JANUSOWE OBLICZE
Etymologia: łac. Ianus 'bóstwo staroitalskie; w Rzymie bóg bram (ianua 'drzwi'), domów, miast i wszelkiego początku (Ianuarius 'styczeń'); w sztuce wyobrażany z głową o dwu twarzach obróconych w przeciwne strony'.
Wyjaśnienie: dwie różne strony czegoś, dwa aspekty jakiejś sprawy; używamy, gdy mówimy o czyimś dwuznacznym, zmiennym postępowaniu, sposobie bycia, charakterze.
Przykład: Początkowo popularność wydawała się Renacie czymś bardzo przyjemnym: nagrania, koncerty, tysiące fanów. Jednak po pewnym czasie, kompletnie pozbawiona prywatności, dostrzegła Janusowe oblicze sławy.
TAJEMNICA POLISZYNELA
Etymologia: Określenie tajemnica poliszynela prawdopodobnie wywodzi się z włoskiego lub francuskiego teatru lalek. Poliszynel był garbatą postacią, która charakteryzowała się wielką gadatliwością i wciąż rozsiewała plotki. Niby to szepcąc pod nosem, dzieliła się wszelkimi informacjami z publicznością. Zatem tajemnica Poliszynela jest powszechnie znaną wiadomością.
Wyjaśnienie: rzekoma tajemnica, rzecz powszechnie znana, o której nie mówi się otwarcie
Przykład: Liczne romanse Andrzeja były tajemnicą poliszynela. Tylko jego narzeczona żyła w nieświadomości.
TRĄBA JERYHOŃSKA
Etymologia: Jerycho, miasto kananejskie było silnie obwarowane i długo broniło się przed oblężeniem Izraelitów. W końcu Pan zwrócił się do Jozuego i wskazał sposób jego zdobycia. Wszyscy wojownicy mieli okrążać miasto raz codziennie a siedmiu kapłanów z siedmioma trąbami postępowało przed Arką Przymierza i tak należało czynić przez sześć dni. Siódmego dnia po siedmiu okrążeniach głos trąby był sygnałem do wydania okrzyku wojennego przez cały lud. Wtedy mury runęły...
Wyjaśnienie: dziś używamy na określenie fajtłapy, niezdary, kogoś, kto się bardzo głośno zachowuje.
Przykład: Buzia jej się nie zamyka, ale jak zapytać o coś konkretnego, to milczy – prawdziwa trąba jerychońska.ROZDZIERAĆ SZATY
Etymologia: Biblia, Stary Testament, ks. Estery 4,1: Co gdy usłyszał Mardocheusz, rozdarł szaty swe i oblókł się w wór, posypawszy głowę popiołem i na ulicy wpośród miasta krzyczał wielkim głosem, okazując gorzkość swego serca.
Wyjaśnienie: Zwyczaj takiego wyrażania rozpaczy wyłącznie przez mężczyzn znany był na Bliskim Wschodzie, w starożytności i średniowieczu. Dziś służy aby okazywać, manifestować rozpacz, żal.
Przykład: Ja też nie jestem zachwycony nowym chłopakiem naszej córki, ale nie zamierzam drzeć szat z powodu ich znajomości.
POWRÓĆMY DO NASZYCH BARANÓW
Etymologia: Powiedzenie pochodzi z francuskiej farsy: "Farsy mistrza Piotra Patelin" z XV wieku (org. La Farce du Maître Pathelin). Tytułowy bohater jest adwokatem-oszustem, który wyłudził od pewnego sukiennika sześć łokci sukna. Kiedy poszkodowanemu ukradziono jeszcze barany, postanowił dociekać swoich spraw w sądzie. Traf chciał, że złodzieja baranów bronił w sądzie właśnie ten nieuczciwy adwokat. Na rozprawie sukiennik ciągle mieszał sprawę sukna i baranów, tak że sędzia musiał ciągle przywoływać go do porządku mówiąc: Powróćmy do naszych baranów!
Wyjaśnienie: znaczy ni mniej ni więcej, co "wracając do tematu" .
PRZYSZŁA KRYSKA NA MATYSKA
Etymologia: Chodził kiedyś od wsi do wsi dziad wędrowny, który zwał się Matys. Był zdrowy jak koń, lecz żadnej roboty nie chciał. Zarabiał na naiwności ludzkiej i wierze w czary i szatańskie moce. Gdy znalazł w lesie starą kość jakiegoś zwierza to zabierał ją ze sobą. Później na polu jakiegoś chłopa ją zakopywał i szedł do niego po prośbie. Tam przekonywał gospodarza, że mu źle ktoś życzy, przez co spadną na niego nieszczęścia i troski. Przestraszony chłop gościł Matysa przez dni kilka. Ten wyjawiał później, że na polu zakopano kość, którą trzeba spalić i wtedy zły los się odwróci. Oczywiści przy pomocy Matysa kość znajdowano, palono i wierzono, że to od nieszczęść gospodarstwo ochroniło. Przebiegły chłop dostawał w podzięce jedzenie i czasem grosz jakiś. I tak żyło mu się całkiem dobrze. Pewnego razu na polu bogatego gospodarza zakopał srebrnego rubla. Następnie poszedł do tego chłopa i powiedział, że ma cudowną kość, dzięki której na polu można znaleźć ogromne skarby. Trzeba tylko przez dziewięć nocy chodzić i kopać w ziemi. Matys udał się z chłopem na próbę. Rzeczywiści wykopali jednego rubla. Jednak gospodarz był bardzo skąpy i postanowił zabrać cudowną kość, zamiast płacić za nią 100 rubli. Matys zorientował się, co chłop zamierza i rzucił się do ucieczki. Rozwścieczony chłop przetrącił uciekającemu nogi żerdzią, schwytał kość i uciekł. Od tej pory Matys siedział z drewnianymi kulami po kościołami i żebrał. Litościwi ludzie dawali mu chleb ze słowami "Przyszła kryska na Matyska".
Wyjaśnienie: ktoś w końcu musiał zrobić coś, czego wykonania unikał; stało się coś, czego ktoś chciał uniknąć; nadszedł koniec dla czyjegoś złego postępowania
Przykład: Zoperowanie jej odkładałem na lepsze czasy, aż w końcu przyszła kryska na Matyska.
KAŻDA PLISZKA SWÓJ OGON CHWALI
Etymologia: Pliszka żółta jest najmniejszym z europejskich gatunków ptaków. Odróżniana od innych pliszkek po słabszych kiwnięciach ogona. Jednak podobnie jak kuzynki ma się czym pochwalić, więc starannie dba o swoją ozdobę.
Wyjaśnienie: "Każda pliszka swój ogonek chwali" to pierwotna wersja polskiego przysłowia ludowego. Z czasem uległa modyfikacji i pliszka jest zastępowana np. liszką , sroczką, myszką i innymi. Tego wyrażenia używamy, by podkreślić, że każdy człowiek najlepiej ocenia to, co jest mu najbliższe, co go bezpośrednio dotyczy.
Przykład: Nie uwierzyłam, że Marysia ma najpiękniejszą córkę, bo zazwyczaj jest tak, że każda pliszka swój ogonek chwali.
DOBRY ŻART TYLFA WART
Etymologia: Tymf, tynf – potoczna nazwa polskich srebrnych złotówek, bitych w latach 1663-1666, początkowo w mennicach bydgoskiej i krakowskiej, później również lwowskiej.
Wyjaśnienie: o udanym żarcie, trafnym powiedzeniu, inteligentnym dowcipie.
Przykład: Haha, naprawdę się uśmiałem. Twój żart tymfa wart!
OD ANNASZA DO KAJFASZA
Etymologia: Annasz, arcykapłan żydowski w Jerozolimie, odegrał istotną rolę w procesie Jezusa z Nazaretu. To w jego pałacu odbyło się pierwsze przesłuchanie. W owym czasie nie piastował już funkcji arcykapłana, więc odesłał Więźnia do swego zięcia Kajfasza, który będąc przewodniczącym Wielkiej Rady, prowadził ten proces. Wyjaśnienie: kierować kogoś do różnych instytucji czy osób, nie pomagając w załatwieniu sprawy, chodzić do wielu miejsc i nic nie załatwić; być stale odsyłanym inne miejsca
Przykład: W dzisiejszych czasach załatwienie czegoś w urzędzie to istne chodzenie od Annasza do Kajfasza
KOWAL ZAWINIŁ, A CYGANA POWIESILI
Etymologia: nawiązanie do anegdoty. W małym miasteczku, kowal popełnił jakąś zbrodnię i skazali go na śmierć. Ponieważ kowal był jednak tylko jeden, więc powiesili bogu ducha winnego cygana.
Wyjaśnienie: w dzisiejszym języku, oznacza to, gdy karę poniesie nie sprawca, tylko ktoś kto nie maił ze sprawą nic wspólnego.
Przykład: Tym razem to nie ten urwis Antek rozbił szybę, sama widziałam. Jak zwykle - kowal zawinił, a cygana powiesili.
tur.irek4