Ginekologiczne aspekty seksualności człowieka.pdf

Zak³ad Profilaktyki Zagro¿eñ Œrodowiskowych Wydzia³u Nauk o Zdrowiu Akademii Medycznej

w Warszawie,

kierownik Zak³adu dr hab. med. Boles³aw Krzysztof Samoliñski

W pracy przedstawiono seksuolo-

giczne aspekty ginekologii oraz

problem zdrowia seksualnego

w aspekcie uwarunkowañ – psy-

chologicznych, biologicznych i so-

cjologicznych. Na zdrowie seksu-

alne cz³owieka wp³ywaj¹ czynniki

biologiczne, emocjonalne, intelek-

tualne i spo³eczne. Wspó³czesna

wiedza zwi¹zana z czynnikami wa-

runkuj¹cymi seksualnoœæ kobiet

jest zdecydowanie ubo¿sza ni¿ wie-

dza dotycz¹ca seksualnoœci mê¿-

czyzn.

Pracownia Ginekologii Wieku Rozwojowego i Seksuologii, Klinika Ginekologii Katedry

Perinatologii i Ginekologii Uniwersytetu Medycznego im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu,

kierownik Kliniki prof. dr hab. med. Zbigniew Friebe

Ginekologiczne aspekty

seksualności człowieka

Gynaecological aspects of human sexuality

S³owa kluczowe: seksualnoœæ, gi-

nekologia.

Dariusz Radomski 1 , Gra¿yna Jarz¹bek 2

Wprowadzenie

Seksualnoœæ cz³owieka jest sfer¹

sk³adaj¹c¹ siê z emocji i zachowañ,

których biologicznym celem jest

wspó³¿ycie seksualne. Stosunki miê-

dzy ludŸmi w zakresie wspó³¿ycia

p³ciowego regulowane s¹ przez 2 za-

sadnicze si³y – normy moralne (oby-

czajowe) oraz normy biologiczne.

Z biologicznego punktu widzenia

seksualnoœæ pojawia siê na etapie filo-

genezy organizmów, podczas którego

elementy nerwowe wspó³pracuj¹

w procesie rozmna¿ania oraz przyczy-

niaj¹ siê do spotkania dwóch komórek

p³ciowych, pochodz¹cych z ró¿no-

p³ciowych organizmów.

Istot¹ seksualnoœci s¹ zatem proce-

sy prowadz¹ce do zap³odnienia – ste-

rowane przez uk³ad nerwowy, a uru-

chamiane przez specyficzne powino-

wactwo organizmów, zwi¹zane z ich

dwubiegunowym zró¿nicowaniem

p³ciowym.

Wystêpuje wiêc pewien rozdzia³

miêdzy seksualnoœci¹ a procesami

rozmna¿ania. Dzia³ania cz³owieka

zmierzaj¹ce do zaspokojenia potrzeby

seksualnej s¹ skomplikowane – poru-

szaj¹ wiele ró¿nych mechanizmów

i wykraczaj¹ daleko poza sam¹ seksu-

alnoœæ. Dlatego te¿ w ujêciu filogene-

tycznym – tylko w przypadku gatunku

ludzkiego – mówi siê o erotyce obej-

muj¹cej seksualnoœæ wraz ze sfer¹

uczuæ, intelektu i sfer¹ psychiki.

Od pocz¹tku rozwoju gatunku ho-

mo sapiens seksualnoœæ cz³owieka bu-

dzi³a du¿e zainteresowanie. Œwiadcz¹

o tym licznie zachowane rysunki skal-

ne, stworzone przez ludy pierwotne,

przedstawiaj¹ce rzeczywiste b¹dŸ

wyobra¿eniowe reakcje seksualne

cz³owieka. Mimo up³ywu wielu tysiê-

cy lat seksualnoœæ cz³owieka wci¹¿

stanowi du¿e wyzwanie dla seksuolo-

gów i naukowców. Podstawow¹ ba-

rier¹, utrudniaj¹c¹ stworzenie spójne-

go modelu opisuj¹cego seksualnoœæ

cz³owieka, jest du¿y wymiar prze-

strzeni czynników, które wp³ywaj¹

na zachowania i reakcje seksualne, co

przyczynia siê do bardzo z³o¿onego

systemu interakcji miêdzy tymi czyn-

nikami. Zgodnie z zaproponowan¹

na ryc. 1. koncepcj¹ hierarchicznego

podejœcia do opisu seksualnoœci cz³o-

wieka, mo¿na wyró¿niæ kilka pozio-

mów jej modelowania.

model kulturowy

model socjologiczny

model psychologiczny

model neurobiologiczny

model biochemiczny

model genetyczny

Czas

Ryc. 1. Koncepcja hierarchicznego

modelowania seksualnoœci cz³o-

wieka

Im wy¿szy jest poziom uœrednie-

nia czasowo-przestrzennego (uogól-

nienia) danego modelu, tym wiêcej

kryje on w sobie procesów sk³adaj¹-

cych siê na ludzk¹ seksualnoœæ. Kar¹

za uœrednianie modelu, jak wiadomo

GINEKOLOGIA PRAKTYCZNA 29

This paper presents sexuological

aspects of gynaecology, as well as

psychological, biological and

sociological aspects of sexual

health. Sexuality in the lives of all

women and all men modifies all

aspects of social life and takes

place on three levels: biological,

psychological and social. The

sexual-response cycle in women is

mediated by the complex interplay

of psychological, environmental

and physiological factors.

z metodologii modelowania, jest za-

wsze wzrost niepewnoœci i niedok³ad-

noœci uzyskiwanego opisu [1].

Podstaw¹ najczêstszego rozumie-

nia ludzkiej seksualnoœci jest model

kulturowy, który mo¿e byæ rozpatry-

wany w obrêbie ró¿nych kategorii spo-

³ecznych. Wynika on z koncepcji filo-

zoficznych i tradycji kulturowych da-

nej grupy spo³ecznej. Modele kulturo-

we seksualnoœci cz³owieka mog¹ byæ

w szczególnoœci zale¿ne od danej ro-

dziny, w której cz³owiek zosta³ wycho-

wany. Najwiêkszy stopieñ uœrednienia

modeli kulturowych sprawia, ¿e g³ów-

nymi sk³adnikami modelu staj¹ siê ste-

reotypy funkcjonuj¹ce w danej grupie

spo³ecznej, najczêœciej ma³o przysta-

walne do wiedzy zgromadzonej w mo-

delach ni¿szych poziomów.

Modele ni¿szej warstwy, czyli mo-

dele socjologiczne, opisuj¹ zachowa-

nia i reakcje seksualne w kontekœcie

relacji spo³ecznych. Niepewnoœæ ich

jest mniejsza od modeli kulturowych,

gdy¿ modele te tworzone s¹ na pod-

stawie metod socjometrycznych.

W zwi¹zku z tym, ¿e modele socjolo-

giczne mo¿na traktowaæ jako pewne

uogólnienie modeli ni¿szego pozio-

mu, mo¿na wykazaæ, i¿ niektóre za-

chowania spo³eczne mog¹ byæ uwa-

runkowane biologicznie.

Psychologiczne spojrzenie na sek-

sualnoœæ cz³owieka koncentruje siê

g³ównie na wyjaœnieniu roli emocji

i uczuæ w kreowaniu i kierowaniu za-

chowañ seksualnych ludzi. Typowym

przyk³adem tej klasy jest triangularny

model mi³oœci Stemberga i wynikaj¹-

ce z niego ró¿ne archetypy mi³oœci.

Spojrzenie na seksualnoœæ cz³owie-

ka przez pryzmat modeli kulturowych,

socjologicznych i psychologicznych

do niedawna dominowa³o nad seksuo-

logi¹ naukow¹. Dopiero rozwój meto-

dologii badawczej w naukach biolo-

gicznych, a tak¿e metod obrazowania

czynnoœci mózgu otworzy³ okienko,

przez które naukowcy, badaj¹cy ludz-

k¹ seksualnoœæ, mog¹ zobaczyæ proce-

sy zachodz¹ce u danej osoby, które

wywo³ane s¹ bodŸcem seksualnym

b¹dŸ psychoseksualnym. Dziêki tym

narzêdziom mo¿liwe jest konstruowa-

nie modeli neurobiologicznych i bio-

chemicznych, które opisuj¹ dobrze

zdefiniowane i mierzalne procesy ste-

ruj¹ce seksualnoœci¹ cz³owieka. Naj-

nowszym trendem badañ biologicz-

nych s¹ prace zmierzaj¹ce do wyja-

œnienia roli genów w fizjologii i pato-

logii reakcji seksualnych cz³owieka.

Celem artyku³u jest przedstawie-

nie najnowszej wiedzy, która opisuje

biologiczne podstawy seksualnoœci

cz³owieka. Bêd¹ one dotyczy³y wy-

branych procesów zachodz¹cych

na ró¿nych poziomach opisu seksual-

noœci ludzkiej.

Biologiczne podstawy

modeli socjologicznych

G³ównym celem badañ socjolo-

gicznych zwi¹zanych z seksualnoœci¹

cz³owieka jest wyjaœnienie mechani-

zmu doboru partnera seksualnego

oraz mechanizmu odpowiedzialnego

za d³ugotrwa³e wiêzi miêdzyludzkie.

W obecnej literaturze panuje zgod-

ny pogl¹d, ¿e decyzja wyboru osoby

jako partnera seksualnego zawiera

element zarówno emocjonalny, jak

i kognitywny. Wybór ten, opieraj¹cy

siê na wielu kryteriach i zale¿ny

od panuj¹cych w danej epoce norm

spo³ecznych, utrudnia identyfikacjê

biologicznych mechanizmów steruj¹-

cych wyborem partnera seksualnego.

Niemniej jednak mo¿na wskazaæ kilka

mechanizmów biologicznych, które

mog¹ wspó³uczestniczyæ w tym wy-

borze. Najbardziej znanym mechani-

zmem jest preferowanie przez kobiety

mê¿czyzn ró¿ni¹cych siê genami

w uk³adzie genów zgodnoœci tkanko-

wej. Badania Wedekinda i wsp. wyka-

za³y znacznie czêstszy wybór mê¿czy-

zny posiadaj¹cego inne ni¿ kobieta

allele HLA, natomiast wœród par,

w których partnerzy mieli podobny

uk³ad alleli – zaobserwowano odwle-

kanie w czasie podjêcia decyzji pro-

kreacyjnych. Ta zdolnoœæ dyskrymina-

cyjna kobiet wydaje siê byæ nasilona

w fazie folikularnej cyklu miesi¹czko-

wego, natomiast w fazie lutealnej

znacznie s³abnie. Przyjmowanie œrod-

ków antykoncepcyjnych ujawni³o od-

wrotne decyzje kobiet, tzn. preferowa-

nie mê¿czyzn podobnych genetycznie

dlatego, ¿e nie stanowi¹ oni zagro¿e-

nia dla rzekomej ci¹¿y symulowanej

przez przyjmowane tabletki antykon-

cepcyjne [4]. Jednym z postulowa-

nych noœników informacji o podo-

bieñstwie genetycznym osób s¹ fero-

mony. Wykazano tak¿e, ¿e feromony

mêskie zawieraj¹ androstenol i andro-

steron, bêd¹ce pochodnymi androge-

nów. Fakt ten mo¿e wyjaœniaæ, dlacze-

go kobiety szybciej zakochuj¹ siê

w mê¿czyznach mêskich , o dominuj¹-

cym typie osobowoœci, co zwi¹zane

jest z wy¿szym poziomem androge-

nów u tych osobników.

Z kolei jednym ze sk³adników fe-

romonów ¿eñskich s¹ kwasy t³uszczo-

Key words: sexuality, gynaecology.

GINEKOLOGIA PRAKTYCZNA

we, znajduj¹ce siê w wydzielinie po-

chwowej. Ich stê¿enie oraz sk³ad ja-

koœciowy zmienia siê w czasie cyklu

miesi¹czkowego i mo¿e sygnalizowaæ

mê¿czyŸnie zbli¿aj¹c¹ siê owulacjê

kobiety. Hipotezê tê potwierdzi³y ba-

dania Doty i wsp., którzy wykazali, ¿e

zapach kobiety w okresie owulacji by³

oceniany przez mê¿czyzn jako przy-

jemniejszy w porównaniu z zapachem

fazy lutealnej [5]. Nale¿y jednak pa-

miêtaæ, ¿e w dobie burzliwego rozwo-

ju kosmetologii potencjalne oddzia³y-

wanie feromonów naturalnych mo¿e

byæ bardzo ograniczone.

Innym mechanizmem biologicz-

nym, którego udzia³ postuluje siê

w procesie doboru partnera seksualne-

go, jest atrakcyjnoœæ twarzy i sylwetki.

Zgodnie z wynikami Jonsona, opubli-

kowanymi w 2007 r., kobiety na part-

nerów seksualnych wybiera³y mê¿-

czyzn o androgenicznej antropometrii

twarzy. Je¿eli jednak wybór mia³ doty-

czyæ partnera ¿yciowego i ojca dzie-

cka, kobiety te preferowa³y mê¿czyzn

mniej androgennych. Zale¿noœæ tê

mo¿na t³umaczyæ niekorzystnym wp³y-

wem androgenów na relacje psycho-

spo³eczne i zdrowie mê¿czyzny. Z jed-

nej strony androgenizacja prowadzi

do agresywnego typu osobowoœci, nie-

sprzyjaj¹cego roli dobrego ojca, z dru-

giej zaœ jest czynnikiem ryzyka chorób

uk³adu kr¹¿enia, a tak¿e spadku odpor-

noœci immunologicznej [6]. Podobna

zale¿noœæ by³a obserwowana u mê¿-

czyzn, którzy na partnerkê seksualn¹

wybierali kobiety bardziej androgen-

ne, zaœ na partnerki ¿yciowe kobiety

o ni¿szej komponencie androgennej.

W dyskusji sugerowano, ¿e kobiety

androgenne wykazywa³y mniejsz¹

zdolnoœæ psychologiczn¹ do utrzyma-

nia stabilnych wiêzi partnerskich [6].

Dwie odmienne strategie wyboru

partnera, w zale¿noœci od celu relacji,

stanowi¹ tak¿e argument przemawia-

j¹cy za udzia³em œwiadomych proce-

sów racjonalnych przy wyborze

obiektu mi³oœci. Ponadto opisane me-

chanizmy s¹ z ca³¹ pewnoœci¹ modu-

lowane przez elementy modelu kultu-

rowego.

Drugim procesem badanym na po-

ziomie modeli socjologicznych jest

tworzenie trwa³ych wiêzi partner-

skich. Wœród badaczy panuje zgoda,

¿e zdolnoœæ do tworzenia trwa³ych

wiêzi partnerskich jest tak¿e sterowa-

na przez hormony oraz neuroprzekaŸ-

niki. G³ówn¹ rolê w tym przypadku

przypisuje siê oksytocynie, wazopre-

synie oraz serotoninie. Z badañ

na zwierzêtach wynika, ¿e hormony te

wydaj¹ siê byæ wa¿niejsze u samic.

Ich stê¿enie, podobnie jak u kobiet,

wyraŸnie wzrasta podczas stymulacji

pochwy, szyjki macicy oraz brodawek

sutkowych. Rolê hormonu wiêzi

u samców wydaje siê odgrywaæ wa-

zopresyna. Wykazano ponadto, ¿e

synteza oksytocyny i wazopresyny

stymulowana jest silnie przez dopa-

minê. Jedn¹ z motywacji ³¹czenia siê

osobników w zwi¹zki partnerskie jest

zapewnienie poczucia bezpieczeñ-

stwa. Wyniki badañ eksperymental-

nych na zwierzêtach dowodz¹, ¿e

oksytocyna wykazuje silne dzia³anie

hamuj¹ce aktywnoœæ osi przysadka-

-nadnercza, redukuj¹c tym samym

stê¿enie hormonów stresu [7].

Najnowsze badania podejmuj¹

próbê opisania dzia³ania oksytocyny.

Ferguson i wsp. wykazali w badaniach

na myszach, ¿e wiêziotwórcze dzia³a-

nie oksytocyny mo¿e wyp³ywaæ z po-

budzenia j¹dra migda³owatego [8].

Brak pobudzenia tego obszaru prowa-

dzi do niew³aœciwych ocen relacji spo-

³ecznych, a w skrajnym przypadku

mo¿e byæ jednym z patomechani-

zmów autyzmu. Zwiêkszone stê¿enie

oksytocyny w opuszce wêchowej oraz

przegrodzie bocznej po stosunku

p³ciowym koreluje z d³ugoœci¹ trwa-

nia wiêzi z partnerem. Z kolei badania

roli wazopresyny w relacjach spo³ecz-

nych, prowadzone na myszach wska-

zuj¹, ¿e peptyd ten wzmacnia pamiêæ

socjologiczn¹ [9].

Analizuj¹c mechanizmy wiêzi miê-

dzypartnerskich, nale¿y równie¿ pa-

miêtaæ, ¿e mechanizmy biologiczne

mog¹ byæ silnie modyfikowane przez

procesy kognitywne, wynikaj¹ce

z norm spo³ecznych i charakterystycz-

nego dla ludzi wnioskowania moralne-

go. Jaka jest relacja miêdzy œwiadom¹

decyzj¹ kontynuacji wiêzi a uk³adem

oksytocyna-wazopresyna – pozostaje

przedmiotem dalszych badañ. Mo¿na

jednak przypuszczaæ, ¿e podczas pro-

cesu socjalizacji potrzeby seksualnej,

dochodzi do przebudowy w funkcjo-

nowaniu opisanych mechanizmów, po-

winna wiêc wytworzyæ siê mo¿liwoœæ

œwiadomego wp³ywania na kszta³to-

wanie siê wiêzi z dan¹ osob¹.

Regulacja funkcji seksualnych

przez oœrodkowy uk³ad nerwowy

opiera siê na neurohormonalnych

sprzê¿eniach zwrotnych miêdzy re-

ceptorami a efektorami. Stan napiêcia

seksualnego wyzwala siê g³ównie po-

przez bodŸce pochodz¹ce z narz¹dów

zmys³ów.

U cz³owieka receptory seksualne

nie ograniczaj¹ siê tylko do narz¹dów

p³ciowych, s¹ tak¿e bogato rozwiniête

w postaci stref erogenicznych. Me-

chaniczne bodŸce dotykowe, przy od-

powiednim nastawieniu emocjonal-

nym zostaj¹ przekszta³cone na bodŸce

seksualne. BodŸce seksualne z recep-

torów wzrokowych pobudzaj¹ uk³ad

siatkowaty, sk¹d przekazywane s¹

do podwzgórza. Poprzez uk³ad lim-

biczny do podwzgórza trafiaj¹ rów-

nie¿ bodŸce wêchowe. Wykazano tak-

¿e ich wp³yw na tworzenie sytuacji

seksualnych oraz na zmys³ powonie-

nia, smaku i s³uchu.

Ca³okszta³t nastrojów uczucio-

wych towarzysz¹cych dzia³aniu bodŸ-

ców seksualnych, zw³aszcza u kobie-

ty, wp³ywa na przebieg cyklu reakcji

seksualnych.

BodŸce i sygna³y ze œrodowiska

zewnêtrznego i wewnêtrznego, wa¿ne

dla sterowania czynnoœciami seksual-

nymi, s¹ przejmowane przez oœrodki

zlokalizowane g³ównie w podwzgó-

rzu, zw³aszcza w jego przedwzroko-

wej czêœci. Decyduj¹cy wp³yw pod-

wzgórza na zachowania seksualne zo-

sta³ potwierdzony w wielu badaniach

eksperymentalnych. W podwzgórzu

wykazano (eksperymentalnie) obec-

noœæ struktur stymuluj¹cych i hamuj¹-

cych zachowania seksualne cz³owie-

ka. W podwzgórzu mieszcz¹ siê dwa

oœrodki seksualne: hormonal-sex-cen-

ter oraz sex-behaviour-center . Oœrod-

ki zachowañ seksualnych podwzgórza

– w stosunku do oœrodków seksual-

nych rdzenia krêgowego odpowie-

dzialnych za odruchy seksualne – pe³-

ni¹ rolê steruj¹c¹. Same zaœ oœrodki

seksualne podwzgórza podlegaj¹

oœrodkom nadrzêdnym, które miesz-

cz¹ siê w uk³adzie limbicznym i korze

mózgowej.

Wra¿liwoœæ oœrodków seksual-

nych podwzgórza jest wektorem po-

budzaj¹co-hamuj¹cych wp³ywów ze

strony nadrzêdnych oœrodków nerwo-

wych, receptorów i hormonów p³cio-

wych. Uwa¿a siê, ¿e oœrodki seksual-

ne w podwzgórzu maj¹ wiêksz¹ auto-

nomiê w zakresie neurohormonalnej

regulacji aktywnoœci seksualnej typu

¿eñskiego ni¿ mêskiego.

Biologiczne podstawy

modeli psychologicznych

Zachowania, odczucia i reakcje

seksualne nale¿¹ do integralnych

sk³adników procesów neurofizjolo-

gicznych i neuroendokrynnych roz-

grywaj¹cych siê w mózgowiu.

GINEKOLOGIA PRAKTYCZNA

Mimo znacznej autonomicznoœci

uk³adu podwzgórze-przysadka-jajnik

w zakresie neurohormonalnej regula-

cji sterowania seksualnoœci¹, podlega

on wp³ywom zewnêtrznym i we-

wnêtrznym. Podniety pozapodwzgó-

rzowego sterowania seksualnoœci¹ do-

p³ywaj¹ wiêc z narz¹dów p³ciowych,

receptorów zmys³ów, szyszynki, uk³a-

du limbicznego i kory mózgowej.

Uk³ady – limbiczny, r¹bkowy oraz

brze¿ny – to zespó³ filogenetycznie

starych struktur przodomózgowia, le-

¿¹cy na brzegu pó³kul mózgowych

w miejscu stykania siê ich z pniem

mózgu. W sk³ad struktur korowych

wêchomózgowia, bêd¹cego czêœci¹

uk³adu limbicznego, wchodz¹ opusz-

ka wêchowa, guzek wêchowy, p³at

gruszkowaty oraz hipokamp. W sk³ad

struktur podkorowych uk³adu lim-

bicznego wchodz¹ natomiast cia³o

migda³owate, przegroda, niektóre j¹-

dra œródmózgowia, wzgórza oraz pod-

wzgórza. Czêœæ wêchomózgowia s³u-

¿y jako analizator dla bodŸców wê-

chowych. Ca³oœæ uk³adu limbicznego

odgrywa rolê koordynuj¹c¹ zachowa-

nia cz³owieka – nadrzêdn¹ rolê w za-

kresie reakcji emocjonalnych.

Oœrodki, steruj¹ce reakcjami sek-

sualnymi, odbieraj¹ wszelkie bodŸce

z receptorów, nadaj¹c im odpowiedni

³adunek emocjonalny, po czym prze-

kazywane s¹ do kory mózgowej, któ-

ra wyhamowuje je lub zezwala im

na wyzwolenie okreœlonych stanów

emocjonalnych. Kora mózgowa pe³ni

wiêc funkcjê kontroluj¹c¹ i reguluj¹c¹

emocje oraz reakcje seksualne. Me-

chanizmy korowe rozpoznaj¹ charak-

ter bodŸców wewnêtrznych, przera-

biaj¹ je na specyficzne dla cz³owieka

odczuwanie, a tak¿e scalaj¹ wszelkie

emocje z reakcjami seksualnymi. Ko-

ra mózgowa jest zatem zasadniczym

narz¹dem, za pomoc¹ którego orga-

nizm utrzymuje kontakt ze œrodowi-

skiem, w którym siê rozwija. Poza

tym decyduje o powstawaniu, prze-

biegu i wygasaniu wszelkich emocji

i reakcji seksualnych.

BodŸce zewnêtrzne za poœrednic-

twem kory mog¹ zapocz¹tkowaæ lub

wygaszaæ emocje i reakcje seksualne,

mog¹ wp³ywaæ na ich natê¿enie. Po-

wstaj¹ce w psychice zahamowania

– natury moralnej, religijnej lub ja-

kiejkolwiek innej (uwarunkowane

wychowaniem w okreœlonym œrodo-

wisku) – mog¹ ca³kowicie zahamo-

waæ wyzwolenie siê reakcji seksual-

nych lub zniekszta³ciæ jej przebieg.

Psychologiczne modele ludzkiej

seksualnoœci koncentruj¹ siê na roli

emocji oraz rozwoju uczuciowego.

Zdaniem psychologów ewolucyjnych,

zdolnoœæ do prze¿ywania stanów zako-

chania siê jest jednym z mechani-

zmów, które motywuj¹ cz³owieka

do nawi¹zywania relacji seksualnych

[10]. Transkulturowe badania potwier-

dzaj¹, ¿e doznania prze¿ywane pod-

czas zakochania s¹ niezale¿ne od norm

spo³ecznych i filozoficznej koncepcji

cz³owieka. Zakochaniu zawsze towa-

rzyszy silne pobudzenie organizmu.

Jest ono tak¿e jednym z g³ównych ele-

mentów akcjotwórczych w literaturze.

To w³aœnie literackie opisy stanu zako-

chania nada³y mu wymiar mistyczno-

-magiczny, który, wydawa³oby siê, za-

wsze bêdzie wymyka³ siê racjonalne-

mu poznaniu. Obecna kultura masowa

w sposób szczególny promuje wzorzec

mi³oœci romantycznej, która zupe³nie

nie podlega wp³ywom procesów po-

znawczych i rozumowych. Jednak na-

wet w klasyce literatury mo¿na znaleŸæ

opisy prze¿yæ zwi¹zanych z zakocha-

niem, które s¹ zgodne z aktualn¹ wie-

dz¹ psychoseksuologiczn¹. Przyk³a-

dem mo¿e byæ znakomity przypadek

mi³oœci Marii i Roberta Jordana, który

w Komu bije dzwon opisa³ Ernest He-

mingway.

Dzisiejsze modele psychologicz-

ne, które wyjaœniaj¹ neurobiologiczne

mechanizmy powstawania emocji

zwi¹zanych ze stanem zakochania

i uczuciem mi³oœci, zogniskowane s¹

na mózgowy uk³ad nagrody i kary.

Jest to funkcjonalny uk³ad, z³o¿ony

z kilku rozproszonych anatomicznie

oœrodków obejmuj¹cych czo³owe

oœrodki korowe, uk³ad limbiczny oraz

j¹dra podstawy mózgu (ryc. 2.).

Uk³ad nagrody zawiera g³ównie

neurony dopaminergiczne, GABA-er-

giczne oraz serotonergiczne [11]. Ba-

dania Bartelsa i Zeki przy u¿yciu funk-

cjonalnego rezonansu magnetycznego

wykaza³y, ¿e stymulacja osób zako-

chanych przy pomocy fotografii przed-

stawiaj¹cej obiekt uczuæ powoduje ak-

tywacjê oœrodków nale¿¹cych do uk³a-

du nagrody. Uk³ad ten mo¿e byæ tak¿e

aktywowany przez inne bodŸce, takie

jak nagrody pieniê¿ne czy smaczne je-

dzenie [12]. Autorzy wykazali, ¿e jed-

noczeœnie nastêpuje wyhamowanie ak-

tywnoœci oœrodków odpowiedzialnych

za funkcje oceniania. Spostrze¿enie te

wydaj¹ siê byæ weryfikowane przez lu-

dyczne m¹droœci, które sugeruj¹, ¿e

mo¿na rozkochaæ mê¿czyznê dobrym

jedzeniem, a kobietê – prezentami.

Z kolei obni¿ona zdolnoœæ oceniania

wyra¿a siê w ludowej prawdzie, która

g³osi, i¿ mi³oœæ jest œlepa.

Pobudzenie uk³adu nagrody pro-

wadzi do wzrostu syntezy dopaminy,

która z kolei poœrednio pobudza wy-

dzielanie katecholamin. Ten w³aœnie

mechanizm wydaje siê byæ odpowie-

dzialny za subiektywnie odczuwany

stan zakochania. Czas ten jest stanem

stresu organizmu, dlatego byæ mo¿e

cz³owiek wówczas gorzej funkcjonuje

OFC

kora czo³owa

NAC

AMYG

j¹dra podstawne

podkorowa struktura

limbiczna

neurony dopaminowe

œródmózgowia

VTA/SN

Ryc. 2. Struktura uk³adu nagrody: OCF – kora czo³owa oczodo³owa,

AMYG – j¹dro migda³owate, VTA – brzuszna nakrywa mostu, NAC – j¹-

dro pó³le¿¹ce

GINEKOLOGIA PRAKTYCZNA 33

w zadaniach wymagaj¹cych koncen-

tracji uwagi.

Ten prosty model, opisuj¹cy rozwój

mi³oœci, by³by niekompletny, gdyby

pomijaæ rolê kory przedczo³owej

w procesie powstawania uczucia. Wie-

dza, która dotyczy neurobiologii emo-

cji, wykazuje, ¿e procesy kognitywne

zachodz¹ce w tej korze mog¹ hamowaæ

odpowiedzi uk³adu dopaminergicznego

na bodŸce seksualne. W szczególnoœci

pamiêæ emocjonalna mo¿e istotnie mo-

dyfikowaæ odpowiedŸ uk³adu nagrody

na dany bodziec [13].

W œwietle ostatnich badañ mo¿na

wysnuæ hipotezê, ¿e stan zakochania

zmienia nie tylko czynnoœæ mózgu,

ale mo¿e modyfikowaæ strukturê neu-

ronaln¹. Enzo i wsp. wykazali staty-

stycznie znamienny wzrost neuronal-

nego czynnika wzrostu u osób zako-

chanych w porównaniu z osobami

nieodczuwaj¹cymi takich emocji

[13]. Stê¿enie to by³o skorelowane

z si³¹ odczuwanego zakochania.

Obecne modele, opisuj¹ce psycho-

logiczne uwarunkowania seksualno-

œci cz³owieka, potwierdzaj¹ hipotezê,

¿e nawet mi³oœæ romantyczna nie mu-

si byæ stanem niezale¿nym od naszej

woli oraz nie zawsze musi prowadziæ

do rozwoju wiêzi spo³ecznych.

mowe w krew, za co odpowiedzialny

jest tlenek azotu. Poniewa¿ mechani-

zmy te s¹ czêsto opisywane przy okazji

przedstawiania farmakodynamiki inhi-

bitorów fosfodiesterazy typu 5, zostan¹

w tym opracowaniu pominiête.

stymulacja

wzrok

s³uch

wêch

wyobraŸnia

mózg

przykrêgowy kana³

wspó³czulny

g³ówny

splot

podbrzuszny

+–

lêdŸwiowy

odcinek

rdzenia

krêgowego

nerw podbrzuszny

nerw miedniczy

krzy¿owy

odcinek

rdzenia

krêgowego

splot

miedniczny

+–

nerw jamisty

penis

Biologiczne podstawy reakcji seksualnych

Reakcje seksualne maj¹ z natury

pod³o¿e biologiczne, mimo to do chwi-

li obecnej nie uda³o siê stworzyæ spój-

nego modelu, który wyjaœnia³by neu-

rohormonaln¹ regulacjê tych reakcji.

Przyjmuj¹c dla uproszczenia rozwa¿añ

klasyczny model reakcji seksualnej

z³o¿ony z fazy po¿¹dania seksualnego,

podniecenia seksualnego, fazy plate-

au, orgazmu oraz odprê¿enia seksual-

nego, mo¿na zauwa¿yæ, ¿e najwiêcej

wiadomo na temat fazy podniecenia,

a mniej na temat mechanizmu powsta-

wania orgazmu. Najmniejsza liczba

badañ dotyczy jednak biologicznych

podstaw fazy po¿¹dania. Taka gradacja

wiedzy wynika z faktu, i¿ dopiero

przypadkowo zaobserwowany wp³yw

sildenafilu na poprawê zdolnoœci

do erekcji u mê¿czyzn da³ impuls

do rozwoju badañ nad biologi¹ reakcji

seksualnych u cz³owieka. Wczeœniej-

sze badania mia³y charakter opisowy

i ogranicza³y siê do analizy reakcji ob-

wodowych, które towarzysz¹ stosun-

kom seksualnym.

W chwili obecnej najlepiej opisa-

nym mechanizmem reakcji seksual-

nych jest wazodylatacja naczyñ, zaopa-

truj¹ca pr¹cie, ³echtaczkê i wargi sro-

nerw grzbietowy

penisa

nerw sromowy

przodomózgowie

podwzgórze

uk³ad limbiczny

wzgórze

Amyg/PC

DMN

PVN

CTIN (NCL, NMD)

MPOA

VMN

pêczek przyœrodkowy przodomózgowia

œródmózgowie (SN, Tegmentum)

droga czuciowa

PGi

most/rdzeñ przed³u¿ony

Barrington’s ncl

MRF(Gi)

PAG

rdzeñ krêgowy

penis

Ryc. 3. Obwodowe i centralne drogi nerwowe, steruj¹ce erekcj¹ penisa.

MPOA – obszar przyœrodkowo-przedwzrokowy, VMN – j¹dro

brzuszno-przyœrodkowe, DMN – j¹dro grzbietowo-poœrodkowe, PVN

– j¹dro przykomorowe, AMG – j¹dro migda³owate, PC – kora

gruszkowata, CTIN – j¹dra ogonowe wzgórza, MRF – rdzeniowy twór

siateczkowaty [15]

GINEKOLOGIA PRAKTYCZNA

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: