ZARZĄDZENIE Nr 7A
DYREKTORA GENERALNEGO LASÓW PAŃSTWOWYCH
z dnia 7 kwietnia 2006 r.
w sprawie ochrony leśnych zasobów genowych na potrzeby nasiennictwa i hodowli drzew leśnych
(Biul. Inf. LP z dnia 3 marca 2006 r.)
ZG/7130/ 7 /2006
Na podstawie art. 33, ust. 1 i ust. 3, pkt 3 ustawy z 28 września 1991 r. o lasach (tekst jednolity: Dz. U. z 2005 r., nr 45, poz. 435) oraz § 6 i § 8, ust. 1, pkt 1 Statutu Państwowego Gospodarstwa Leśnego Lasy Państwowe, stanowiącego załącznik do Zarządzenia nr 50 Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa z 18 maja 1994 roku w sprawie nadania statutu Państwowemu Gospodarstwu Leśnemu Lasy Państwowe, zarządzam co następuje:
§ 1. Wprowadzam do stosowania w jednostkach organizacyjnych Lasów Państwowych "Wytyczne w sprawie ochrony leśnych zasobów genowych na potrzeby nasiennictwa i hodowli drzew leśnych", stanowiące załącznik do niniejszego zarządzenia.
§ 2. Zobowiązuję dyrektorów regionalnych dyrekcji Lasów Państwowych do wdrożenia wytycznych i przeprowadzenia w tym zakresie szkoleń w nadzorowanych nadleśnictwach, w terminie do 30 września 2006 r.
§ 3. Traci moc Zarządzenie nr 7 dyrektora naczelnego Lasów Państwowych z 7 kwietnia 1988 r. w sprawie selekcji drzew dla potrzeb nasiennictwa leśnego (znak: P-1-713-4/88).
§ 4. Zarządzenie wchodzi w życie z dniem podpisania, z mocą obowiązującą od 1 stycznia 2006 roku.
ZAŁĄCZNIKI
ZAŁĄCZNIK Nr 1
Wytyczne w sprawie ochrony leśnych zasobów genowych na potrzeby nasiennictwa i hodowli drzew leśnych
Autorzy: Jan Matras - Zakład Genetyki i Fizjologii Drzew Leśnych, Instytut Badawczy Leśnictwa oraz Wojciech Fonder - Wydział Gospodarki Leśnej Dyrekcja Generalna Lasów Państwowych
(I nowelizacja)
WARSZAWA, 2006 R.
Spis treści:
1. Ochrona leśnych zasobów genowych
1.1. Definicje
1.2. Koncepcja zachowania zasobów genowych w Lasach Państwowych
1.3. Założenia ogólne
1.4. Przepisy i uregulowania prawne dotyczące ochrony zróżnicowania genetycznego w w Polsce
1.5. Zróżnicowanie genetyczne
1.5.1. Pojęcia podstawowe
1.5.2. Zmienność genetyczna
1.5.3. Czynniki powodujące zmienność genetyczną
1.5.4. Wybiórcze kojarzenie osobników i mutacje
1.5.5. Selekcja i przystosowanie
1.5.6. Wpływ migracji i wielkości populacji
1.6. Znaczenie zróżnicowania genetycznego
1.7. Czynniki powodujące zagrożenie różnorodności genetycznej
1.8. Kategorie (typy) obiektów wybieranych do ochrony
1.9. Podstawowe metody wykorzystywane w zachowaniu zasobów genowych
1.10. Strefy zagrożenia lasów oraz metody zachowania zasobów genowych
1.11. Kryteria wyboru genotypów, populacji i zbiorowisk do ochrony
1.12. Realizacja programu ochrony
2. Hodowla drzew leśnych
2.1. Ogólne zasady selekcji drzew leśnych w Polsce
2.2. Typowanie, zgłaszanie i uznawanie drzewostanów za nasienne wyłączone oraz ich rejestracja
2.2.1. Cel wyboru, uznawania i rejestracji drzewostanów
2.2.2. Wymagania stawiane wyłączonym drzewostanom nasiennym
2.2.3. Typowanie drzewostanów oraz zgłaszanie do uznania i rejestracji
2.2.4. Uznawanie drzewostanów za nasienne
2.2.5. Skreślanie uznanych drzewostanów nasiennych
2.3. Zagospodarowanie i wykorzystanie wyłączonych drzewostanów nasiennych
2.3.1. Wyznaczanie granicy wyłączonego drzewostanu nasiennego
2.3.2. Dokumentacja wyłączonych drzewostanów nasiennych
2.3.3. Zagospodarowanie wyłączonych drzewostanów nasiennych
2.3.4. Zagospodarowanie otuliny
2.3.5. Wzmaganie obradzania drzewostanów nasiennych
2.3.6. Wykorzystanie wyłączonych drzewostanów nasiennych
2.3.7. Zbiór szyszek i nasion
2.3.8. Wyłuszczanie nasion
2.3.9. Zakładanie upraw pochodnych
2.3.10. Likwidacja wyłączonych drzewostanów nasiennych
2.4. Typowanie, zgłaszanie, uznawanie i rejestracja drzew matecznych (doborowych)
2.4.1. Wymagania stawiane drzewom matecznym (doborowym)
2.4.2. Typowanie drzew
2.4.3. Uznawanie drzew za mateczne (doborowe)
2.5. Przygotowanie szczepów oraz sadzonek do zakładania plantacji nasiennychi plantacyjnych upraw nasiennych
2.5.1. Przygotowanie szczepów
2.5.2. Hodowanie sadzonek do zakładania plantacyjnych upraw nasiennych
2.6. Zakładanie oraz prowadzenie plantacji nasiennych i plantacyjnych upraw nasiennych
2.6.1. Wybór powierzchni
2.6.2. Przygotowanie gleby
2.6.3. Założenie plantacji nasiennej i plantacyjnej uprawy nasiennej
2.6.4. Pielęgnowanie gleby, szczepów i sadzonek
2.6.5. Ocena hodowlanej wartości klonów i potomstwa
2.6.6. Przerzedzanie plantacji
2.7. Wykorzystanie nasion z plantacji nasiennych i plantacyjnych upraw nasiennych
2.8. Uznawanie, zagospodarowanie i wykorzystanie gospodarczych drzewostanów nasiennych
2.8.1. Typowanie drzewostanów, uznawanie i rejestracja
2.8.2. Zagospodarowanie gospodarczych drzewostanów nasiennych
2.8.3. Wykorzystanie gospodarczych drzewostanów nasiennych
2.8.4. Rejestry gospodarczych drzewostanów nasiennych
2.9. Źródła nasion
2.9.1. Typowanie źródeł nasion, uznawanie i rejestracja
3. Typowanie, kwalifikacja, prowadzenie i wykorzystanie obiektów zachowawczych
3.1. Cel wyboru obiektów zachowawczych
3.2. Wymagania stawiane obiektom zachowawczym
3.3. Typowanie obiektów zachowawczych
3.4. Kwalifikacja obiektów zachowawczych
3.5. Zasady prowadzenia obiektów zachowawczych
3.5.1. Oznaczenie obiektów zachowawczych w terenie
3.5.2. Prowadzenie obiektów zachowawczych
3.6. Wykorzystanie obiektów zachowawczych
3.6.1. Zakładanie i prowadzenie powierzchni zachowawczych in situ
3.6.2. Zasady pozyskania materiału roślinnego do zakładania powierzchni zachowawczych ex situ i długookresowego przechowywania w Leśnym Banku Genów
3.6.3. Zasady zakładania i prowadzenia powierzchni zachowawczych ex situ
3.6.4. Długookresowe przechowywanie nasion, pyłku i części roślin w Leśnym Banku Genów
3.7. Dokumentacja zasobów genowych
4. Program testowania potomstwa wyłączonych drzewostanów nasiennych, drzew doborowych, plantacji nasiennych i plantacyjnych upraw nasiennych
4.1. Ogólne zasady testowania drzew leśnych w Polsce
4.1.1. Cele testowania
4.1.2. Metodyka testowania
4.1.3. Obiekty objęte programem testowania potomstwa
4.1.4. Zakres testowania
4.2. Zakładanie upraw testujących
4.2.1. Dobór materiału do testowania
4.3. Zakres rzeczowy i harmonogram realizacji programu
4.4. Jednostki realizujące program - nadzór merytoryczny
5. Literatura
ADAPTACJA - procesy zmian w strukturze i funkcji organizmów, powodujące wzrost dostosowania się osobników i populacji do określonych warunków środowiska. Może być osiągnięta poprzez fenotypowe dostosowywanie się do panujących warunków środowiska lub ewolucyjne (stopniowe) zmiany struktury na poziomie populacji.
BANK GENÓW - miejsce, gdzie zasoby genowe roślin są przechowywane w formie nasion, pyłku, części roślin i kultur tkankowych.
EKOTYP - wynik genetycznego dostosowywania się grupy osobników wewnątrz gatunku do specyficznych warunków bytowania na określonym obszarze jako efekt oddziaływania selekcji naturalnej.
GEN - wszystkie cechy organizmu: morfologiczne, biochemiczne i fizjologiczne są wynikiem procesów metabolicznych, zachodzących w komórkach organizmów roślinnych. Procesy metaboliczne są sterowane głównie przez białka enzymatyczne, których zdolność syntezy jest zakodowana przez odpowiednie "geny". Gen stanowi podstawową jednostkę dziedziczności - jest to fragment nici DNA o określonej sekwencji nukleotydów i specyficznej lokalizacji w chromosomie.
DRZEWOSTAN - populacja naturalna lub sztuczna, składająca się z drzew charakteryzujących się podobnymi cechami, budową oraz rozmieszczeniem i jednocześnie różnych w stosunku do otaczających je drzewostanów. Drzewostan w tym rozumieniu stanowi podstawową jednostkę hodowlaną w leśnictwie i jest utożsamiany z pojęciem "populacja".
GENOTYP - informacja genetyczna zawarta jest w chromosomach, głównie w jądrze komórkowym oraz w cytoplazmie, w plastydach i mitochondriach. Cały odziedziczony materiał zlokalizowany w chromosomach nazywany jest genomem, natomiast materiał dziedziczny zawarty w innych organellach komórkowych występujących w cytoplazmie - plazmonem. Cały dziedziczny materiał genetyczny zgromadzony w chromosomach i organellach cytoplazmatycznych nazywamy genotypem.
JEDNOSTKA OCHRONY ZASOBÓW GENOWYCH - określenie ogólne, obejmujące rezerwaty, drzewa i drzewostany zachowawcze, nasiona przechowywane w banku genów, kolekcje klonów, arboreta i inne obiekty, które reprezentują poszczególne populacje w ochronie zasobów genowych.
KULTURY TKANKOWE - hodowla protoplastów, komórek, tkanek, organów, zarodków, pyłku lub nasion w sterylnych warunkach, na podłożach płynnych lub stałych (długookresowa hodowla tkanek, wegetatywne rozmnażanie materiału roślinnego do zakładania powierzchni zachowawczych).
MIGRACJA GENÓW - wymiana materiału genetycznego pomiędzy populacjami, powodowana przepływem pyłku lub przemieszczaniem nasion.
OBIEKTY ZACHOWAWCZE - genotypy, osobniki, populacje i zbiorowiska roślinne wytypowane na podstawie określonych kryteriów, do zachowania różnorodności genetycznej.
Genotyp - osobnik lub pojedyncze osobniki niestanowiące populacji, wybrane do ochrony zasobów genowych.
Populacja zachowawcza - zespół osobników określonego gatunku lub gatunków, występujący na obszarze o zbliżonych warunkach klimatycznych i siedliskowych, wytypowany do zachowania różnorodności genetycznej.
Zachowawcze zbiorowisko roślinne - zbiór populacji różnych gatunków o określonej strukturze przestrzennej i czasowej, połączonych ze sobą współzależnościami wynikającymi z bytowania na tym samym obszarze, wzajemnie od siebie zależnych i niezależnych od innych grup, wytypowane do zachowania różnorodności genetycznej.
PULA GENOWA - suma informacji genetycznej, zawarta w genach i ich formach allelicznych, w określonej populacji i w danym momencie.
PRZECHOWYWANIE W CIEKŁYM AZOCIE (kriokonserwacja)
- przechowywanie nasion lub tkanek w temperaturze ciekłego azotu (-196 °C).
REGION POCHODZENIA - strefa lub obszar występowania populacji charakteryzującej się określoną, specyficzną strukturą genetyczną, określoną na podstawie badań proweniencyjnych. Obszar występowania populacji wyznaczony jest na podstawie naturalnych granic geograficznych, zbliżonych warunków klimatycznych i warunków wzrostu oraz zwykle dostosowany do granic podziału administracyjnego.
RÓŻNORODNOŚĆ BIOLOGICZNA - oznacza zróżnicowanie wszystkich żywych organizmów pochodzących z lądowych, morskich i innych wodnych ekosystemów oraz zespołów ekologicznych, których są one częścią. Dotyczy to różnorodności w obrębie gatunku, pomiędzy gatunkami oraz w ekosystemach. Różnorodność biologiczna oznacza zmienność genetyczną (bogactwo puli genowej) każdej żyjącej populacji oraz skład gatunków i zróżnicowanie systemów ekologicznych, występujących na Ziemi.
ZASOBY GENOWE - suma wszystkich genów występujących u określonego genotypu, w określonej populacji lub zbiorowisku.
ZRÓŻNICOWANIE GENETYCZNE - suma różnych genów występujących u określonego genotypu, w określonej populacji lub określonym zbiorowisku.
ZACHOWANIE ZRÓŻNICOWANIA GENETYCZNEGO - wszystkie działania (zbiór, utrzymanie, przechowywanie, prowadzenie, ochrona i odtwarzanie zasobów genowych) mające na celu zapewnienie ciągłości bytu gatunków i zbiorowisk, ich ewolucję oraz pełną dostępność i możliwość ich trwałego użytkowania.
ZACHOWANIE ZASOBÓW GENOWYCH IN SITU - zachowanie zasobów genowych w miejscu występowania zbiorowiska roślinnego.
ZACHOWANIE ZASOBÓW GENOWYCH EX SITU - zachowanie zasobów genowych poza obszarem występowania zbiorowiska roślinnego wytypowanego do ochrony.
Historycznie drzewa i krzewy rozwijały się w naturalnych warunkach środowiska bez znaczącej ingerencji człowieka. Ich zróżnicowanie genetyczne było wynikiem ewolucji, która przez zmienność roślin tworzyła biologiczne podstawy do...
metacross