Wykład I
Zainteresowanie rozwojem fizycznym odnotowujemy od XVIII wieku, wtedy to zaczyna dostrzegać wzajemny związek między rozwojem psychicznym a fizycznym.
Dostrzeżono, że większa aktywność fizyczna pozytywnie wpływa na rozwój psychiczny, umysłowy.
Definicja
Rozwój fizyczny to przemiany które doprowadzają do ukształtowania z prostej konstrukcji komórkowej złożonego i precyzyjnego organizmu człowieka.
Rozwój fizyczny polega na:
- rośnięciu
- różnicowaniu
- doskonaleniu
Rozwój fizyczny to dynamiczny proces przemian
Rośnięcie polega na zmianach ilościowych, czyli zwiększaniu się wymiarów i masy ciała.
Różnicowanie polega na zmianach jakościowych, decydujących o odrębności organizmu dziecka w poszczególnych obszarach ontogenezy. Na zjawisko to składają się zmiany w komórkach, strukturze tkanek, wyodrębnieniu się w nich poszczególnych układów, zespołów oraz formowanie się pożądanych proporcji.
Doskonalenie to – dojrzewanie poszczególnych narządów, układów, ich specjalizacja i koordynacja z innymi układami. Doskonalenie jest najważniejszym aspektem rozwoju fizycznego człowieka. Zazwyczaj przebiega i jednocześnie z rośnięciem i różnicowaniem.
Czynniki wpływające na rozwój fizyczny człowieka:
1. endogenne (wrodzone) wewnątrzpochodne
2. egzogenne (środowiskowe) zewnątrzpochodne
Ad 1) czynniki endogenne dzielą się z koleina:
- genetyczne
- paragenetyczne
- niegenetyczne
Czynniki genetyczne (determinanty) to zespół odziedziczonych po rodzicach cech, które wyznaczają rozwój osobniczy. Decydują one o pewnych niezmiennych właściwościach gatunku, jak również o pewnych jakościowych cechach jednostki
Czynniki paragenetyczne (stymulatory, regulatory) (które matka w danej ciąży nie przekazała swemu dziecku)
a) wpływ genów właściwych organizmowi matki
b) wpływ wieku tak matki, jak i ojca
c) wpływ kolejności ciąży
Ad2.
Czynniki niegenetyczne (stymulatory, regulatory)
a) wpływ metabolizmu matki jako środowiska rozwoju płodu
b) karmienia własnym mlekiem
c) tryb życia w czasie ciąży oraz przed nią
d) sposób żywienia matki
e) przyjmowanych leków przed i w trakcie ciąży
f) wiek, i liczba poprzednio przebytych ciąży
g) warunki oraz tryb życia
h) stopień pokrewieństwa rodziców
Czynniki egzogenne: (modyfikatory)
biogeograficzne: cechy klimatu, zasoby naturalne, środowisko przyrodnicze
społeczno-kulturowe: pochodzenie społeczne, wielkość miejscowości, stopień urbanizacji, wielkość rodziny, poziom higieny, zwyczaje, tradycje, standard życia, poziom wykształcenia
Czynniki genetyczne (determinanty)
Czynniki paragenetyczne i niegenetyczne (stymulatory, regulatory)
Czynniki egzogenne mają większy wpływ na rozwój dziecka i wielkość tego wpływu na samym początku rozwoju osobniczego jest największa.
Pojęcie akceleracji
Akceleracja rozwoju polega na przyśpieszeniu rozwoju (pewne zjawiska rozwojowe pojawiają się wcześniej, szczególnie jeśli chodzi o wzrost).
Przejawy akceleracji:
- większa masa ciała noworodków
- przyśpieszenie różnych zjawisk rozwojowych np. procesu kostnienia, ząbkowania, pierwsza miesiączka
- wcześniejsze występowanie chorób dziecięcych
- intensywniejszy i szybciej kończący się wzrost ciała
Na akceleracje wpływają czynniki endogenne, przyczyną jest przewaga genów determinujących wysoki wzrost, oraz większa możliwość doboru rodziców z odległych regionów
Na akceleracje wpływają czynniki egzogenne i zaliczamy do nich min. poziom higieny, tryb życia, spadek częstotliwości niektórych chorób, zmiany w odżywianiu, zwiększanie się roli i znaczenia ćwiczeń ruchowych w życiu człowieka,
Okresy rozwojowe:
I. okres noworodka od urodzenia do 1 miesiąca życia
II. okres niemowlęctwa od 1 miesiąca do 1 roku życia
III. okres poniemowlęcy do około 3 roku życia
IV. okres przedszkolny od 3 do 7 roku życia
V. młodszy wiek szkolny do 10 – 12 roku życia
VI. okres pokwitania (dojrzewania)
VII. młodzieńczy (dorastania) do 24 roku życia (zakończenie kostnienia)
VIII. okres produkcyjny do 60 roku życia
Rozwój osobniczy
Dziecko przychodzi na świat z odruchami.
3 rodzaje odruchów
Jedne z odruchów zabezpieczają niezbędne funkcje życiowe: odruch ssania, oddychania, połykania, krzyku, ziewania, czkawki, kichania, spojówkowy (jedne zostają a inne giną).
Drugi rodzaj odruchów dają początek kształtowania się odruchów warunkowych i w ten sposób umożliwiają dalsze etapy rozwoju motorycznego są to:
- odruch szukania
- odruch Moro (strachu)
- odruch chwytny
- odruch stąpania (kroczny)
- odruch pełzania (wstęp do raczkowania) na nich kształtuje się ruch właściwy
Trzeci rodzaj odruchów giną w miarę dojrzewania ośrodków motorycznych w centralnym układzie nerwowym (to odruch np. pływania, ginie po kilku tygodniach).
Okres odruchów jest nazwany fazą premotoryczną.
I faza premotoryczna to okres odruchów
II faza to promotoryczna (wczesnoruchowa) i są to ruchy mimowolne, bezcelowe, nie zamierzone.
Między fazą II a III pojawiają się ruchy sensomotoryczne pojawia się sens w wykonywanych ruchach, są to już ruchy celowe, zamierzone.
III faza motoryczność właściwa
dziecko zaczyna chodzić i chwytać (chwyt obcęgowy) 10 – 14 miesiąc życia od tego momentu doskonalą się ruchy i bogaci się ich treść.
Analiza rozwoju na przykładzie chwytu
W 3 miesiącu życia dziecko na widok przedmiotu reaguje całym ciałem, występuje tzw. niepokój ruchowy, występują ruchy błędne, mimowolne, dziecko może przypadkowo uchwycić przedmiot dzięki odruchowi chwytnemu.
W 5 miesiącu zaangażowany jest wzrok, dziecko wyciąga ręce, stara się uchwycić przedmiot, który dostrzega – ruchy sensoryczne.
W 7 miesiącu pojawiają się ruchy manipulacyjne.
Między 2 – 3 rokiem życia pojawia się tzw. praksje, które świadczą o intelektualizacji rozwoju motorycznego i stają się one podstawą do tworzenia początkowo prostych i nieudolnych a w miarę ćwiczenia coraz bardziej złożonych i doskonałych nawyków ruchowych.
Pojawiają się zabawy naśladowcze i konstrukcyjne oraz próby łatwiejszych czynności samoobsługowych. W tym okresie występuje duża ruchliwość, ale mała koncentracja.
Koniec wieku przedszkolnego i początek okresu przedszkolnego charakteryzuje się tym, że dzięki w ruchach zaczyna przypominać człowieka dorosłego.
3 – latek:
dość pewnie chodzi, biega, potrafi chwile stać na jednej nodze a także wspiąć się i zsunąć z jakiegoś sprzętu, podskoczyć, przepełzać pod przeszkodą, popychać, ciągnąć, rzucać, manipulować drobnymi przedmiotami i przenosić niezbyt ciężkie przedmioty. Każda z tych czynności sprawia dziecku trudność, dziecko nie panuje nad koordynacją (jego ruchy są powolne i niezręczne).
Przeważają procesy pobudzania nad hamowaniem, występują przy ruchy. Ważny więc jest wzorowy pokaz ze strony dorosłego.
4 latek
Odczuwa większą potrzebę ruchu a także dąży do większej aktywności ruchowej wraz z innymi rówieśnikami. Jest w stanie poprawnie wykonać proste ćwiczenia równoważne, istotne jest by opanować poprawny chwyt (dobra jest duża piłka). W tej grupie dzieci występuje zróżnicowany poziom rozwoju motorycznego. Są dzieci, których motoryczność jest zbliżona do 5 -latków i są te mniej sprawne zbliżone do 3 - latków.
5 latki
„złoty wiek motoryczności” (drugi raz taki stan organizmu pojawia się dojrzewaniu). Bardzo w tym okresie przyrasta siła mięśniowa, doskonali się koordynacja, pojemność pamięci. Zadanie zbyt łatwe są lekceważone a nowe i trudne zadania wywołują emocje. Zaznaczają się różnice w rozwoju motorycznym chłopców i dziewcząt.
Chłopcy – są lepsi w biegach, skokach, rzutach
Dziewczynki - są lepsze w przeskokach przez skakankę staranniej wykonują ćwiczenia równoważne, rytmiczne, inscenizowane ze śpiewem.
W zajęciach powinno się wprowadzać ruchy kombinowane (bieg ze skokiem, chód z rzutem, chód z rzutem). Z powodzeniem dzieci są w stanie pokonywać łatwe tory przeszkód wymagających różnorodnego przystosowania motorycznego. Dzieci w tym wieku uzyskują harmonijne proporcje budowy ciała a tym samym widoczną łatwość wykonywania ćwiczeń.
6 -latki
Są jeszcze bardziej silniejsze, zwinniejsze. W ich organizmach procesy pobudzania i hamowania są zrównoważone Ruchy są płynne, swobodne, dynamiczne, ekonomiczne i celowe. Bieg i podskoki ulegają automatyzacji. Dlatego w ćwiczeniach ruchowych powinno zwiększać się stopień trudności.
Wskazane jest wprowadzać element współzawodnictwa.
Wiek szkolny
W klasie 1 – 2 dziecko zazwyczaj charakteryzuje się bardzo dużą ruchliwością, potrzebą ruchowego wyżycia się. Bardzo szybko usprawniają się ruchy manualne, dziecko przyswaja sobie umiejętności wykonywania czynności z użyciem prostych narzędzi.
Dziecko w pełni ma opanowaną poprawną technikę biegu wraz ze zmianą tempa, kierunku.
Dobrze potrafi wykonywać rzuty jednorącz i oburącz, w różny sposób i z różną siłą.
Po ukończeniu 7 roku życia dzieci zaczynają interesować się efektami swoich ćwiczeń.
Klasa 3 można zaobserwować zdolność do większej koncentracji, ruchy stają się oszczędniejsze, bardziej celowe, zanikają przyruchy. Doskonalą się ruchy pisarskie, manipulacyjne – kończy się proces mielinizacji.
Klasa 5 (11 rok życia)
Jest to etap rozwojowy zwany „etapem dziecka doskonałego”. Całkowicie zanikają przyruchy i rozrzutność. Ruchy stają się celowe, precyzyjne, rozumne. Znowu występuje głód ruchu, dzieci opanowują wielostronne umiejętności ruchowe (pływanie, jazda na rolkach, rowerze itd.)
Zdecydowanie wzrasta szybkość, siła, wytrzymałość, zwinność.
Nauka ruchów nadal odbywa się poprzez naśladownictwo.
Wzorce są czerpane ze świata kina, mody, sportu i one odgrywają znaczącą rolę w zachowaniach ruchowych. Następuje także proces zróżnicowania poziomu rozwoju ruchowego – decydujące znaczenie ma fakty czy dziecko jest aktywne ruchowo i to zarówno na zajęciach organizowanych jak i w trakcie swojej spontanicznej aktywności ruchowej. Ten czynnik jest bardzo istotny w różnicowaniu się poziomu motoryki.
Chłopcy preferują gry zespołowe a dziewczynki gimnastykę, tańce, uczniowie coraz większą wagę przykładają do współzawodnictwa.
Okres pokwitania
1 etap
Obniżeniu ulega dokładność, płynność, harmonia ruchu, stają się one sztywne, kanciaste, niezręczne, ponownie pojawia się rozrzutność ruchowa (gestykulacje). Są to ruchy mało ekonomiczne, brak jest koordynacji, stają się ociężałe, leniwe.
2 okres (następuje powrót do normy)
Dokonuje się podział na motorykę męską i kobiecą.
Około 15 r. ż. dziewczynki mają zakończony naturalny proces rozwoju motorycznego.
U chłopców następuje to w wieku młodzieńczym.
Okres młodzieńczy
Brak jest wyraźnych przemian, kształtują się natomiast nawyki i ruchowe przyzwyczajenia, które wywierają wpływ na motorykę osobniczą.
Kobiety
Mają niższy poziom takich cech motorycznych jak: siłę, szybkość, wytrzymałość, ale wyższy poziom gibkości, ruchy kobiet są płynniejsze, obszerniejsze, większy jest stopień rozwoju ruchów manualnych.
Zjawisko starzenia się motoryczności Kobiet zaczyna się od 18 roku życia.
staszekka