DRAMA[1]

Istota dramy

Termin „drama” – od gr. drao – ‘działam, usiłuję’.

„Podstawą dramy jest fikcyjna, wyobrażeniowa sytuacja, która powstaje, gdy kilka osób we wspólnej przestrzeni przedstawia coś, co nie jest w danym czasie obecne, używając jako środków wyrazu swoich ciał i głosów” (Krystyna Pankowska: Drama – zabawa – myślenie).

Drama:

·         wykorzystuje spontaniczną, właściwą naturze człowieka ekspresję aktorską i skłonność do naśladownictwa i zabawy.

·         może być metodą samodzielną, wychowawczą, służącą rozwijaniu osobowości dzieci i młodzieży albo metodą pomocniczą, dydaktyczną.

·         uczy samodzielnego myślenia i działania, otwartości, aktywności.

·         rozwija wyobraźnię, fantazję, elokwencję i plastykę ciała.

·         wyrabia umiejętność współżycia i pracy w grupie.

·         pomaga w zrozumieniu motywacji różnych zachowań.

·         wyzwala swobodne mówienie.

·         rozwija i wzbogaca słownictwo dzieci i młodzieży.

·         umożliwia prowadzenie ćwiczeń językowych.

·         jest wolna od dydaktyzmu.

W dramie trzeba się wczuć w postać, być, działać, a nie „grać”.

Podstawową strukturą dramy są role i dyskusje.

Przebieg dramy:

·         wprowadzenie przez nauczyciela.

·         przygotowanie się uczestników do wejścia w role w formie różnych technik.

·         odegranie ról.

·         omówienie pracy uczniów.

Wejście w role związane jest z 3 poziomami znaczeniowymi odgrywanych faktów:

-          osobistym (odwołanie się do doświadczeń uczestników);

-          wynikającym z fikcyjnego zdarzenia, z kontekstu sytuacyjnego;

-          symbolicznym, uniwersalnym.

Rodowód dramy

Drama koresponduje z ideą „Nowego Wychowanie” (John Dewey) i z Nowoczesną Szkołą Francuską Technik Freineta.

„Nowe Wychowanie” – uzależnienie zasad, treści i metod kształcenia od właściwości psychicznych dziecka, od jego potrzeby działania, zabawy, ekspresji twórczej.

Drama jako metoda nauczania wiele zawdzięcza Calldwellowi Cookowi, który przed I w.ś. w Pers School w Cambridge wprowadził „gry sceniczne”. W tym samym czasie w USA dramę zaczęli stosować John Merill i William Wirt. We Francji (l. ’30 XX w.) gry dramatyczne wprowadził Leon Chancerel. W Anglii pierwsze eksperymenty pojawiły się w l. ’20 i ’30 XX w. w l. ’40 XX w. do szkół wprowadził dramę Peter Slade. Kontynuatorem jego poczynań był Brian Way. We Włoszech bezpośrednio do procesu dydaktycznego włączył dramę Claudio Desinan. W Kanadzie ciekawą propozycję edukacji przez dramę przedstawił Richarde Courtney (3-etapowe nauczanie: 1) praca z dziećmi 5 – 10 lat (gry dramatyczne inspirowane przez n-la); 2) działania dzieci starszych do 18 l. (gra dramatyczna może być łączona z formami teatr.); 3) powyżej 18 l. (spektakle teatralne bazujące na grach dramatycznych).

Obecnie w szkolnictwie ang., w USA i Kanadzie dramę stosuje się w dwojaki sposób:

·         jako metodę uzupełniającą dydaktyczną (na różnych lekcjach);

·         jako przedmiot artystyczno-wychowawczy, często fakultatywny.

Techniki dramy

Cechy odróżniające dramę od teatru:

·         w dramie nie ma podziału na aktorów i widzów; w teatrze aktorzy grają przedstawienie, a widzowie oglądają;

·         w dramie najważniejszy jest pełny, całościowy rozwój indywidualności człowieka, uczestniczącego w fikcyjnym zdarzeniu; w spektaklu aktor spełnia funkcję medium, wyzwala uczucia widzów i prowadzi do katharsis;

·         w dramie uczestnicy zachowują się naturalnie i logicznie, koncentrując się i angażując w pełni na określonej sytuacji; w przedstawieniu uwaga aktora jest podzielona między uczucia postaci, którą odgrywa, a świadomością obecności widza, dla którego tę postać przedstawia artystycznie („sztucznie”), wykorzystując znaną mu technikę aktorską, dobrą dykcję, nośmy, dobrze postawiony głos, wyrazisty gest, dynamiczne, plastyczne ciało;

·         w dramie uczestnicy improwizują, pracują bez scenariusza; w spektaklu aktorzy wypowiadają tekst literacki z pamięci (w teatrze dramatycznym, z tekstem), działają zgodnie z opracowanym szczegółowo scenariuszem sytuacji i zachowań, które nie zmieniają się podczas kolejnych spotkań z publicznością.

Pedagog nastawia się na przeżycia uczniów, nie na formę wypowiedzi.

Techniki:

1.       Rola – główny sposób pracy w dramie; bycie w roli.

·         Uczeń nie ma pokazać kogoś. Ma wczuć się w położenie kogoś; musi pokazać, co by było, gdyby był on tą postacią. („Jakbyś się czuł? Jak widzisz siebie w takiej sytuacji?).

·         Żeby drama przyczyniła się do rozwoju uczuć, należy wprowadzić konflikt – zewnętrzny (związany z sytuacją) lub wewnętrzny (związany z charakterem postaci). Można połączyć oba typy konfliktów.

·         Sformułowania: rola – „pełna”, „realna”, „realistyczna”, „prawdziwa”, „naturalna”, „psychologiczna”; „bycie w roli”, „praca w roli”, „wejście w rolę”; „przyjęcie roli”, „wzięcie roli na siebie”, „role-play”.

·         Angażuje emocjonalnie, nie wymaga umiejętności aktorskich, rozwija myślenie i wyobraźnię, doskonale nadaje się do ćwiczeń w mówieniu.

·         Podział:

-          role wykonywane przez uczniów;

-          role „grane” przez n-la.

2.       Rozmowa na określony, zadany temat; dyskusja – rozwiązywanie sporu..

·         Najbezpieczniejsza forma – spotkanie w zespołach 2-osobowych, rozgrywające się na kilku planach.

·         N-l prowadzi ćwiczenia dyrektywnie.

·         Ćwiczenie pogłębiające zrozumienie przeżyć i zachowań ludzi (np. postaci literackich). Ćwiczenie językowe. Angażuje emocjonalnie, nie wymaga umiejętności aktorskich, rozwija myślenie i wyobraźnię, doskonale nadaje się do ćwiczeń w mówieniu.

·         Przebieg ćwiczenia: partnerzy siedzą naprzeciwko siebie na podłodze lub na krzesłach, ewentualnie stojąc. Mają wyraźnie określony czas pracy. Po zakończeniu ćwiczenia n-l prosi o relacje z rozmów na forum całej klasy.

3.       Wywiad.

·         Może być prowadzony po cichu, intymny, 2-osobowy; może być oficjalny, prowadzony przez całą grupę z jedną lub kilkoma osobami.

·         Wywiady mogą prowadzić uczniowie w rolach lub poza rolami, pozostając sobą.

·         Angażuje emocjonalnie, nie wymaga umiejętności aktorskich, rozwija myślenie i wyobraźnię, doskonale nadaje się do ćwiczeń w mówieniu.

4.       Etiuda pantomimiczna – ruchowa forma pracy w roli, z wyimaginowanym przedmiotem.

·         Np. zabawa w piłkę, strzelanie z łuku itp.

·         Ćwiczenie wpływa na „elokwencję” ciała, uczy komunikatywności, wpływa na wyobraźnię, ułatwia wchodzenie w role, w fikcję dramatyczną, w klimat i atmosferę, na której n-lowi zależy.

5.       Improwizacja – technika improwizacyjna z tekstem powstającym na żywo.

·         Jedna lub więcej osób otrzymuje rolę oraz temat i próbuje działać w związku z postawionym zadaniem.

·         Podstawa – tekst tworzony na gorąco, w trakcie rozwijającego się sporu i konfliktu z partnerem.

·         Przed ćwiczeniem – uczniowie otrzymując dodatkowe polecenie przygotowania „sytuacji wyjściowych” oraz zadecydowanie, kto rozpoczyna konflikt.

·         Może to być improwizacja werbalna połączona z sytuacjami. Można wykorzystać proste elementy scenograficzne lub rozgrywać działania pantomimiczne.

·         Obowiązuje następująca zasada: znany jest początek improwizacji, finał jest niewiadomy.

6.       Scenka improwizowana – technika improwizacyjna z tekstem powstającym na żywo.

·         Uczniowie budują ją wg zasady rozwoju akcji, z początkiem, punktem kulminacyjnym i zakończeniem.

·         Przeprowadza się próbę.

·         Pytania n-l stawia dopiero po zakończeniu sceny.

·         Ćwiczenia na podstawie zdarzeń i sytuacji z tekstów literackich pogłębiają emocjonalny związek z postaciami literackimi, pomagają w rozumieniu motywacji ich postępowania.

·         Ćwiczenie językowe.

7.       Przedstawienie improwizowane – technika improwizacyjna z tekstem powstającym na żywo.

·         Trwa długo, z reguły przez całe zajęcie.

·         Udział wszystkich uczniów.

·         Odbywa się na podst. opowiadania n-la, może mieć charakter odtwórczy w stosunku do utworu literackiego.

·         Często odbywa się bez udziału n-la, który pełni jedynie rolę obserwatora. Może być przez niego przerywane, omawiane, niektóre sceny, pod wpływem komentarza i analizy, są powtarzane i rozwijane. N-l może również grać w nim gł. rolę, może też być tylko inspiratorem kreacji twórczej i pomysłowości młodzieży.

·         Nie powinno być oglądane przez inne grupy, ponieważ spełnia funkcje ogólnorozwojowe wobec uczestników, a nie jest nastawione na efekty artystyczne.

·         Ćwiczenie dla grup zaawansowanych, które przeszły już „trening” dramowy.

8.       Inscenizacja (spektakl) – technika oparta o tekst literacki.

·         Występuje wyraźny podział na scenę i widownię, na aktorów i publiczność.

·         Punkt wyjścia – scenariusz (dramat, adaptacja sceniczna, montaż).

·         Pod kierunkiem reżysera aktorzy starannie opracowują sytuacje i działania. Uczą się tekstu na pamięć.

·         Elementy inscenizacji: aktor i jego środki wyrazu, przestrzeń, ruch sceniczny, rekwizyt, kostium, muzyka, światło, scenografia.

·         Podlega osądowi artystycznemu.

9.       Rzeźba i jej warianty

·         Rzeźba – ćwiczenie, które polega na tym, że uczeń, przyjmując rolę, zamiera w bezruchu, jednocześnie ekspresyjnie i komunikatywnie wyrażając uczucie, postawę czy sytuację. Ważna jest tu wymowa całego ciała i jego poszczególnych elementów, gestów, mimiki.

·         Ostatnio panuje tendencja, by odróżniać pozę od rzeźby. Pozę przygotowuje się indywidualnie, rzeźbę – w zespołach 2- i wieloosobowych.

·         Technika bezpieczna, skupiająca uczniów, łatwa i szybka w wykonaniu, przynosząca głębokie przeżycia, rozwijająca, oprócz plastyki i ekspresji ciał, uczucia, wyobraźnię i myślenie.

·         Może służyć wychowaniu estetycznemu i edukacji teatralnej.

·         Wariantem rzeźby jest połączenie jej z wypowiadanym przez nią tekstem: 1) rzeźba wypowiada tekst bez poruszenia się; 2) poza, wyjście z pozy i swobodne wypowiedzenie zdania, powrót do poprzedniej figury.

10.   Obraz, żywy obraz, obraz bez ruchu, stop-klatka, zdjęcie fotografia

·         Obraz skomponowany z ludzi, w którym zostaje uchwycone zdarzenie w najbardziej dramatycznym momencie i zatrzymane, jak w stop-klatce filmowej lub na fotografii.

·         Technika bardzo bezpieczna, skupiająca.

·         Służy celom polonistycznym oraz edukacji estetycznej i teatralnej.

·         Wariantem jest obraz połączony z tekstem.

Pięć poziomów zrozumienia i świadomości w tworzeniu obrazów – ćwiczenie Dorothy Heathcote

·         I – CZYNNOŚĆ                                                                                                                    NISKA ŚWIADOMOŚĆ

o       

Pytanie: Co teraz robisz?

o        Odpowiedź: Teraz…

·         II – PRZYCZYNA ZEWNĘTRZNA

o        Pytanie: Dlaczego to robisz?

o        Odpowiedź: Ponieważ…

·         III – MOTYWACJA WEWNĘTRZNA

o        Pytanie: W jakim celu to robisz? Co chcesz osiągnąć przez wykonanie danej czynności?

o        Odpowiedzi: Mam nadzieję… Zamierzam… Oczek...