Izabela Rutkowska Akademia Wychowania Fizycznego J�zefa Pi�sudskiego w Warszawie Efektywno�� lekkoatletycznych form aktywno�ci os�b niepe�nosprawnych Lekkoatletyka jest jedn� z najbardziej popularnych dyscyplin sportu w�r�d os�b niepe�nosprawnych. Jej tradycje si�gaj� pocz�tk�w rozwoju ruchu paraolimpijskiego. W 1948 r. w dniu otwarcia letnich igrzysk olimpijskich r�wnolegle rozegrano I Mi�dzynarodowe Igrzyska Paraplegik�w w Stoke Mandeville w Anglii, a jedn� z trzech rozegranych dyscyplin by�a lekkoatletyka. Na wszystkich Igrzyskach Paraolimpijskich dyscyplina ta mo�e poszczyci� si� zar�wno najwi�ksz� liczb� uczestnik�w zawod�w, ci�gle wzrastaj�cym poziomem rywalizacji, jak i du�ym zainteresowaniem kibic�w. Mistrzostwa Polski Os�b Niepe�nosprawnych w Lekkiej Atletyce to corocznie najwi�ksze zawody, w kt�rych staruje oko�o 600 zawodnik�w. Tak w Polsce, jak i na �wiecie lekkoatletyczne konkurencje s� ch�tnie uprawiane przez przedstawicieli wszystkich rodzaj�w schorze�, r�wnie� tych najbardziej poszkodowanych. Walory tej dyscypliny, podobnie jak w sporcie kwalifikowanym, wynikaj� z naturalnych, podstawowych form ruchu, a tak�e z widowiskowo�ci i bezpo�redniej rywalizacji zawodnik�w. Opr�cz biegu przez p�otki, z przeszkodami, rzutu m�otem i skoku o tyczce niepe�nosprawni uprawiaj� wszystkie konkurencje, niekt�re w zmodyfikowanej formie (np. rzut maczug� specjalnie stworzono dla os�b najbardziej poszkodowanych � tetraplegik�w, osoby z amputacjami ko�czyn dolnych oraz paraplegicy rozgrywaj� wy�cigi na w�zkach). Podobnie jak w innych dyscyplinach wszyscy zawodnicy podzieleni s� na grupy sportowe wg schorze� oraz na klasy startowe. Podzia�y klasyfikacyjne budz� wiele kontrowersji. Dawniej przestrzegano zasady organizacji wsp�zawodnictwa jedynie w gronie zawodnik�w z t� sam� dysfunkcj� i zbli�onymi mo�liwo�ciami funkcjonalnymi w danym schorzeniu, obowi�zywa�a klasyfikacja tzw. medyczna, zak�adaj�ca podzia� na 6 grup sportowych. Od 1993 r. obowi�zuje klasyfikacja funkcjonalna, w kt�rej po��czono grupy schorze� o podobnych mo�liwo�ciach funkcjonalnych w konkretnych konkurencjach. Pomijaj�c ogromn� z�o�ono�� problem�w klasyfikacyjnych w Polsce brak jest klasyfikator�w oraz wyst�puj� znaczne trudno�ci w ich pozyskaniu. Ograniczenie ilo�ci klas startowych jest jednym z najwa�niejszych zada� mi�dzynarodowych organizacji sportu niepe�nosprawnych, tak�e w lekkoatletyce. Organizatorzy najwi�kszych imprez �wiatowych okre�laj� minimaln� liczb� zawodnik�w niezb�dn� do rozegrania konkurencji � przyznania tytu��w mistrzowskich w danej grupie. Je�eli zg�oszonych zawodnik�w jest zbyt ma�o klasy w obr�bie jednej grupy ��czy si�, w celu podniesienia rangi wsp�zawodnictwa. Igrzyska Paraolimpijskie w Seulu (1988), Barcelonie (1992) i Atlancie (1996) odby�y si� na tych samych obiektach, na kt�rych rozegrano zawody pe�nosprawnych. W Atlancie poziom zawod�w lekkoatletycznych by� bardzo wysoki. Organizatorzy musieli po raz pierwszy wprowadzi� limity osobowe dla poszczeg�lnych ekip. Mimo to w wielu konkurencjach przyszli medali�ci przechodzili przez g�ste sito eliminacji. Nie mia�a wi�c miejsca �adna przypadkowo�� w sportowej walce, jak bywa�o to jeszcze kilka lat wcze�niej. Osi�gni�cia najlepszych lekkoatlet�w w postaci rekord�w �wiata, medali paraolimpijskich to w wi�kszo�ci przypadk�w wynik konsekwentnej realizacji z�o�onych program�w, plan�w przygotowa�, kt�re s�u�y�y racjonalizacji pracy treningowej. Ci�gle wzrastaj�cy poziom rywalizacji sportowej, d��enie do osi�gania maksymalnych wynik�w � tendencje obserwowane we wsp�czesnej lekkoatletyce os�b niepe�nosprawnych � to typowe cechy sportu kwalifikowanego. Nale�y wi�c dok�adniej przeanalizowa� i usystematyzowa� dzia�ania zwi�zane z budowaniem formy sportowej. Wa�ne, aby szczeg�owo pozna� rozwi�zania szkoleniowe i organizacyjne w lekkiej atletyce, celem wskazania lub opracowania tych najbardziej efektywnych i skutecznych. Interesuj�ce jest poznanie rozwi�za� organizacyjnych i szkoleniowych w lekkiej atletyce niepe�nosprawnych. Materia� i metoda bada� Badaniami obj�to 17 lekkoatlet�w � reprezentant�w Polski na Igrzyska Paraolimpijskie w Atlancie. W sk�ad reprezentacji wchodzili zawodnicy: niewidomi (7), amputanci (5), paraplegicy (1), pora�enia m�zgowe (1), upo�ledzenia umys�owe (1), inne schorzenia (2). Zawodnik�w poddano nast�puj�cym badaniom i ocenom: 1. Sprawno�� fizyczna oceniana wybranymi testami sprawno�ci og�lnej na zgrupowaniu kadry w Wi�le w okresie 16-29.03.1996 r. (tab. 1), tj. � si�y og�lnej � dynamometr d�oniowy, � szybko�ci � bieg na 20 m, � mocy � skok w dal z miejsca, � skoczno�ci � pi�cioskok z miejsca, � si�y dynamicznej � przysiad ze sztang� lub rzut pi�k� lekarsk� (5 kg) w ty� za g�ow�. 2. Przygotowanie specjalne, poziom formy startowej na podstawie: � sprawdzian�w (test�w) sprawno�ci specjalnej w okresie bezpo�redniego przygotowania startowego (BPS) na zgrupowaniu kadry przed Igrzyskami Paraolimpijskimi 29.07.-11.08.1996 w Spale, � osi�gni�tych wynik�w sportowych na sprawdzianie kadry 10-11.05.1996 w Bia�ymstoku, Mistrzostwach Polski Os�b Niepe�nosprawnych w Lekkiej atletyce 12-15.06.1996 w Grudzi�dzu, Igrzyskach Paraolimpijskich w Atlancie 17-27.08.1996, � stopnia opanowania techniki (obserwacja bezpo�rednia i analiza zarejestrowanego w czasie zawod�w nagrania video). Obserwacje prowadzono od marca do sierpnia 1996 r.: � 16-29 marzec � zgrupowanie kadry w Wi�le (11 os�b), � 10-11 maj � sprawdzian kadry w Bia�ymstoku (14 os�b), � 12-15 czerwiec � Mistrzostwa Polski Os�b Niepe�nosprawnych w lekkiej atletyce w Grudzi�dzu (16 os�b), � 29.07-11.08 lipiec � ob�z kadry w Spale (13 os�b), � 17-27 sierpie� � Igrzyska Paraolimpijskie w Atlancie (17 os�b). W tym okresie dokonano oceny sprawno�ci fizycznej, wynik�w sportowych i stopnia opanowania techniki. Taki uk�ad pozwoli� �ledzi� przygotowanie zawodnik�w do najwa�niejszej imprezy � Igrzysk Paraolimpijskich oraz oceni� uzyskane tam rezultaty. Wyniki W Atlancie reprezentanci Polski zdobyli 14 medali: 6 z�otych, 6 srebrnych i 2 br�zowe i ustanowili 2 rekordy �wiata. Ich dorobek stanowi� prawie 40% wszystkich medali zdobytych przez naszych sportowc�w niepe�nosprawnych na Igrzyskach. W�r�d 6 lekkoatlet�w, kt�rzy stawali na podium, najwarto�ciowsze rezultaty osi�gn�� niedowidz�cy zawodnik M.P. (grupa B2) zdobywaj�c 2 z�ote i 1 srebrny medal oraz ustanawiaj�c rekord �wiata w rzucie oszczepem (tab. 4). Jego przygotowania do Igrzysk Paraolimpijskich trwa�y 12 miesi�cy. Przez ten czas zawodnik, z wyj�tkiem ma�ych przerw, przebywa� na zgrupowaniach. Realizowany przez niego cykl szkoleniowy, w kt�rym prawie 8 miesi�cy trwa� bardzo ci�ki okres przygotowawczy, okaza� si� bardzo skuteczny. Niestety kontuzja odniesiona przed Igrzyskami nie pozwoli�a na uzyskanie zaplanowanych, realnych do osi�gni�cia wynik�w w sprincie i pi�cioboju, cho� oczywi�cie start w Atlancie mo�e zaliczy� do udanych. Rozw�j formy u tego zawodnika przebiega� prawid�owo. Testy sprawno�ci na obozie w Wi�le �wiadczy�y o dobrym, a nawet bardzo dobrym � uwzgl�dniaj�c okres treningowy � przygotowaniu motorycznym (tab. 1). Rezultaty ze sprawdzianu kadry oraz Mistrzostw Polski Os�b Niepe�nosprawnych (rekord �yciowy w rzucie oszczepem i rekord Polski na 100 m w niezbyt sprzyjaj�cych warunkach) �wiadczy�y o mo�liwo�ciach dalszej poprawy wynik�w we wszystkich uprawianych przez niego konkurencjach (tab. 2). Wynik 16.75 s uzyskany przez zawodnika M. P. na sprawdzianie w Spale w biegu na 150 m potwierdzi�, �e plany pokonania granicy 11 s na 100 m s� ca�kiem realne (tab. 3). Zabrak�o szcz�cia i mo�liwo�ci sprawdzenia si� w wi�kszej ilo�ci start�w (do Igrzysk Paraolimpijskich tylko trzy razy bra� udzia� w zawodach). Kolejni medali�ci to biegacze: dw�ch niedowidz�cych z grupy B2 � W.K. i T.Ch. oraz A.W. z grupy pora�e� m�zgowych. Dwaj pierwsi uczestniczyli w innych zgrupowaniach ni� pozostali zawodnicy kadry, dlatego nie wzi�li udzia�u w testach sprawno�ci fizycznej zar�wno og�lnej, jak i specjalnej. G��wnym ich celem by� start w maratonie na Igrzyskach Paraolimpijskich, cho� dla zawodnika W.K. nie mniej wa�ne by�y biegi na 5 i 10 km. Uzyskane przez trzech biegaczy wyniki (m. in. rekord �wiata zawodnika A.W. na 1500 m) oraz zdobyte medale paraolimpijskie (tab. 4) �wiadcz� o prawid�owym przygotowaniu do najwa�niejszej imprezy. Obok wymienionych zawodnik�w na podium stan�li jeszcze dwaj miotacze: J.D. i T.R. z jednej grupy startowej F 58. Interesuj�ca jest zar�wno ich rywalizacja, jak i r�nica pokole� mi�dzy nimi (zawodnik J. D. jest 23 lata starszy od swego rywala). Na sprawdzianie w Wi�le dobrze zaprezentowa� si� J. D. � z wyj�tkiem jednej pr�by (si�y og�lnej) we wszystkich okaza� si� lepszy ni� T. R. (tab. 1). Z rywalizacji na zawodach w��cznie z Igrzyskami Paraolimpijskimi zwyci�sko r�wnie� wychodzi� starszy (tab. 4). Oczywi�cie decyduj�c� spraw� by�o do�wiadczenie i lepsze przygotowanie techniczne zawodnika J. D. (sta� treningowy sportowca T.R. to zaledwie dwa lata � �przedszkole� w konkurencjach technicznych). Negatywn� tendencj� u miotaczy by�o uzyskanie zbyt wczesnego szczytu formy i to, �e zbyt ma�o mieli start�w przed Igrzyskami. Najlepsze wyniki osi�gn�li oni na Mistrzostwach Polski oraz na sprawdzianie w Spale (tab. 2, 3). Jedynym z tej grupy, kt�ry poprawi� sw�j rekord �yciowy w rzucie oszczepem � konkurencji traktowanej w jego przypadku jako dodatkowa (g��wne to pchni�cie kul� i rzut dyskiem) � by� zawodnik T. R. Wyst�p pozosta�ych miotaczy Z. M., B. Cz., S. K. rozczarowa�, cho� przyczyn nie mo�na upatrywa� wy��cznie w przygotowaniach. Ca�a tr�jka to bardzo do�wiadczeni sportowcy zar�wno wiekiem, jak i sta�em treningowym. Sezon paraolimpijski wszyscy przepracowali solidnie (du�a ilo�� trening�w), cho� mo�e si� wydawa� zbyt mocno w stosunku do wcze�niejszych, traktowanych raczej ulgowo. W trakcie jednego sezonu trudno jest nadrobi� zaleg�o�ci, zw�aszcza w technice rzut�w (dotyczy to g��wnie kobiet), tym bardziej nale�y prawid�owo wy...
KotylionM