A. Cała, H. Węgrzynek, G. Zalewska, Historia i kultura Żydów polskich. Słownik, Warszawa 2000, s. 242-243
Oświęcim [jid.: Oszpicin, Oszwicin, Oszpecin ], miasto [...] położone przy ujściu Soły do Wisły. Niegdyś stolica księstwa. Usytuowanie przy szlakach handlowych na Śląsk i Morawy spowodowało, że powstał tu ważny ośrodek handlu, zwłaszcza solą wielicką. Duże skupisko żydowskie musiało w Oświęcmiu istnieć już na początku XVI w., skoro w 1563 r. zakazano osiedlać się nowym przybyszom, a także budować domy żydowskie wokół rynku. Postanowienia te świadczą nie tylko o liczebności zamożności gminy, lecz również o narastającym konflikcie z ludnością chrześcijańską. W 1580 r. tutejsi Żydzi zostali posądzeni o kradzież i „profanację hostii", nie doszło jednak do oficjalnego oskarżenia i procesu sądowego. W 1588 r. wybudowano synagogę i założono cmentarz. Żydzi oświęcimscy prowadzili działalność kredytową i zajmowali się rzemiosłem i handlem, także dalekosiężnym, m.in. wschodnimi przyprawami i korzeniami. Według ilustracji z 1561 r. byli zobowiązani do świadczeń opłacanych w pieprzu i w szafranie. W czasie „potopu" szwedzkiego miasto zostało poważnie zniszczone. Odtąd zaczęło tracić znaczenie na rzecz Pszczyny. Zmiany te zahamowały rozwój gminy żydowskiej. Lustracja z 1666 r. wymienia 20 domów żydowskich, w których mogło mieszkać ok. 200 osób. Liczba ta nie powiększyła się w ciągu następnych stu lat, na co wskazuje wykaz pogłównego z 1765 r. Po pierwszym rozbiorze miasto znalazło się w Austrii. W XIX w. rozwijało się prężnie, jako ośrodek administracyjny (stolica powiatu) i gospodarczy W Oświęcimiu przecinały się linie kolejowe prowadzące do Wiednia, Warszawy i Galicji Wschodniej, co miało ważne znaczenie handlowe. Wśród lokalnych kupców Żydzi stanowili zdecydowaną większość. W 1886 r. mieszkało tu ponad 2,5 tyś. Żydów (ok. 50% wszystkich mieszkańców). Odsetek ten nieco spadł w okresie międzywojennym, kiedy miasto znalazło się w granicach II Rzeczypospolitej. W 1921 blisko 5 tyś. Żydów stanowiło 40% mieszkańców miasta. W Oświęcimiu działało wiele instytucji kulturalnych i sportowych: pięć klubów sportowych, teatr amatorski, który wystawiał sztuki w języku jidysz i polskim, Stowarzyszenie Kobiet Hebrajskich propagujące literaturę i historię żydowską. Istniały liczne szkoły, zarówno religijne, jak i świeckie, m.in. osiem chederów, trzy jesziwy należące do zwolenników cadyków z Bełżca, Bobowej i Radomska, a także gimnazjum żydowskie. Żydzi odgrywali ważną rolę w życiu gospodarczym miasta, byli właścicielami kilkunastu fabryk, m.in. wytwórni wódek i likierów, zakładów chemicznych, garbarni. W 1939 r. gmina oświęcimska liczyła ok. 7 tysięcy osób (58% mieszkańców miasta). Po wybuchu II wojny światowej, w październiku 1939 r., miasto zostało włączone do Rzeszy. Wiosną 1941 r. miejscowych Żydów wysiedlono do gett w Będzinie, Chrzanowie i Sosnowcu. Od kwietnia 1942 r. do stycznia 1944 wywożono i mordowano mieszkańców tych gett w utworzonym w O. największym hitlerowskim obozie zagłady Auschwitz, gdzie zginęło około miliona Żydów. W 1945 do O. powróciło ok. 70 Żydów, wkrótce większość z nich wyemigrowała lub przeniosła się do większych miast. W O. do dnia dzisiejszego zachowała się synagoga, cmentarz i kilka budynków gminnych, m.in. gmach jesziwy chasydów z Bobowej. Planowane jest stworzenie żyd. Centrum edukacyjno-religijnego.
renja2