problemy2_3pdf.pdf

Andrzej Klubiński

Strona | 12

Prace naukowe jako zobowiązanie archiwów państwowych.

Kilka uwag w świetle ustawy o narodowym zasobie archiwalnym

i archiwach.

Swoboda badań naukowych tradycyjnie uznawana jest za jedno z praw jednostki,

a możliwość ich realizacji jest jednym z uprawnień gwarantowanych także przez ustawę

zasadniczą. Nie jest to jednak jedyny, ani jak się wydaje właściwy kontekst dla pytania

o charakter i cel prac naukowych w archiwach państwowych. Punktem odniesienia jest w tym

wypadku Ustawa o narodowym zasobie archiwalnym i archiwach (dalej Ustawa), która

w art. 28 ust. 6, w formie wymagania, określa specyficzne cechy i celowość prac naukowych

w archiwach państwowych oraz ogranicza potoczny zakres znaczeniowy terminu.

Bliższa analiza treści tego zapisu Ustawy wskazuje, że nie odnosi się on do prac

naukowych rozumianych jako działalność warunkowana przez indywidualną potrzebę

poznawczą, która pozostaje w nieokreślonym związku z działalnością i zadaniami instytucji.

Zindywidualizowane ujęcie pracy naukowej w świetle wskazań Ustawy sytuuje się poza

nawiasem podstawowej (tj. wymaganej przez prawo archiwalne), działalności archiwum

państwowego. Pomijając indywidualny charakter pracy naukowej, Ustawa wskazuje na

instytucjonalny aspekt i definiuje ją wyłącznie jako obligatoryjną formę działalności

archiwum (jego zobowiązanie). Ten specyficzny, prawno-formalny zakres znaczeniowy prac

naukowych, z uwagi na miejsce Ustawy w hierarchii aktów prawych, jest jednocześnie

właściwym i zarazem podstawowym kryterium miejsca i funkcji pracy naukowej w archiwum

państwowym. Ustawa przywołując ten termin odwołuje się wprawdzie do powszechnie

uznanego znaczenia terminu i nie określa cech jakościowych ani wymagań formalnych prac

naukowych. Czyni z nich jednak warunek konieczny, ale nie wystarczający do zdefiniowania

pracy naukowej w archiwum państwowym jako jego zobowiązania.

Ta hierarchizacja znaczeń powoduje, że w świetle art. 28 Ustawy, praca naukowa

w archiwum przybiera charakter aktywności wobec innych zadań wymienionych w tym

artykule. Miejsce, w którym sytuuje się ustawowe wymaganie pracy naukowej świadczy, że

praca naukowa ma nie tylko charakter instytucjonalnego zobowiązania archiwum, ale jest

także jednym z zadań podstawowych, wymienianych na równi z ewidencją,

przechowywaniem, opracowaniem, zabezpieczeniem i udostępnianiem materiałów

archiwalnych należących do zasobu archiwum. Umieszczając prace naukowe na odległym

szóstym miejscu nie tyle hierarchizuje je pod względem ważności w pracach archiwum, ile

Strona |

Strona | 13

wskazuje kolejność realizacji zadań, ich bezpośredni ze sobą związek oraz zależności.

W dyskusji nad miejscem pracy naukowej w archiwum, właściwym kryterium jej oceny jest

zatem nie tylko i nie tyle jej wartość poznawcza (ta jest bowiem konieczna), ile przede

wszystkim skuteczność wykorzystania prac naukowych w realizacji innych, wymienianych

przez art. 28 Ustawy, zadań instytucji. To ustawowe ograniczenie prac naukowych do zadań

wykonywanych przez archiwum i konieczność zachowania bezpośredniego związku pracy

naukowej z zadaniami archiwum i w konsekwencji z jego zasobem, powodują, że jest ona

jedną z jego kompetencji pomocniczych w stosunku do innych zadań realizowanych przez

instytucję w zakresie nadzoru, zabezpieczania, opracowania, udostępniania czy konserwacji

zasobu.

Konsekwencją instytucjonalnego charakteru badań naukowych jest również i to, że

praca naukowa nie jest zobowiązaniem archiwum wobec jego pracowników, ale aktywnością

realizowaną obligatoryjnie na rzecz instytucji za pośrednictwem zatrudnionych w niej

pracowników. Dyspozycję ogólną Ustawy w tym zakresie precyzują akty niższego rzędu –

statuty, a przede wszystkim regulaminy organizacyjne pracy archiwów państwowych.

W zgodzie z Ustawą wskazują one prace naukowe jako rodzaj aktywności realizowanej przez

jednostki organizacyjne archiwum (oddziały). Mimo, że pracownicy archiwum są

wykonawcami prac, podmiotem realizującym prace naukowe jest instytucja. W zgodzie

z brzemieniem Ustawy regulaminy organizacyjne archiwów państwowych przewidują

konieczność włączenia w plany i zadania instytucji również indywidualnych prac naukowych

oraz wymagają ich akceptacji prze dyrektora sprawującego nadzór nad działalnością naukową

w archiwum. To z kolei powoduje, że prace naukowe (prowadzone indywidualnie lub

zbiorowo), stają się elementem formalnego planowania pracy archiwum państwowego

i zarządzania pracą instytucji, a przez to narzędziem realizacji innych celów. W rezultacie,

w świetle regulaminów organizacyjnych archiwów, prace naukowe wykonywane przez

pracownika archiwum państwowego są realizacją jego zobowiązania wobec instytucji

w zakresie, który mu został przez nią powierzony. Z uwagi na wpisanie prac naukowych

w organizację pracy archiwum, także w wypadku inicjatyw podejmowanych indywidualnie

przez archiwistów, zostaje zachowany instytucjonalny charakter prac naukowych, które jako

przedmiot decyzji i nadzoru dyrektora archiwum wpisują się w organizację bieżących prac

instytucji. W konsekwencji samodzielna praca naukowa pracowników archiwum (zbiorowa

lub indywidualna), jest przedmiotem procesu decyzyjnego i planowania pracy archiwum,

stając się działaniem instytucji. W istocie, z uwagi na celowość działania i instytucjonalizację

prac naukowych należy więc odróżnić indywidualną aktywność naukową archiwistów

zatrudnionych w archiwach od prac naukowych prowadzonych w archiwum i będących jego

zobowiązaniem realizowanym za pośrednictwem archiwisty lub grupy archiwistów.

Strona |

Strona | 14

Odróżniając prawo do realizacji pracy naukowej na terenie archiwum jako

indywidualnej, konstytucyjnej wolności do prowadzenia badań naukowych od pracy

naukowej jako zobowiązania archiwum, trzeba też zauważyć, że nie jest ono tożsame ze

zobowiązaniem archiwum państwowego do zapewnienia pracownikom w ramach jego

działalności swobody indywidualnych prac naukowych. Są one działalnością pozostającą

poza sferą regulacji prawnych archiwum państwowego.

Funkcjonalny charakter prac naukowych w archiwum państwowym determinuje forma

ich realizacji. W regulaminach organizacyjnych archiwów wskazywane są najczęściej

w postaci syntetycznej analizy problemu: ekspertyzy, opinii naukowej w zakresie

postępowania z materiałami archiwalnymi, wytycznych i instrukcji dotyczących metod

opracowania archiwaliów. Wskazywanie na konieczność sformułowania wyników prac

naukowych właśnie w takiej postaci nie jest sprzeczne z ogólną dyspozycją Ustawy, choć

w sposób szczególny ją interpretuje, akcentując ich doraźny, utylitarny, pomocniczy charakter

w pracach archiwalnych. Ustawa wskazując na znaczenie funkcjonalne prac naukowych

w archiwum, ogranicza natomiast wprost ich zakres tematyczny zawężając je do archiwistyki

i dziedzin pokrewnych. Pośrednio jest to także ograniczenie metodyki badań.

W świetle wskazanych ograniczeń Ustawy, zachowanie charakteru naukowego prac

i ich realizacja w archiwum państwowym przez jego pracowników nie są warunkami

wystarczającymi by uznać je za realizację zobowiązania archiwum państwowego do

prowadzenia badań. Ta bowiem wymaga spełniania równocześnie pięciu kryteriów, którymi

są:

1) wykorzystanie warsztatu naukowego do opracowania zagadnienia i charakter

naukowy wniosków badawczych,

2) charakter instytucjonalny badań i ich związek z organizacją pracy w archiwum,

3) ograniczenie tematyki do problematyki archiwistycznej lub dziedzin pokrewnych,

4) ograniczenie celowości badań do zakresu zadań realizowanych przez archiwum na

podstawie Ustawy oraz innych aktów prawnych,

5) ograniczenie przedmiotu badań do zagadnień dotyczących zasobu archiwum lub z nim

związanych.

Dopiero spełnienie warunków niezbędnych (zachowanie charakteru naukowego prac

oraz realizacja prac przez komórki organizacyjne archiwum i jej pracowników), razem z

wymienionymi pięcioma warunkami koniecznymi, jest właściwym, poprawnym i pełnym

wykonaniem ustawowego zobowiązania archiwum do realizacji prac naukowych.

Taka właśnie, funkcjonalna i instytucjonalna perspektywa postrzegania pracy

naukowej wydaje się szczególnie istotna w kontekście dyskusji wskazującej na zbędność

badań naukowych w pracy archiwalnej lub deprecjonowania ich roli jako zbędnej

Strona |

Strona | 15

(z pragmatycznego punktu widzenia zbyt teoretyzującej) „konarszczyzny”. Tymczasem

w świetle Ustawy i aktów prawnych niższego rzędu prace naukowe są w archiwum tylko

praktycznym narzędziem realizacji prac archiwum państwowego, przedmiotem planowania

i organizacji prac ustawowo wskazanych do jego realizacji. Z uwagi na tę specyfikę mogą być

przede wszystkim przedmiotem oceny ich zastosowania i skuteczności w pracach

archiwalnych instytucji. Podporządkowanie prac naukowych innym czynnościom i zadaniom

archiwum różni natomiast tę sferę aktywności od zadań jednostki badawczo - rozwojowej

i instytutu badawczego. Z tego powodu także i same prace naukowe w archiwach realizowane

jako ich zobowiązanie, nie mogą być oceniane według tych samych kryteriów co prace

naukowe jednostek badawczych. W szczególności nie mogą być oceniane wyłącznie pod

względem poziomu merytorycznego prac. Najistotniejszym kryterium oceny badań

naukowych w archiwach jest natomiast ich aspekt funkcjonalny w pracy archiwum.

Na ograniczenie miejsca pracy naukowej w archiwum państwowym do jego

funkcjonalności w realizacji innych zadań ustawowych instytucji wskazuje także zakres

danych rocznego sprawozdania opisowego archiwum państwowego, które w dziale piątym

uwzględnia „badania naukowe”. Jest to kategoria znacznie szerzej ujmująca aktywność

naukową archiwum państwowego i w tym sensie nadrzędna w stosunku do pojęcia badań

naukowych. „Wskazówki do sporządzania rocznego sprawozdania opisowego z działalności

archiwum państwowego” 1 nie formułują wprawdzie szczególnej definicji terminu „praca

naukowa”, jednak dobór parametrów odnoszących się do badań naukowych, wskazuje, że

także szeroko pojęta aktywność naukowa jest zakresem jego działania tylko wtedy, kiedy

pełni ona funkcję narzędzia służącego pośrednio lub bezpośrednio realizacji art. 28 Ustawy.

Także więc i badania naukowe w szerszym znaczeniu tego słowa w archiwum pełnią funkcję

narzędzia służącego do realizacji celów ustawowych instytucji, a określona w sprawozdaniu

mniej precyzyjnie aktywność naukowa tworzy sumę działań służebnych wobec zadań

archiwum. Również ona jest jednym z wskaźników, które charakteryzują pracę archiwum

państwowego pod względem możliwości realizacji powierzonych mu zadań i skuteczności ich

wykonywania. W tym miejscu należy przywołać zakres indywidualnej aktywności naukowo-

wydawniczej pracowników archiwum, wymagany w dziale piątym opisowego sprawozdania

rocznego. Mimo, że nie odnosi się ona wprost do przewidzianej przez Ustawę pracy naukowej

i informuje o indywidualnej i samodzielnej działalności naukowo-wydawniczej pracowników

archiwum, dane te pozostają w związku ze zobowiązaniem archiwum do realizacji prac

naukowych i wskazują bezpośrednio na możliwości wypełniania przez archiwum tego

zobowiązania. Także inne dane wymagane w części piątej sprawozdania rocznego opisowego

charakteryzują elementy wpływające na możliwości realizacji prac naukowych lub ich

znaczenia dla pracy archiwum. Są to dane określające kwalifikacje do prowadzenia prac

naukowych przez pracowników archiwum, stylu zarządzania archiwum, hierarchii celów

1 Załącznik Nr 2 do zarządzenia Nr 8 Naczelnego Dyrektora Archiwów Państwowych z dnia 30 listopada 2007 r.

Strona |

Strona | 16

działalności, zakresu środków wykorzystywanych do ustawowych zadań wskazywanych

w art. 28. Wszystkie wymienione parametry tej części sprawozdania rocznego opisowego

wskazują zatem pośrednio lub bezpośrednio na możliwości i sposób wykonywania

zobowiązania do realizacji prac naukowych przez archiwum i pomijają aspekt indywidualny

prac naukowych. Wskazówki do sprawozdania także w szerokim rozumieniu terminu „prace

naukowe” nie uwzględniają jedynie ich roli poznawczej, wskazując na miejsce badań

naukowych w organizacji prac wewnętrznych archiwum i jego kontaktach z innymi

instytucjami. W świetle „Wskazówek do sprawozdania rocznego” widoczne jest zatem

dążenie, aby również szeroki zakres prac naukowych, które nie są zobowiązaniem archiwum,

interpretować jako czynności służące do realizacji prac naukowych wskazywanych

w Ustawie.

W świetle zapisów formalnych konieczne jest więc zaznaczenie, że silnie

akcentowany przez nie instytucjonalny kontekst badań naukowych objętych zobowiązaniem

sprawozdawczym jak i prac naukowych wskazywanych przez Ustawę jako zobowiązanie,

nadaje im cechę funkcjonalności i charakter zobowiązania do realizacji. Wprawdzie zawsze

cechą konieczną i niezbędną do wykonania pracy naukowej jest spełnienie kryterium

jakościowego (charakteru naukowego prac), jednak nie jest ono wystarczające, ponieważ

powodem obecności pracy naukowej w archiwum jest potrzeba prawidłowej realizacji innych

zadań wskazanych w art. 28 Ustawy. Zarówno zakres znaczeniowy jaki pracy naukowej

nadaje Ustawa, jak i jej funkcjonalności badań naukowych służących określeniu sposobu

realizacji zadań archiwum wskazują, że aktywność naukowa jako zobowiązanie archiwum nie

służy realizacji wolności badań naukowych, ale jest narzędziem realizacji ustawowych zadań

instytucji. Z uwagi na to, że prace naukowe realizuje ona za pośrednictwem swoich

pracowników, a ich wykonanie ma na celu wypełnienie innych, ustawowych zadań archiwum,

pytanie o jakość prac naukowych w archiwach będzie zawsze wtórne w stosunku do pytania

o ich funkcjonalność w pracy archiwum. Ze względu na formalno-prawny charakter

zobowiązania archiwum do realizacji pracy naukowej jej ocena może ograniczać się zatem do

analizy sposobu i stopnia jej wykorzystania, oceny zgodności celów wykorzystania

ze wskazywanymi w Ustawie, a kryteriami oceny pracy naukowej w archiwum jest

skuteczność jej wykorzystania w zadaniach archiwum i pracach archiwalnych. Sama zaś

celowość prac naukowych w archiwach państwowych nie wymaga uzasadnienia, gdyż wynika

wprost z Ustawy.

Strona |

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: