BEZPIECZEŃSTWO NARODOWE
przedmiot: Polityka bezpieczeństwa temat nr 1; Problemy bezpieczeństwa w nauce o stosunków międzynarodowych
SECURITOLOGIA JAKO NAUKA
NURTY I DZIEDZINY;
GEOSTRATEGIA I GEOPOLITYKA
POLEMOLOGIA
IRENOLOGIA
ELEMENTY NAUKI O STOSUNKACH MIĘDZYNARODOWYCH
BIBLIOGRAFIA
POJĘCIE BEZPIECZEŃSTWA
Definicje bezpieczeństwa
Stan pewności, spokoju, zabezpieczenia, czyli braku zagrożenia i ochrony przed niebezpieczeństwami;
Zaspokojenie takich potrzeb, jak: istnienie, przetrwanie, całość, tożsamość, niezależność, spokój, posiadanie, pewność rozwoju;
Wartość współtworząca inne niezbędne człowiekowi wartości, określony cel, którego utrata czyni iluzorycznym rozwój i dobrobyt;
Podstawowa potrzeba państwa i systemów międzynarodowych, brak bezpieczeństwa oznacza niepokój i poczucie zagrożenia.
Aspekty bezpieczeństwa, niezbędne składniki pełnego bezpieczeństwa każdego podmiotu
Bezpieczeństwo wewnętrzne, czyli stabilność i harmonijność wewnętrzna danego państwa lub podmiotu zbiorowego;
Bezpieczeństwo zewnętrzne, czyli brak zagrożenia ze strony innych państw, podmiotów stosunków międzynarodowych.
BEZPIECZEŃSTWO NARODOWE I MIĘDZYNARODOWE
W nauce o stosunkach międzynarodowych występuje podział na:
bezpieczeństwo międzynarodowe
bezpieczeństwo narodowe
BEZPIECZEŃSTWO MIĘDZYNARODOWE
Bezpieczeństwo międzynarodowe łączy bezpieczeństwo państwa oraz innych uczestników stosunków międzynarodowych ze sposobem zorganizowania i funkcjonowania środowiska międzynarodowego.
Jest więc niejako następstwem ścisłego związku między bezpieczeństwem poszczególnych państw, a innymi podmiotami stosunków międzynarodowych: organizacji międzynarodowych, wspólnot, sojuszy, wielkich korporacji
Brak obiektywnie istniejących zagrożeń i subiektywnych obaw oraz zgodne dążenie i działanie społeczności międzynarodowej na rzecz ochrony określonych wartości państwowych i pozapaństwowych (społecznych) za pomocą norm, instytucji i instrumentów zapewniających pokojowe rozstrzyganie sporów oraz tworzenie gospodarczych, społecznych, ekologicznych i innych przesłanek dynamicznej stabilności i eliminowania zagrożeń
Według H. Morgenthau jest to
„wartość chroniona w ramach polityki bezpieczeństwa, która obejmuje integralność terytorialną oraz zachowanie instytucji państwa”.
Według D.Fischera bezpieczeństwo międzynarodowe w zakresie przedmiotowym obejmuje:
” zespół uwarunkowań, w których państwa nie czują się zagrożone atakiem militarnym oraz presją polityczną lub gospodarczą mając możliwość swobodnej realizacji własnego rozwoju i postępu”.
Pojęcie bezpieczeństwa międzynarodowego
Służy najczęściej do określania bezpieczeństwa pewnej grupy państw, chociaż nie jest z nim tożsame. Obejmuje nie tylko wartości egzystencjonalne pojedynczych państw, ale też wartości wspólne, takie jak: stabilność, pokój, równowaga, współpraca.
O istocie bezpieczeństwa międzynarodowego stanowi zespół warunków, norm i mechanizmów międzynarodowych, które zapewniają każdemu państwu poczucie pewności istnienia, przetrwania i swobód rozwojowych bez nacisków z zewnętrz.
Stabilność bezpieczeństwa międzynarodowego zależy od stopnia zgodności interesów państw danego systemu.
Związki bezpieczeństwa z zagrożeniem
Zagrożenie to stan psychiki lub świadomości wywołany postrzeganiem pewnych zjawisk jako niebezpiecznych.
Percepcja zagrożeń ma duże znaczenie dla poczucia bezpieczeństwa. Jeśli odczuwane niebezpieczeństwo rzeczywiście istnieje, to mamy do czynienia z realnym zagrożeniem i faktycznym brakiem bezpieczeństwa.
Jeśli natomiast zjawisko postrzegane jako zagrożenie - nie jest groźne, to mamy do czynienia z mispercepcją (fałszywą percepcją).
Różnice pomiędzy zagrożeniami i wyzwaniami
Wyzwania mają w znacznej mierze charakter subiektywny i państwa mogą je określać samodzielnie, a nawet postrzegać je jako zagrożenia, co może prowadzić do obsesji.
W doktrynie stosunków międzynarodowych znany jest tzw. dylemat bezpieczeństwa, rozumiany jako gra o sumie zerowej. Wyraża on konstatację, że wzrost bezpieczeństwa jednego państwa powoduje automatycznie spadek poczucia bezpieczeństwa przez inne państwa. Trudno jednoznacznie ocenić intencje drugiej strony – zbrojenia mogą mieć na celu zarówno obronę, jak i atak.
Bezpieczeństwo można rozumieć negatywnie bądź pozytywnie. W rozumieniu negatywnym zwraca się przede wszystkim uwagę na brak zagrożeń, w pozytywnym zaś traktuje je jako stan pewności, przetrwania, swobód rozwojowych.
Założenia polityki obronnej RP
Specyfika zmiennego środowiska bezpieczeństwa pozwala zdefiniować następujące rodzaje zagrożeń oraz wyzwania:
zagrożenia realne – obiektywne istniejąca możliwość wystąpienia niekorzystnych zjawisk dla stabilności i bezpieczeństwa, wymagająca użycia sił i środków wojskowych;
zagrożenia potencjalne – zjawiska mogące negatywnie wpływać na bezpieczeństwo państwa i wymagające zachowania określonych zdolności wojskowych;
wyzwania – trwałe tendencje w środowisku bezpieczeństwa, wymagające identyfikacji i podjęcie działań niemilitarnych.
Żywotne interesy
Zapewnienie bezpieczeństwa narodowego jest naczelnym zadaniem polityki zagranicznej państwa, zaś celem narodowej polityki bezpieczeństwa – ochrona państwa i społeczeństwa przed zagrożeniem płynącymi z zewnątrz. Bezpieczeństwo narodowe ma za zadanie chronić wewnętrznej wartości każdego społeczeństwa i państwa.
Oprócz przetrwania, polityka bezpieczeństwa, obejmuje: suwerenność, niezawisłość państwa, przeżycie ludności, system społeczno-gospodarczy, panującą ideologię, prestiż państwa w środowisku międzynarodowym, interesy własnych obywateli za granicą, postęp gospodarczy, standard życia ludności.
Polskie interesy narodowe
Rzeczypospolita Polska - mając na uwadze swą tożsamość narodową opierając się na historycznych doświadczeniach i współczesnych potrzebach – za podstawowe wartości, które odzwierciedlają najważniejsze interesy narodowe, uznaje, zgodnie z art. 5 Konstytucji RP:
niepodległość i nienaruszalność swojego terytorium,
wolność i prawa człowieka i obywatela oraz bezpieczeństwo obywateli;
dziedzictwo narodowe;
ochronę środowiska.
Rozumienie bezpieczeństwa w ukształtowanym w realiach zimnej wojny środowisku międzynarodowym.
Scentralizowane i suwerenne państwo jako podstawowa jednostka stosunków międzynarodowych;
Traktowanie bezpieczeństwa jako „sumy zerowej”;
Polityka bezpieczeństwa miała chronić dotychczasowy ład;
Podstawowe zagrożenia to zagrożenia militarne;
Bezpieczeństwo definiowano jako brak zagrożeń;
Bezpieczeństwo zorientowane na państwo.
Dlaczego wywołana została dyskusja nad kształtem bezpieczeństwa?
• Koniec zimnej wojny – radykalne zmiany środowiska międzynarodowego;
• Pogłębienie współzależności międzynarodowych i procesy globalizacji;
• Zmiana układu sił między poszczególnymi państwami.
Zmiany zachodzące w środowisku międzynarodowym uruchomiły dyskusję nad nowym rozumieniem bezpieczeństwa i jego dostosowanie do nowych realiów.
Zmiana obszarów zjawisk, które tworzą zagrożenia dla narodów i państw;
- polityczny (pojawienie się OBWE);
- gospodarczy (surowce energetyczne);
- społeczny (nacjonalizmy/napięcia etniczne);
- wojskowy (nowa doktryna obronna);
- ekologiczny ( fundamentalne znaczenie).
Uwzględnianie podmiotów pozarządowych;
Przejście od bezpieczeństwa narodowego do międzynarodowego.
Bezpieczeństwo państwowocentryczne
Dawnej rozumiano bezpieczeństwo państwowocentrycznie jako układ okoliczności, który sprawia, że państwo nie będzie przedmiotem ataku, a przynajmniej, że atak skierowany przeciwko niemu nie będzie miał żadnych szans powodzenia. Wartościami chronionymi, w tym ujęciu, była przede wszystkim integralność terytorialna i niezależność polityczna.
Gwarancję bezpieczeństwa przez całe wieki widziano w sile militarnej i zawieranych sojuszach obronnych.
Takie rozumienie bezpieczeństwa wiązało się z traktowaniem wojny jako instrumentu polityki zagranicznej, jako jej przedłużenia i środka rozwiązywania sporów międzynarodowych.
Obecnie mamy do czynienia z odmilitaryzowanym pojmowaniem bezpieczeństwa i ciągłym poszerzaniem jego treści (wartości chronione) oraz środków jego zapewniania. Świadczą o tym utrwalone już w nauce o stosunkach międzynarodowych takie pojęcia, jak: bezpieczeństwo ekonomiczne, ekologiczne, społeczne (social security).
Środki polityki bezpieczeństwa
podejmowanie w ramach funkcji wewnętrznej państwa – wzmacniane siły wojskowej i gospodarczej, ulepszanie i stabilizacja systemu społeczno-politycznego;
realizowane w ramach funkcji zewnętrznej państwa.
Podstawowe typy polityki i strategii bezpieczeństwa narodowego
Unilateralna (jednostronna).
Multilateralna (wielostronna).
Współcześnie dominuje strategia multilateralna. Większość państw wybiera współpracę z innymi w zapewnieniu sobie bezpieczeństwa. Nawet supermocarstwo musi liczyć się z innymi państwami i nie może prowadzić wyłącznie egoistycznej polityki. Multilateralizm może przyjmować formy:
zbiorowej obrony,
zbiorowego bezpieczeństwa.
Multilateralizmem nazywamy praktykę koordynacji polityki przez trzy lub więcej państw. Może mieć charakter formalny lub (i) faktyczny. Oprócz samego faktu konsultacji międzypaństwowych w zakresie bezpieczeństwa najczęściej określa się także pewne zasady porządkowania stosunków między tymi państwami.
Sposoby kształtowania bezpieczeństwa międzynarodowego
sojusze polityczno-wojskowe;
równowaga sił;
system bezpieczeństwa zbiorowego;
państwo światowe;
polityka rozbrojenia;
polityka niezaangażowania.
Niektórzy teoretycy i część praktyków twierdzi, że bezpieczeństwo można zapewnić także przez odstraszenie, kontrolę zbrojeń lub politykę ograniczonych wojen. Wydaje się jednak, że sposoby te nie sprzyjają stabilizacji stosunków międzynarodowych.
Sojusz polityczno-wojskowy
Jest historycznie najstarszą formą współpracy militarnej państw oraz zapewniania bezpieczeństwa narodowego i międzynarodowego. Pod pojęciem sojuszu można rozumieć:
dwu- lub wielostronną umowę międzynarodową, w której państwa zobowiązują się do udzielenia sobie wzajemnej pomocy w określonej przez siebie sytuacji;
traktat wiążący państwa przyrzeczeniem przyjścia sobie z pomocą zbrojną w okolicznościach określonych w traktacie („casus foederis”, „casus belli”);
długoterminową polityczną relację zawiązaną między państwami dla poprawy ich bezpieczeństwa poprzez agregację ich siły.
Systemy bezpieczeństwa
Do końca XVIII w. pojęcie bezpieczeństwa skoncentrowane było na konfliktach. Definiowano je w kategoriach wojen między państwami i przetrwania państwa.
System westfalski (od 1648 r.) zinstytucjonalizował wojnę jako mechanizm rozwiązywania sporów i utrzymania równowagi międzynarodowej w anarchistycznym systemie europejskim.
Z klasycznym systemem równowagi sił mieliśmy do czynienia w tzw. długim wieku XIX (1815-1914).
Od Rewolucji Francuskiej i Kongresu Wiedeńskiego zaczęto obawiać się o bezpieczeństwo wewnętrzne, rozumiane jako ochrona panującego porządku przed wewnętrzną rewolucją (wewnętrzny wymiar bezpieczeństwa).
Systemy bezpieczeństwa (c.d.)
System wiedeński przez sto lat radził sobie z konfliktami i wojnami między mocarstwami europejskimi. Oparty był na równowadze i wspólnym podejmowaniu decyzji w kwestiach bezpieczeństwa europejskiego. Starano się poprzez wzajemne ustępstwa znajdować rozwiązania satysfakcjonujące wszystkie państwa. System załamał się wraz z wybuchem I wojny światowej.
Pierwszy system zbiorowego bezpieczeństwa stworzono w okresie międzywojennym w oparciu o Ligę Narodów. Organizacja ta nie spełniła jednak swojej roli ze względu na agresywną politykę Niemiec i Związku Radzieckiego oraz fakt, że nie była organizacją powszechną (tylko W. Brytania i Francja z wielkich mocarstw przez całe 20-lecie były jej członkami). Skutki II wojny światowej zmusiły państwa do zreformowania systemu Ligi Narodów i stworzenia systemu zbiorowego bezpieczeństwa w ramach Organizacji Narodów Zjednoczonych.
Zbiorowa obrona i system zbiorowego bezpieczeństwa różnią się pod względem czterech kryteriów:
Bezpieczeństwo kooperacyjne
Współczesne państwa stoją przed konieczności wspólnego, kooperacyjnego zapewnienia sobie bezpieczeństwa. Wynika to nie tylko z rozwoju doktryny bezpieczeństwa, dojrzałości społeczeństw poszczególnych państw do takich rozwiązań, ale jest koniecznością ze względu na takie problemyi zagrożenia o zasięgu globalnym, jak: problem broni jądrowej, niestabilność polityczna wielu państw postsocjalistycznych, powiększanie się dysproporcji rozwojowych między Północą i Południem, problem zadłużenia międzynarodowego, głód i przeludnienie w Trzecim Świecie, wyczerpywanie się surowców naturalnych, zagrożenia ekologiczne.
Bezpieczeństwo międzynarodowe a pokój na świecie
Problemem pokoju na świecie, nieodłącznego składnika rozwoju każdego społeczeństwa, jest również ściśle powiązany z kwestią bezpieczeństwa międzynarodowego.
Gdy nie ma pokoju - nie ma bezpieczeństwa,
gdy bezpieczeństwo nie jest zapewnione - pokój jest zagrożony.
Pokój jest istotną wartością państw i systemów międzynarodowych. Skoro tak, to bezpieczeństwa międzynarodowego nie można traktować tylko jako sumy bezpieczeństw narodowych poszczególnych państw, jest bowiem wzmocnione czymś wspólnym dla wszystkich – pokojem. Pokój jest niepodzielny, jest wartością ogólnoludzką, dlatego tylko te koncepcje bezpieczeństwa międzynarodowego są realistyczne, w które wbudowana jest ochrona i umacnianie pokoju.
Zagrożenia według Strategii bezpieczeństwa UE
Do głównych zagrożeń zaliczono:
Problemy gospodarcze i polityczne powodują pojawianie się konfliktów i destabilizacji.
Największym dziś niebezpieczeństwem jest ewentualność uzyskania broni masowego rażenia przez terrorystów i przestępców.
DYNAMIKA I CZYNNIKI EWOLUCJI ZAGROŻEŃ BEZPIECZEŃSTWA MIĘDZYNARODOWEGO
Po zakończeniu zimnej wojny i w warunkach coraz głębszych współzależności międzynarodowych zagrożenia militarne przestają być jedynymi, chociaż w dalszym ciągu istotnymi. Obok nich pojawiają się polityczne, społeczne, gospodarcze, ekologiczne, a więc wzrasta rola zagrożeń niemilitarnych .
Do zagrożeń ludzkiego wymiaru bezpieczeństwa zaliczono naruszanie praw człowieka, nacjonalizm, rasizm, ksenofobię, szowinizm, antysemityzm, nieprzestrzeganie praw mniejszości etnicznych, fundamentalizm religijny, nietolerancję.
Do głównych dających się zidentyfikować zjawisk i procesów tworzących zagrożenia bezpieczeństwa narodowego i międzynarodowego w warunkach procesów globalizacji należą:
wzrost dostępu do technologii produkcji broni masowego rażenia, zwłaszcza broni jądrowej;
większe możliwości działania transnarodowych grup przestępczych, karteli narkotykowych, grup terrorystycznych, co oznacza, ze wraz z procesami globalizacji nastąpiła intensyfikacja transnarodowych zagrożeń bezpieczeństwa;
groźba załamania się cyberprzestrzeni światowych finansów. w tym kontekście formułowany jest pogląd, że światowe rynki finansowe są większym zagrożeniem dla stabilności społeczności międzynarodowej aniżeli bomba atomowa;
powiększanie się obszarów ubóstwa i możliwe na tym tle konflikty tak we wnętrzu państw jak i w środowisku międzynarodowym;
brak zrównoważenia przepływu wartości kulturowych, które głównie z państw bogatych są transmitowane do państw ubogich, co tworzy zagrożenia dla tożsamości kulturowej tych ostatnich;
zmiany w środowisku naturalnym, których efektem są globalne problemy ekologiczne w postaci „efektu cieplarnianego", zaniku warstwy ozonowej czy ginięcia gatunków;
wzrost społecznych napięć we wnętrzu państw, które zagrażają ich spójności i stabilności, ale także środowisku międzynarodowemu.
Nawet pobieżna analiza zagrożeń bezpieczeństwa w pozimnowojennej Europie i świecie wyraźnie pokazuje zmianę ich charakteru. Dość jednoznacznie określone i globalne zagrożenia okresu zimnej wojny są zastępowane przez wieloznaczne, różnorodne i często bez konkretnej lokalizacji. Tworzą wyzwania nie tylko dla państw i narodów, lecz także pozapaństwowych uczestników stosunków międzynarodowych. Są bardziej złożone i kompleksowe niż te z okresu zimnowojennej konfrontacji, jednakże mniej apokaliptyczne niż ukształtowany wówczas system wzajemnie gwarantowanego zniszczenia.
Proces zmiany międzynarodowego układu sił w Europie i na świecie.
Na zmianę międzynarodowego układu sił w Europie na przełomie lat 80-tych i 90-tych XX w. wpłynęło wiele czynników o charakterze wewnętrznym i zewnętrznym. Do najważniejszych z nich zaliczyć można:
asiab.90