metodyka_organizowania_turystyki_z_udzialem_osob_niepelnosprawnych.pdf

Zasady organizacji i prowadzenia wycieczek turystycznych z udziałem

osób niepełnosprawnych

Definicja osoby niepełnosprawnej oraz jej prawa zawarte są w Karcie Praw Osób

Niepełnosprawnych . Jest to Ustawa Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 01.08.1997 r. Zawarte

w niej prawa wynikają z Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej oraz z Powszechnej Deklaracji

Praw Człowieka wydanej w roku 1948 przez ONZ, Konwencji Praw Dziecka , Standardowych

Zasad Wyrównywania Szans Osób Niepełnosprawnych oraz innych aktów prawa

międzynarodowego i krajowego.

W myśl Karty osoba niepełnosprawna to taka, której sprawność fizyczna, psychiczna lub

umysłowa trwale lub okresowo utrudnia, ogranicza lub uniemożliwia życie codzienne, naukę,

pracę oraz pełnienie ról społecznych, zgodnie z normami prawnymi i zwyczajowymi. Osoby te

mają prawo do niezależnego i aktywnego życia oraz nie mogą podlegać dyskryminacji.

Wśród praw osób niepełnosprawnych zawartych w Karcie, między innymi, znajdują się

prawo do pełnego uczestnictwa w życiu publicznym, społecznym, kulturalnym, artystycznym,

sportowym oraz w rekreacji i turystyce odpowiednio do swych zainteresowań i potrzeb.

Problem osób niepełnosprawnych, według danych statystycznych i szacunkowych, dotyczy

około 450 milionów ludzi na świecie i około 5,5 miliona ludzi w Polsce, co stanowi około 15%

ludności Polski. Liczby te sukcesywnie zwiększają się. Jest więc o czym mówić także i w

dziedzinie organizowania turystyki. W rzeczywistości mówi się o tym w różnych wydawnictwach

typu poradników, przewodników, licznych opracowań naukowych oraz w czasopismach takich jak:

Gościniec, Ogólnopolski Informator Osoby(NIE)Pełnosprawnej , Turystyka Osób

Niepełnosprawnych Corocznie odbywa się wiele konferencji krajowych i międzynarodowych

poświęconych tej tematyce. Wiele jest też instytucji rządowych i pozarządowych zajmujących się

problemami osób niepełnosprawnych. Wśród tych instytucji ważne miejsce zajmuje również

PTTK, a ściślej Rada ds. Turystyki Osób Niepełnosprawnych działająca przy Zarządzie

Głównym PTTK. Z inspiracji Rady ds. TON wielu przewodników w Polsce zajmuje się tą

problematyką organizując samodzielnie lub wspólnie z innymi instytucjami imprezy turystyczne z

udziałem osób niepełnosprawnych.

Ze względu na ograniczenia, jakie miewają te osoby należy stosować odpowiednią formę

imprezy oraz metody prowadzenia wycieczek. Tu zajmiemy się głównie wycieczkami. Na wstępie

zastanówmy się nad tym, jaki jest cel brania udziału w wycieczce, imprezie turystycznej i czy taki

sam cel stawiają sobie tzw. pełnosprawni i niepełnosprawn i. Słowem po co jedziemy na

wycieczkę? Po to aby poznać coś nowego, czego nie widzimy na co dzień, przebywać przez

pewien czas w środowisku ciekawym przyrodniczo, poznać życie i kulturę nieznanych ludzi.

Wszystkie te i inne cele mogą sobie stawiać zarówno ludzie zdrowi jak też niepełnosprawni.

Dlaczego więc mamy zastanawiać się nad tym jak organizować turystykę dla niepełnosprawnych?

Zasadniczą przyczyną tych różnic jest kwestia barier, na jakie napotykają osoby niepełnosprawne.

Do nich zaliczamy bariery: architektoniczne, komunikacyjne, finansowe, społeczne, a także

psychiczne. Bariera to inaczej przeszkoda w osiągnięci stawianego sobie celu. Różne są rodzaje

niepełnosprawności i różne z tym mają ludzie problemy.

Niepełnosprawni ruchowo mają problem w dotarciu do celu, gdy droga jest nierówna,

wejście do obiektu prowadzi schodami, a tramwaj lub samochód jest niedostosowany do

wprowadzania wózków inwalidzkich. O tych barierach mówi się najczęściej, ponieważ około 70%

wszystkich niepełnosprawnych stanowią osoby z dysfunkcją narządu ruchu.

Niewidomi i niedowidzący napotykają na bariery takie jak trudności w orientowaniu się,

gdzie znajdują się, jaki kierunek należy obrać w drodze oraz bariery komunikacyjne polegające na

tym, że nie zawsze wiedza kogo mogą prosić o pomoc czy spotkają się z życzliwym .odzewem

innych osób.

Niesłyszący i niedosłyszący mają ogromną trudność w porozumiewaniu się między ludźmi,

są narażeni na niebezpieczeństwo najechania na nich środków lokomocji. Chociaż doskonale widzą

pokazywane przez przewodnika obiekty nie rozumieją udzielanych wyjaśnień. Specjaliści z tego

zakresu stwierdzają, że trudności w porozumiewaniu się pomiędzy osobami słyszącymi

i niesłyszącymi można porównać do kontaktów werbalnych osób nie znających obcego języka.

Niepełnosprawni psychicznie i umysłowo maja również trudności w nawiązywaniu

logicznych kontaktów z otoczeniem, są często nieporadni, a ich działanie jest nieprzewidywalne.

Oprócz tych podstawowych barier u niepełnosprawnych wszystkich grup występują jeszcze

bariery psychologiczne i psychiczne. Wyrażają się one w postaci lęków, niepewności,

skrępowania swoją sytuacją, niewiary w swoje możliwości. Te stany prowadza do izolacji, niechęci

uczestniczenia w wycieczkach lub innych kontaktach z otoczeniem Do tych barier należy też dodać

stany zmęczenia i wyczerpania rodzin opiekujących się nieustannie osobami niepełnosprawnymi,

co powoduje również niechęć do podejmowania trudu choćby dotarcia na zbiórkę przy braku

środków komunikacyjnych własnych lub publicznych niedostosowanych.

Każdy kto styka się z osobami niepełnosprawnymi musi choć ogólnie poznać

charakterystykę tych dolegliwości. Dotyczy to również przewodników i pilotów wycieczek

turystycznych. Zajmijmy się więc sprawami organizowania i prowadzenia wycieczek z udziałem

tych osób.

Dużą część wycieczek turystycznych z udziałem osób niepełnosprawnych stanowią

wycieczki dziecięce i młodzieżowe, które ogólnie nazywamy wycieczkami szkolnymi, ponieważ

organizują je szkoły i ośrodki szkolno – wychowawcze. Wówczas przygotowaniem tych wycieczek

zajmuje się zwykle szkoła lub ośrodek szkolno – wychowawczy. Przewodnik więc powinien

wiedzieć jakie tu obowiązują zasady zawarte w odpowiednich przepisach.. Wymienię dwa

podstawowe akty prawne regulujące zasady organizowania wycieczek szkolnych. Są nimi: Ustawa

z dnia 18.01.1996 roku o kulturze fizycznej, na podstawie której zostało wydane Rozporządzenie

Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 8 listopada 2001 r. w sprawie warunków i sposobu

organizowania przez publiczne przedszkola, szkoły i placówki krajoznawstwa i turystyki(Dzi. U.Nr

135,poz1516) . Rozporządzenie Ministra Edukacji i Sportu z dnia 31.12.2002 r. w sprawie

bezpieczeństwa i higieny w publicznych i niepublicznych szkołach i placówkach .(Dz.U.z 2003 r.

Nr6,poz.69) Rozporządzenie z 2001 roku podaje dopuszczalne formy wycieczek i imprez

turystycznych oraz określa osobę, która wydaje zgodę na wycieczkę szkolną. Tą osobą jest

zawsze dyrektor szkoły . Ponadto w rozporządzeniu mowa jest o tym, kto może być kierownikiem

wycieczki, a kto opiekunem, pilotem, przewodnikiem, jakie kompetencje posiadają te osoby i za

co odpowiadają. W myśl tych zasad na wycieczce szkolnej obowiązuje Karta wycieczki

podpisana przez dyrektora szkoły, kierownika wycieczki i opiekunów. Do karty powinien być

dołączony regulamin wycieczki, program wycieczki zawierający cel, trasę oraz czas rozpoczęcia i

zakończenia wycieczki.

Jeśli organizacją wycieczki zajmuje się sam przewodnik lub inna osoba, a uczestnikami

wycieczki są osoby rekrutujące się z różnych środowisk to na barki tych osób spada cały ciężar

zapewnienia bezpieczeństwa na wycieczce, potrzebnych środków finansowych, obsady opiekunów,

wybrania odpowiedniej trasy i załatwienie innych ważnych spraw.

Pierwszy etap przygotowania wycieczki to poznanie celu i trasy wycieczki lub gdy sami

przygotowujemy wycieczkę – określenie tego celu, trasy i uzgodnienie z kierownikiem wycieczki. .

Drugim etapem jest sprawdzenie trasy, najlepiej osobiście (obejście trasy i ocena jej pod

względem dostępności dla uczestników wycieczki o określonych niepełnosprawnościach). Jest to

trudne zadanie wówczas, gdy trasa wycieczki wiedzie z dala od siedziby przewodnika. Trzeba

sobie radzić znajomościami z przewodnikami z innych terenów. Jazda w „nieznane” jest bowiem w

tym przypadku bardzo ryzykowna ze względu na bezpieczeństwo uczestników i realizację

programu. Nie jest aż tak źle, ponieważ przewodnicy mają uprawnienia na określone tereny lub

miasta. Tak więc przewodnik nie powinien wybierać się na teren, na który nie posiada uprawnień.

Może w tym przypadku pełnić funkcję pilota wycieczki, natomiast oprowadzaniem powinien zająć

się przewodnik posiadający uprawnienia na dany teren.

Dobrze jest, gdy wycieczka poprzedzona jest gawędą lub spotkaniem przewodnika z potencjalnymi

wycieczkowiczami w szkole lub ośrodku, W każdym przypadku musi być brana pod uwagę grupa,

której członkowie należą do określonych rodzajów niepełnosprawności. My we Wrocławiu

praktykujemy organizowanie wycieczek z udziałem osób z różnymi problemami zdrowotnymi, ale

są to osoby dorosłe.. Bywają to małe grupy, przy czym uczestnicy rozumieją siebie nawzajem i są

tolerancyjni.

Prowadzenie wycieczki zależy od kwalifikacji i stopnia niepełnosprawności jej

uczestników. Jednakże zasadą ogólną powinno być organizowanie małych grup. Na wycieczki

autokarowe jedzie zwykle tylu uczestników ile autobus ma miejsc. Wówczas wskazane jest, aby

było dwóch przewodników. Tępo prowadzeniu wszystkich grup ( sprawnych i sprawnych inaczej)

musi być dostosowane do możliwości najsłabszego uczestnika wycieczki.

Na każdej wycieczce przewodnik odpowiada za bezpieczeństwo uczestników i za realizację

programu. Za bezpieczeństwo odpowiadają również opiekunowie i kierownik wycieczki. Sam

przewodnik musi mieć świadomość, że sądownie będzie odpowiadał, gdy naprowadzi grupę na

niebezpieczeństwo.

Uwagi praktyczne i metodyczne dotyczące prowadzeniu wycieczek:

- dla osób z trudnościami w poruszaniu się:

Osoby takie poruszają się na wózkach, o kulach lub o własnych siłach. Obecnie w szkołach

dla tej grupy uczniów organizuje się klasy integracyjne, w których wraz z niepełnosprawnymi są

również uczniowie nie mający ograniczeń. Może to pomagać w organizacji wycieczki, bowiem

osoby zdrowe istotnie starają się pomóc wózkowiczom. Nie jest to jednak w pełni korzystne

rozwiązanie. Wiem to z własnego doświadczenia. Lepiej mieć wolontariuszy. Ci jednak nie zawsze

są przeszkoleni i zwyczajnie nie potrafią pomóc. Doświadczyłam skrajnie różnych sytuacji. W

jednym przypadku młodzież z brzeskiego gimnazjum doskonale radziła sobie z wózkowiczami,

działając w towarzystwie wychowawców. Ponadto w ciągu tej wycieczki nawiązały się przyjaźnie i

żal było się żegnać. Natomiast na innej wycieczce, gdzie wolontariuszami byli dorośli chłopcy z

Technikum Leśnego nie zaistniała żadna więź. Wolontariusze bezradnie stali obok autokaru, a

wnoszeniem wózkowiczów do autokaru zajął się ksiądz – opiekun młodzieży. Bywa więc różnie.

Najlepiej jest korzystać z przeszkolonych wolontariuszy. Tyle, że trudno ich pozyskać w roku

szkolnym.

Ludzie (dzieci, młodzież i dorośli) z dysfunkcją ruchu są na ogół sprawni umysłowo.

Można więc i należy przygotować dla nich taki program tematyczny jak dla ludzi przeciętnie

zdrowych. Trzeba jednak ograniczyć długości tras, prawie całkowicie wykluczyć nierówności

terenu i podejścia, przewidzieć częste odpoczynki, podczas których osoby te będą mogły sobie

usiąść. Tępo musi być wolniejsze.

Wśród tej grupy bywają jednak osoby ze schorzeniami neurologicznymi oraz z porażeniem

mózgowym. W tym przypadku sytuacja jest trudniejsza, ponieważ niektóre z tych osób mają

dodatkowe trudności w pojmowaniu informacji. Dla tej grupy program musi być jeszcze bardziej

zawężony merytorycznie, a poszerzony o elementy zabawowe. Tu należy wykorzystywać legendy,

które będą opowiadane barwnie i zabawnie lub będą trzymały w napięciu spowodowanym

dramatyzmem wydarzeń. W tych grupach pamiętajmy też o zapewnieniu wygody. Duże znaczenie

ma tu dostęp do odpowiednich sanitariatów. Bez tego napotykamy czasem na takie trudności, że

nie jesteśmy w stanie poradzić sobie z tym problemem. Nie można tu bowiem wydać komendy

„ chłopcy na lewo, dziewczynki na prawo”.

- niewidomych i niedowidzących:

Według niektórych danych w Polsce jest przewaga osób niedowidzących nad niewidomymi

(około 80%.stanowią osoby niedowidzące) Stwarza to szansę na lepszą jakość życia tych osób.

Jednak 20% z tych ludzi nie widzi. Przewodnik mający prowadzić taką grupę musi czuwać w

sposób szczególny nad bezpieczeństwem, mieć pewność, że wszyscy wycieczkowicze mają

opiekunów umiejących prowadzić niewidomych. Bardzo często przewodnik oprowadzający

niewidomych doznaje radosnego uczucia spowodowanego dobrą komunikacją z grupą, dużego

zainteresowania uczestników wycieczki zwiedzanymi obiektami, słowem są to osoby zwykle

inteligentne, łatwo zapamiętujące informacje. Osobom tym należy opisywać przedmiot zwiedzania

w sposób dość szczegółowy. Jedna z doświadczonych wychowawczyń powiedziała mi, że trzeba

opowiadać „malowniczo i fotograficznie” co ma oznaczać, że opowiadanie ma być dokładne i

ciekawe. Niewidomi komunikują się ze światem zewnętrznym poprzez dotyk. Na wycieczce należy

im pozwolić na dotykanie przedmiotów, mierzenie objętości kolumn lub drzew. Nie wszystkie

muzea jednak pozwalają na dotykanie eksponatów, w dodatku niektóre z eksponatów znajdują się

za szklanymi szybami lub są umieszczone tak wysoko, że nikt tego nie dosięgnie. Trzeba więc

opowiedzieć o tym co chcielibyśmy pokazać. Wysokość poszczególnych obiektów można

uświadamiać krokami, tak jakbyśmy tę wieżę lub komin położyli w poziomie. Ja jednak zraziłam

się do tej metody i stosuję inną. Mówię ile w przybliżeniu ma metrów omawiana budowla, a dzieci

informuje, że jest tak wysoka jakby stanęła piramida z przeciętnej wysokości ludzi o liczbie na

przykład 50 lub 100.

- niesłyszących i słabosłyszących:

Ta grupa osób jest dosyć trudna do oprowadzania, jeśli przewodnik nie zna języka

migowego. Musi więc być tłumach – zwykle jest nim nauczyciel umiejący migać . Najlepiej byłoby,

aby to właśnie przewodnicy potrafili migać. Uważam, że ta sprawa powinna być przedmiotem

przemyśleń jak to zrobić, aby niektórzy przewodnicy posiedli taką umiejętność.

Na takie wycieczki należy przygotować kartki – tabliczki z określonymi zwrotami lub słowami,

które w danej chwili pokazujemy uczestnikom Trzeba pamiętać, że osoby niesłyszące uczą się

czytać z ust rozmówcy. Przewodnik więc powinien stać zawsze przodem do grupy, najlepiej w

odległości od1 do 1,5 metra, mówić wyraźnie (nie trzeba głośno) i wolno. W wypowiedziach trzeba

stosować słowa i zwroty popularne, bez neologizmów, wyrazów obcych. Łatwiej prowadzi się

naturalnie grupy niedosłyszących, choć i tu potrzebny jest tłumacz.

- głuchoniewidomych:

Są to ludzie znajdujący się w najtrudniejszej sytuacji komunikacyjnej. Można się z nimi

porozumieć tylko przez dotyk. Tu potrzebny jest wysokiej klasy nauczyciel - specjalista. Poradniki

dla przewodników radzą, aby te osoby prowadzić w miejsca, gdzie kwitną kwiaty , których zapach

będzie mógł być odebrany przez taką osobę zmysłami powonienia.

- niepełnosprawnych psychicznie i umysłowo:

Ludzie ci maja ograniczone zdolności logicznego myślenia lub też są niezrównoważeni

emocjonalnie. Wyróżnia się trzy stopnie tych ograniczeń: lekki, średni i ciężki. Planowanie

programu wycieczek musi więc odpowiadać stopniowi upośledzenia. Nie należy łączyć na jednej

wycieczce osób. o różnym stopniu niepełnosprawności intelektualnej. Dla tych osób należy

przygotować program lekki, łatwy i przyjemny. Informacje merytoryczne ograniczać na rzecz

opowiadania legend i to krótkich, opisywania wyglądu „księżnych”, ich sukien, wysokich wież, w

których lekko straszy. Osoby te są lękliwe. Należy ograniczać zbliżanie się do burt na statkach.

Mają też często lęk wysokości, łatwo tracą równowagę, boją się więc samotnych spacerów – należy

im podać rękę, sprowadzać ze schodów. Lubią natomiast biesiadować, oglądać świecidełka, bawić

się w sklep, lubią też dotykać oglądane przedmioty i z tym czasem są problemy. Należy

przewidzieć dłuższą przerwę w zwiedzaniu poświęconą na odpoczynek, biesiadę, rozmowę,

zabawę na leśnej polanie.

- osób starszych, w podeszły wieku oraz sędziwych :

Te osoby również wymagają szczególnego traktowania na wycieczce. Grupy te są zwykle mocno

zróżnicowane pod względem sił i możliwości fizycznych i intelektualnych. Program wycieczki

musi zapewnić im zarówno zaspokojenie ciekawości poznawczych, jak też wygody. Nie wolno

robić „ wyścigów”, ale starać się dotrzeć do celu postawionego sobie w założeniach programowych.

Podsumowując powyższe informacje należy stwierdzić, że każde ograniczenie fizyczne lub

psychiczne, również umysłowe musi być choć w ogólnym zarysie poznane przez przewodnika. Na

bazie tego poznania należy pisać program wycieczki i dobierać metody prowadzenia jej. Wycieczki

z takimi osobami przyniosą nam wiele satysfakcji, jeśli okażemy tym ludziom dużo ciepła,

uśmiechu, wyrozumiałości. Każda z tych osób czeka na nasz przyjazny gest, nawet wówczas, gdy

wygląda, że nie chce mieć z nami kontaktu. Nie bójmy się tych grup, nie mówmy. że sobie nie

poradzimy. Przysłowie mówi, że „nie święci garnki lepią”. Poradzimy sobie, jeśli możliwie

najlepiej jak nam na to warunki pozwolą przygotujemy się do takiej wycieczki i uwierzymy w siebie.

Należy myśleć, że jesteśmy na takiej wycieczce osobą wyjątkową, posłaną tylko do tej grupy,

serdeczną, ciepłą i przyjazną.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: