosiły odrębne listy kandydatów. W tej sytuacji wyborca wyrażał swoją preferencję wyborczą, oddając swój głos na jedną z list. Rumuński wyborca oddając swój głos na daną listę wyborczą stawiał stempel w odpowiednim wyznaczonym miejscu na karcie do głosowania, po czym przekazywał złożoną kartę przewodniczącemu komisji, który z kolei wrzucał ją do urny.[18] Podobnie jak w Bułgarii wyrażanie preferencji polityczno-programowej następowało w wydzielonej części lokalu wyborczego.
W mniejszym stopniu zróżnicowana była polityczna podstawa kolejnych wyborów do parlamentu w Rumunii. Stanowiło to konsekwencję zmian w wewnętrznym układzie sił politycznych, w wyniku wyborów przeprowadzonych w listopadzie 1946 r. Tak więc w wyborach, które odbyły się 28 marca 1948 r. udział wzięły z jednej strony ugrupowania skupione wewnątrz nowopowstałego Frontu Demokracji Ludowej, stanowiącego kontynuację Bloku Partii Demokratycznych , z drugie zaś osłabione partie opozycyjne.[19] Sposób wyrażania preferencji wyborczej był taki sam jak w wyborach z 1946 r.
Innym państwem, w którym wybory przeprowadzono na niejednolitej politycznej podstawie były Węgry. chodzi tu o wybory przeprowadzone w dniu 4 listopada 1945 r. do Zgromadzenia Narodowego oraz w dniu 31 sierpnia 1947 r. do Zgromadzenia Krajowego.[20]
W przeprowadzonych w dniu 4 listopada 1945 r. wyborach wzięły udział następujące partie polityczne: Węgierska Partia Komunistyczna, Partia Socjaldemokratyczna, Niezależna Partia Drobnych Rolników, Narodowa Partia Chłopska, Mieszczańska Partia Demokratyczna oraz Węgierska Partia Radykalna.[21] Pięć pierwszych ugrupowań stanowiło Węgierski Narodowy Front Niepodległości. pomimo tego partie te zdecydowały się zgłosić oddzielne listy kandydatów. W związku z tym, wyborca wyrażał swoja preferencje polityczno-programową oddając głos na jedną z list. Sposób głosowania wyglądał następująco: wyborca zaznaczał w odpowiedniej rubryce na karcie do głosowania listę, na która decydował się oddać głos, następnie wkładał kartę do specjalnej koperty, po czym wrzucał kopertę do urny wyborczej.[22] Podobnie jak w Bułgarii i Rumunii węgierska ordynacja wyborcza z 1946 r. przewidywała konieczność wydzielenia odrębnego pomieszczenia, w którym wyborca miał wyrażać swoja preferencję wyborczą. Wiązało się to z przyjęciem zasady tajności głosowania.[23]
Także w kolejnych wyborach, które odbyły się 31 sierpnia 1947 r.[24] polityczna podstawa była niejednolita. W wyborach tych z jednej strony udział wzięły partie lewicowe zrzeszone w koalicji, a wśród nich: Węgierska Partia Komunistyczna, Węgierska Partia Socjaldemokratyczna, Narodowa Partia Chłopska. Z drugiej strony wystąpiły partie opozycyjne, takie jak: Demokratyczna Partia Mieszczańska, Węgierska Partia Demokratyczna, Węgierska Partia Radykalna, Demokratyczna Partia Ludowa. Jednakże wszystkie partie, łącznie z tworzącymi koalicje, zdecydowały się wystawić odrębne listy kandydatów. Dzięki temu wyborca wyrażał swoją preferencje polityczno-programową oddając głos na jedną z wystawionych list. Sposób głosowania od strony technicznej nie różnił się od przyjętego w poprzednich wyborach.
2. Ukształtowanie się jednolitego charakteru politycznej podstawy wyborów.
Zasadnicze zmiany w wewnętrznym układzie sił w Bułgarii nastąpił w drugiej połowie 1947 r. kiedy o Zgromadzenie Ludowe rozwiązało Bułgarski Ludowy Związek Chłopski i unieważniło uzyskane przez to ugrupowanie mandaty. Kolejnym krokiem ku ujednoliceniu politycznej podstawy wyborów był kongres Frontu Ojczyźnianego, który odbył się w lutym 1948 r. Na kongresie tym Front przekształcił się z z koalicji partii, w jednolitą, ogólnonarodową społeczno-polityczną organizację, ze wspólnym programem i wybieranymi organami. Wkrótce po kongresie nastąpiły zmiany w składzie politycznym Frontu. A mianowicie Bułgarska Partia Socjaldemokratyczna w lecie 1948 r. połączyła się z Bułgarską Partią Robotniczą, tworząc tym samym Bułgarską Partię Komunistyczną. W tym samym czasie, działający wewnątrz Fronty Bułgarski Ludowy Związek Chłopski zaakceptował kierowniczą rolę partii komunistycznej.[25] W ten sposób powstał nowy układ stosunków społeczno-politycznych zakładający trwałe współdziałania partii politycznych i organizacji społecznych, wykluczający jednocześnie istnienie ugrupowań opozycyjnych. W wyniku tego wybory, który odbyły się 18 grudnia 1949 r. do zgromadzenia Ludowego, przeprowadzone zostały na podstawie wspólnego programu wyborczego, reprezentowanego przez wspólne listy kandydatów wystawionych przez Front Ojczyźniany. W tej sytuacji wyborca nie mógł wyrazić preferencji polityczno-programowej. Mógł jedynie pozytywnie, bądź negatywnie ustosunkować się do przedstawionego, wspólnego programu wyborczego oraz wspólnej listy kandydatów.
W Czechosłowacji, w drugiej połowie 1947 r. rozpoczął się okres otwartej walki politycznej o przyszły ustrój polityczny państwa.[26] Swój punkt kulminacyjna, walka ta osiągnęła w lutym 1948 r. kiedy to 12 ministrów podało się do dymisji, w związku z procesem reorganizacji w praskiej służbie Bezpieczeństwa Narodowego. Dymisja ta miała na celu wywołania kryzysu politycznego i usunięcie z rządu komunistów. Stało się jednak inaczej, bowiem prezydent E. Benesz przyjął dymisję zbuntowanych ministrów i 25 lutego 1948 r. powołał nowy rząd, składający się z przedstawicieli komunistycznego Frontu Narodowego.[27] Od tego momentu rozpoczęły się głębokie przemiany wewnątrz samego Frontu Narodowego, zmierzające w kierunku wystawienia w przyszłych wyborach wspólnej listy kandydatów. I tak przemiany jakie dokonały się w czechosłowackich partiach politycznych umożliwiły przeprowadzenie w dniu 30 maja 1948 r. wyborów do Zgromadzenia Narodowego na podstawie jednego programu wyborczego reprezentowanego przez wspólne listy kandydatów Frontu Narodowego. Wybory te, były pierwszymi po wojnie czechosłowackimi wyborami, w których wyborca nie wyrażał preferencji polityczno-programowej, i które posiadały charakter plebiscytu.
Kolejnym państwem, w którym pod koniec lat czterdziestych nastąpiły głębokie zmiany w układzie sił społeczno-politycznych była Polska. 15 grudnia 1948 r. nastąpiło zjednoczenie PPS i PPR. W efekcie tego połączenia powstała PZPR. Zmiany dotknęły również ruch ludowy, w wyniku czego w listopadzie 1949 r. doszło do zjednoczenia ruchu i powstania Zjednoczonego Stronnictwa Ludowego. Podobny charakter miały zmiany wewnątrz Stronnictwa Pracy, zakończone w 1950 r. rozwiązaniem tego ugrupowania i przejściem części jego członków do Stronnictwa Demokratycznego. W rezultacie zmian ukształtował się nowy system partyjny, w którym nie istniały już partie opozycyjne, a tylko partie sojusznicze, współdziałające z PZPR.[28] Znalazło to swój wyraz w kolejnych wyborach przeprowadzonych 26 października 1952 r.. Wówczas wszystkie siły skupione we Froncie Narodowym wystąpiły ze wspólnym programem wyborczym i ze wspólnymi listami kandydatów. Ukształtowana wtedy jednolita polityczna podstawa wyborów wykluczała możliwość wyrażenia przez wyborców preferencji polityczno-programowej.
Rumunia jest kolejnym państwem, w którym pod koniec lat czterdziestych nastąpiły istotne zmiany w wewnętrznym układzie sił politycznych. Po wyborach przeprowadzonych w 1948 r. do Frontu Demokracji Ludowej przystąpiły wszystkie organizacje ludzi pracy, a opuściły go zaprzestając swojej działalności niezależne ugrupowania. I tak w 1950 r. Front Demokracji Ludowej tworzyły: Rumuńska partia Robotnicza, związki zawodowe, Krajowa Rada Kobiet, Związek młodzieży Komunistycznej, stowarzyszenia techniczne, naukowe i inne. Natomiast Front Oraczy, Narodowa Partia Ludowa oraz Węgierski Związek Narodowy zaprzestały w tym czasie swojej działalności.[29] W wyniku tych zmian wybory do Wielkiego Zgromadzenia Narodowego, które odbyły się 30 listopada 1952 r., przeprowadzone zostały na całkowicie jednolitej politycznej podstawie. Co charakterystyczne dla takiego układu, wyborca nie wyrażał preferencji polityczno-programowej, a jedynie pozytywie bądź negatywnie ustosunkowywał się do przedstawionego programu wyborczego.
Również na Węgrzech po wyborach 1947 r. nastąpił okres poważnych zmian w dziedzinie polityczno-społecznej. W szczególności, nastąpiło oczyszczenie szeregów partii koalicyjnych z elementów reakcyjnych i konserwatywnych, a także rozpad drobniejszych partii opozycyjnych. W miarę umacniania się lewicy, zacieśniała się także współpraca między obu partiami robotniczymi, której punktem szczytowym stał się wspólny Kongres Zjednoczeniowy, na którym partie te połączyły się tworząc Węgierska Partię Pracujących. Na tym samym kongresie zreorganizowano Węgierski Narodowy Front Niepodległości, zmieniając jednocześnie jego nazwę na Węgierski Ludowy Front Niepodległości. Front ten zrzeszał wszystkie ugrupowania sojusznicze. Węgierski Ludowy Front Niepodległości traktowany był przed wszystkim jako ośrodek osłabienia partii koalicyjnych, Rezultatem tej polityki była stopniowa likwidacja nie tylko partii opozycyjnych, ale również dawnych koalicyjnych partii.[30] Powstanie nowego układu sił umożliwiło przeprowadzenie kolejnych wyborów do najwyższego organu przedstawicielskiego na jednolitej politycznej podstawie. Wybory te odbyły się 5 maja 1945 r. i miały charakter plebiscytarny.[31]
Zupełnie inaczej, niż w pięciu wyżej wymienionych państwach ukształtował się jednolity charakter politycznej podstawy wyborów parlamentarnych w NRD i Związku Radzieckim. O ile bowiem w Bułgarii, Czechosłowacji, Polsce Rumunii i na Węgrzech pierwsze po drugiej wojnie wybory odbyły się na zróżnicowanej politycznej podstawie, a dopiero kolejne na jednolitej politycznej podstawie, o tyle w NRD i w Związku Radziecki polityczna podstawa wyborów było od początku jednolita.[32] I tak w NRD, pierwsze po powstaniu tego państwa wybory do Izby Ludowej, które odbyły się 15 października 1950 r., przeprowadzone zostały w oparciu o wspólny program wyborczy przedstawiony przez Front Narodowy Niemiec Demokratycznych i wspólne listy kandydatów tego Frontu. Przeprowadzenie tych wyborów na jednolitej politycznej podstawie możliwe było dzięki współpracy ugrupowań należących do Bloku Demokratycznego stanowiącego trzon Frontu Narodowego, czyli: Niemieckiej Socjalistycznej Partii Jedności, Unii Chrześcijańsko-Demokratycznej, Liberalno-Demokratycznej Partii Niemiec.[33]
Również w Związku Radzieckim polityczna podstawa wyborów do Rady Najwyższej, była od początku jednolita. Tak było już w pierwszych wyborach do Rady Najwyższej, które odbyły się 6 grudnia 1937 r. Tak też było w pierwszych po drugiej wojnie światowej wyborach do radzieckiego parlamentu, które zostały przeprowadzone 10 lutego 1946 r. W odróżnieniu jednak od innych europejskich państw socjalistycznych, ani partia, ani inne organizacje nie przedstawiły specjalnego programu wyborczego. Program działania przyszłej Rady Najwyższej był znany społeczeństwu z uchwał określonego zjazdu Partii. Był on jedynie w ogólnych zarysach publikowany w okresie przedwyborczym w postaci odezwy Komitetu Centralnego.[34]
...
deska18