077_0286.pdf

Nowiny Lekarskie 2008, 77, 4, 286–289

TOMASZ PIETRASZKIEWICZ, LUDMIŁA BORODULIN-NADZIEJA, EWA SALOMON

REAKCJE UKŁADU KRĄŻENIA NA STRES PSYCHOEMOCJONALNY U NASTOLATKÓW

CIRCULATORY RESPONSES TO PSYCHOEMOTIONAL STRESS IN TEENAGERS

Katedra i Zakład Fizjologii

Akademia Medyczna we Wrocławiu

Kierownik: prof. dr hab. Ludmiła Borodulin-Nadzieja

Streszczenie

Wstęp . W typowych badaniach lekarskich oraz w testach przesiewowych ciśnienie tętnicze i tętno oznaczane są u nastolatków

w warunkach spoczynkowych. Oznaczanie powyższych parametrów w warunkach stresu (wysiłek fizyczny, obciążenie psychoemo-

cjonalne) pozwala na ocenę funkcjonowania układu krążenia w czasie obciążeń symulujących typową aktywność populacji w wieku

rozwojowym.

Celem pracy była ocena ciśnienia tętniczego i tętna w warunkach spoczynkowych i w czasie obciążenia psychoemocjonalnego

w grupie nastolatków z nadwagą i prawidłową masą ciała.

Metodyka . U 105 dzieci 14–16-letnich (40 z nadwagą i 65 z prawidłową masą ciała) wykonano trzykrotnie pomiar ciśnienia tętni-

czego i tętna: dwukrotny pomiar spoczynkowy oraz trzeci pomiar w trakcie wykonywania przez badanych jednominutowego elek-

tronicznego tapping testu.

Wyniki . Grupę chłopców z nadwagą cechowały statystycznie istotne wyższe wartości ciśnienia tętniczego w porównaniu do rówie-

śników z grupy kontrolnej. Różnice te uwidoczniły się zwłaszcza podczas pomiaru w warunkach obciążenia psychoemocjonalnego

(elektroniczny tapping test).

Wnioski . 1. Wykonywana próba stanowi wartościowy element badania przesiewowego młodzieży szkolnej, ukierunkowanego na

wykrywanie rekcji hipertensyjnych. 2. Wysokie wartości ciśnienia tętniczego u chłopców z nadwagą i otyłością wskazują na wzmo-

żoną aktywność układu współczulnego w tej grupie badanych.

SŁOWA KLUCZOWE: dzieci, układ krążenia, stres psychoemocjonalny.

Summary

Introduction . In typical physician`s health status examination blood pressure and pulse

measurements are performed while patient is at rest. Evaluation of the above mentioned parameters under psychoemotional stress

extends these examinations by providing data in physiologic setting more closely mimicking the typically active state of children.

The aim . Evaluation of blood pressure and heart rate at rest and under psychoemotional stress in the groups of teenagers (overweight

and control one).

Methods . The paper presents the results of blood pressure and pulse measurements at rest and during emotional stress (electronic

tapping test) in the groups of 14–16 years of age: 40 overweight (examined group) and 65 control ones.

Results . Our experiments showed that overweight children (especially boys) were predisposed to hypertensive reactions during

emotional stress.

Conclusions . We concluded that BP and heart rate measurements during experimental emotional stress might be useful in health

screening at schools. Hypertensive reactions during emotional stress in the group of overweight boys can be considered as a symptom

of sympathetic hyperactivity.

KEY WORDS : children, circulatory system, psychoemotional stress.

[3]. Czynniki stresowo-emocjonalne, prowadzące do

przejściowego wzrostu aktywności układu współczulne-

go i zwyżek ciśnienia tętniczego mogą być z czasem

odpowiedzialne za utrwalenie reakcji adrenergicznej:

następuje między innymi przebudowa ściany naczyń,

wzrost aregacji płytek krwi i upośledzenie funkcji śród-

błonka [4].

W typowych badaniach lekarskich oraz w testach

przesiewowych ciśnienie tętnicze i tętno oznaczane są

u nastolatków w warunkach spoczynkowych (dwukrotny

pomiar), co jest zgodne z obowiązującą procedurą [5].

Oznaczanie powyższych parametrów w warunkach stresu

(wysiłek fizyczny, obciążenie psychoemocjonalne) pozwala

na ocenę funkcjonowania układu krążenia w czasie obcią-

Wstęp

Wiele czynników ryzyka chorób układu sercowo-

naczyniowego ma swoje korzenie w dzieciństwie. Doty-

czy to między innymi nadwagi, hipercholesterolemii,

podwyższonych wartości ciśnienia tętniczego w bada-

niach przesiewowych oraz reakcji hipertensyjnych na

wysiłek i stres [1]. W badaniach prospektywnych kilka

niezależnych zespołów wykazało, że nadmierne nasile-

nie reakcji presyjnej na stres psychiczny może być po-

mocne dla wyodrębnienia osób zagrożonych rozwojem

nadciśnienia tętniczego [2, 3]. Nadmierna reakcja pre-

syjna na stres jest niezależnym czynnikiem ryzyka

utrwalenia nadciśnienia przy nadciśnieniu granicznym

Reakcje układu krążenia na stres psychoemocjonalny u nastolatków

287

żeń symulujących typową aktywność populacji w wieku

rozwojowym i w związku z tym badanie takie jest obecnie

zalecane [6, 7], chociaż w realiach organizacyjnych naszej

medycyny szkolnej zalecenie takie jest nierealne.

Coraz częstsze występowanie nadwagi i otyłości u dzie-

ci oraz stwierdzane w tej grupie wyższe wartości ciśnienia

tętniczego i zaburzenia regulacji autonomicznej, sercowo-

naczyniowej skłoniły nas do przeprowadzenia poszerzo-

nych badań przesiewowych ukierunkowanych na wykrycie

podwyższonego ciśnienia tętniczego u dzieci 14–16-letnich.

W badaniach tych, w uzupełnieniu do aktualnie zale-

canych w medycynie szkolnej procedur przesiewowych

zalecających kilkukrotny spoczynkowy pomiar ciśnienia

tętniczego u dzieci kończących szkołę podstawową,

wprowadziliśmy dodatkowy pomiar ciśnienia tętniczego

w czasie obciążenia badanych wysiłkiem psychoemo-

cjonalnym.

grupy z nadwagą i otyłością 40 osób (21 dziewcząt i 19

chłopców). U wszystkich badanych wykonano dwukrotnie,

w warunkach spoczynkowych, pomiar ciśnienia tętniczego

i tętna, a następnie pomiary te wykonano w czasie wyko-

nywania przez dzieci próby psychotechnicznej (jednominu-

towy elektroniczny tapping test polegający na jak najszyb-

szym uderzaniu palcem wskazującym ręki dominującej

w przycisk aparatu). Próba ta, jak wynika z naszych wcze-

śniejszych obserwacji osób dorosłych, wyzwala silny stan

napięcia psychoemocjonalnego. W analizie statystycznej

zastosowano test t-Studenta dla prób niepowiązanych (dla

porównania wartości średnich u chłopców i dziewcząt

w grupie badanej i grupie kontrolnej) i dla prób powiąza-

nych (w porównaniach wewnątrzgrupowych).

Wyniki

Wyniki naszych badań (tab. 1. i 2.) wykazały, że w wa-

runkach spoczynkowych oceniane parametry hemodyna-

miczne (ciśnienie tętnicze skurczowe, ciśnienie tętnicze

rozkurczowe, średnie ciśnienie tętnicze i częstość akcji

serca) kształtowały się u wszystkich badanych podobnie,

za wyjątkiem wartości ciśnienia tętniczego skurczowego

u chłopców z nadwagą i otyłością, która w drugim pomia-

rze była istotnie wyższa niż w grupie kontrolnej (129,3 ±

15,9 vs. 120,5 ± 11,0; p < 0,05). Wyniki pierwszego i dru-

giego pomiaru spoczynkowego w rozpatrywanych grupach

były zbliżone (różnice wartości średnich nieistotne statys-

Materiał i metody

Badaniami objęto w sumie 105 dzieci (50 dziewcząt

i 55 chłopców) w wieku 14–16 lat. Wykonane pomiary

wzrostu i masy ciała były podstawą wyodrębnienia wśród

badanych dziewcząt i chłopców, w oparciu o przyjęte war-

tości odniesienia [8] dwóch podgrup: kontrolnej (wskaźnik

Cole’a < 110) i z nadwagą i otyłością (wskaźnik Cole’a >

110). Liczebności tych grup wynosiły odpowiednio: dla

grupy kontrolnej 65 osób (29 dziewcząt, 36 chłopców), dla

Tab. 1 . Wartości średnie mierzonych cech u chłopców z grupy badanej i grupy kontrolnej

Table 1. The mean values of blood pressure and heart rate in the investigated groups of boys

Chłopcy – grupa badana

(nadwaga i otyłość)

n = 19

Chłopcy – grupa kontrolna

n = 36

Istotność

statyst.

Badana cecha:↓

X ± SD

Min - max

X ± SD

Min - max

I pomiar spoczynkowy:

C.S. (mm Hg)

C.R. (mm Hg)

C.M. (mm Hg)

Tętno (ud./min)

128,3 ± 15,1

78,9 ± 8,7

95,4 ± 9,3

77,5 ± 14,3

89–152

71–98

77–116

57–111

124,9 ± 11,6

76,4 ± 9,4

92,6 ± 9,0

75,8 ± 12,3

93–146

61–95

77–111

52–90

II pomiar spoczynkowy:

C.S. (mm Hg)

C.R. (mm Hg)

C.M. (mm Hg)

Tętno (ud./min)

129,3 ± 15,9

76,3 ± 9,1

94,0 ± 10,5

79,7 ± 14,0

96–158

64–103

75–121

51–103

120,5 ± 11,0

71,8 ± 8,6

88,0 ± 8,1

77,4 ± 14,3

94–140

63–92

76–104

53–109

p < 0,05

Tapping test:

C.S. (mm Hg)

C.R. (mm Hg)

C.M. (mm Hg)

Tętno. (ud/min)

% H.R. max

156,2 ± 25,2

87,3 ± 21,4

110,2 ± 19,1

110,6 ± 28,1

55,3 ± 14,1

127–205

71–139

88–160

73–175

31–68

136,8 ± 23,4

77,4 ± 21,0

97,3 ± 19,5

109,3 ± 23,2

55,2 ± 11,3

70–196

41–118

54–132

71–146

39–78

p < 0,01

p < 0,05

Legenda: C.S. – ciśnienie skurczowe, C.R. – ciśnienie rozkurczowe, C.M. – ciśnienie średnie, % HR max – odsetek maksymalnej dopuszczalnej częstości

akcji serca

Abbreviations: CS – systolic blood pressure, CR – diastolic blood pressure, CM – mean blood pressure, Tętno – heart rate, % HR max – % of maximal

heart rate

288

Tomasz Pietraszkiewicz i inni

Tab. 2 . Wartości średnie mierzonych cech u dziewcząt z grupy badanej i grupy kontrolnej

Table 2. The mean values of blood pressure and heart rate in the investigated groups of girls

Dziewczęta – grupa badana

(nadwaga i otyłość)

n = 21

Dziewczęta – grupa

kontrolna

n = 29

Badana cecha

X ± SD

Min - max

X ± SD

Min - max

I pomiar spoczynkowy:

C.S. (mm Hg)

C.R. (mm Hg)

C.M (mm Hg)

Tętno (ud./min)

119,0 ± 9,8

75,2 ± 12,0

89,8 ± 10,6

76,0 ± 12,1

105 – 140

67 – 104

72 – 113

57 – 103

127,7 ± 17,6

79,2 ± 15,6

95,1 ± 16,0

80,4 ± 14,2

76 – 179

60 – 132

74 – 148

54 – 121

II pomiar spoczynkowy:

99 – 127

61 – 92

75 – 104

54 – 92

C.S. (mm Hg)

C.R. (mm Hg)

C.M (mm Hg)

Tętno (ud./min)

113,2 ± 7,8

72,3 ± 7,3

85,8 ± 6,7

74,7 ± 11,5

112,7 ± 8,4

72,8 ± 7,5

85,9 ± 6,6

79,9 ± 13,8

98 – 128

63 – 92

74 – 95

51 – 112

Tapping test:

91 – 200

53 – 153

51 – 167

44 – 77

C.S. (mm Hg)

C.R. (mm Hg)

C.M (mm Hg)

Tętno (ud./min)

% H.R.max

141,2 ± 24,9

82,7 ± 10,5

101,2 ± 26,0

116,3 ± 26,7

58,1 ± 13,4

130,4 ± 15,9

82,2 ± 12,6

99,7 ± 11,6

118,3 ± 20,3

59,3 ± 10,1

87 – 161

49 – 107

76 – 119

71 – 146

36 – 73

Legenda: C.S. – ciśnienie skurczowe, C.R. – ciśnienie rozkurczowe, C.M. – ciśnienie średnie, % H.R.max – odsetek maksymalnej dopuszczalnej

częstości akcji serca.

Abbreviations: C.S. – systolic blood pressure, CR – diastolic blood pressure, CM – mean blood pressure, Tętno – heart rate, %H.R. max – % of

maximal heart rate

tycznie), chociaż warto zwrócić uwagę na nieco odmien-

ną tendencję w grupie chłopców z nadwagą i otyłością,

gdzie w odróżnieniu od pozostałych grup nie zaobser-

wowano spadku ciśnienia tętniczego skurczowego. W po-

miarze wykonanym w czasie wykonywania tapping testu

u wszystkich badanych stwierdzono istotny w stosunku

do wartości spoczynkowych z drugiego pomiaru wzrost

ciśnienia tętniczego i tętna (p < 0,001 w porównaniach

wewnątrzgrupowych). W dalszej analizie wykazano, że

w czasie wykonywania tapping testu wartości ciśnienia

tętniczego skurczowego i średniego były istotnie wyższe

u chłopców z nadwagą i otyłością niż u ich rówieśników

z grupy kontrolnej.

opisujących przyczyny wzrostu napięcia układu współczul-

nego można przypuszczać, że do obserwowanych różnic

przyczynić się mogły zarówno płeć męska, jak i fakt wystę-

powania otyłości [10, 11, 12].

W czasie obciążenia psychoemocjonalnego w indywi-

dualnych pomiarach obserwowano u badanych dzieci war-

tości ciśnienia tętniczego rzędu 200/150, a tętna 175/min,

co świadczy, że wykonywana próba wyzwala silne pobu-

dzenie układu współczulnego. Wobec realnego zagrożenia

młodzieży „chorobą komputerowo-telewizyjną” spostrze-

żenie to jest istotne, ponieważ obrazuje zmiany czynno-

ściowe wyzwalane w młodym organizmie w czasie gier

komputerowych itp. Porównanie wartości średnich mierzo-

nych cech w tym etapie badań wykazało, że chłopcy z nad-

wagą i otyłością mieli istotnie wyższe wartości ciśnienia

skurczowego i średniego niż ich rówieśnicy z grupy kontro-

lnej. Wskazuje to na wzmożoną aktywność współczulną

w tej grupie badanych, a w konsekwencji na potencjalnie

większe ryzyko wystąpienia chorób układu krążenia u tych

ludzi w wieku dojrzałym.

Omówienie wyników i dyskusja

Z analizy uzyskanych wyników wynika, że jeśli po-

przestać by na krótkiej przesiewowej obserwacji (pierwszy

spoczynkowy pomiar ciśnienia i tętna) nasunąłby się banal-

ny wniosek, że ocenianie parametry hemodynamiczne

zarówno u chłopców, jak i u dziewcząt w grupie badanej

i grupie kontrolnej nie różniły się istotnie. W dalszych

etapach obserwacji wykazano jednak, że chłopców z nad-

wagą i otyłością cechuje nieco odmienna niż ich rówieśni-

ków z grupy kontrolnej dynamika reakcji układu sercowo-

naczyniowego, przejawiająca się wzmożonym napięciem

układu współczulnego. W świetle danych z piśmiennictwa

Wnioski

1. Wykonywana próba stanowi wartościowy element

badania przesiewowego młodzieży szkolnej, ukierunko-

wanego na wykrywanie rekcji hipertensyjnych.

Reakcje układu krążenia na stres psychoemocjonalny u nastolatków

289

2. Wysokie wartości ciśnienia tętniczego u chłopców

z nadwagą i otyłością wskazują na wzmożoną aktywność

układu współczulnego w tej grupie badanych.

7. Leontieva L.V.: State of the art diagnosis, treatment and pre-

vention of arterial hypertension in children and adolescents.

Ros. Vestn. Perinatol. Pediatr ., 2002, 1, 38-45.

8. Spodaryk M.: Podstawy leczenia żywieniowego u dzieci.

Wyd. U.J. Kraków 2001.

9. Shoemaker J.K., Hogeman C.S., Khan M..: Gender affects

sympathetic and hemodynamic response to postural stress.

Am. J. Physiol. Heart. Circ. Physiol ., 2001, 281, 2028-2035.

10. Yakinci C., Mungen B., Karabiber H. i wsp.: Autonomic

nervous system in obese children. Brain Dev ., 2000, 22, 151-

153.

11. Zachorska-Markiewicz B., Mizia Stec K. i wsp.: Tilt table

testing in obesity. Int .J. Cardiol ., 2003, 88(1), 43-48.

Piśmiennictwo

1. Gaciong Z.: Nadciśnienie tętnicze u osób młodych. Lekarz ,

1999, 2, 8-13.

2. Bedi M., Varskney V.P., Babbar R.: Role of cardiovascular

reactivity to mental stress in predicting future hypertension.

Cli. Exp. Hypertens ., 2000, 22(1), 1-22.

3. Schroeder K.E., Narkiewicz K., Kato M. i wsp.: Personality

type and neural circulatory control. Hypertension , 2000, 36,

830-833.

4. Kaczyńska A., Gaciong Z.: Stres psychiczny a nadciśnienie

tętnicze. Nadciśn. Tętn ., 2003, 7(1), 45-50.

5. Woynarowska B.: Profilaktyka w pediatrii. Biblioteka

Pediatry 29. PZWL Warszawa 1999.

6. Kimball T.R.: Pediatric stress echocardiography. Pediatr.

Cardiol ., 2002, 23(3), 347-357.

Adres do korespondencji:

prof. dr hab. Ludmiła Borodulin-Nadzieja

Katedra i Zakład Fizjologii AM

ul. Chałubińskiego 10

50-368 Wrocław

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: