skanuj002wiatrowski5.rtf

Rozdział trzeci

3. KSZTAŁCENIE I WYCHOWANIE

              PRZEDZAWODOWE

3.1. Pojęcie i zadania OgÓln~szt~~ego

Problematyka kształcenia przedzawodowego nurtuje od dawna pedagogów i innych specjalistów, a także praktyków oświatowych, jednak termin "kształce­nie przedzawodowe" pojawił się w słowniku pedagogów pracy dopiero w po­łowie lat 70. Z przeglądu opracowań tego okresu wynika, że danego terminu po raz pierwszy użył T. Nowacki w 1974 r., w referacie pt. Problematyka i metodologia pedagogiki pracy, wygłoszonym podczas zgrupowania naukowego pedagogów pracy w Złotowie. Autor, określając przedmiot pedagogiki pracy, a dokładniej ­zakres zainteresowań badawczych teoretyka kształcenia zawodowego stwierdził, że interesuje się on "kształceniem przedzawodowym, kształceniem zawodowym pod­stawowym, kształceniem specjalistycznym i doskonaleniem zawodowym" [195].

Rzecz skonkretyzowano na kolejnym zgrupowaniu naukowym, także w Złotowie, w 1975 r. Autor niniejszego opracowania, w artykule pt. Ogólnopol­skie Seminarium Pedagogiki Pracy - Złotów 1975, pisał wówczas:

              "Szczegółowe zadania całego Seminarium jak i jego członków zostały wy­

znaczone przez przyjęte w pedagogice pracy obszary problemowe:

              A. Kształcenie przedzawodowe, w tym:

1. Kształcenie ogólne, stanowiące przygotowanie wyjściowe do kształcenia zawo­

dowego.

2. Wychowanie przez pracę.

3. Kształcenie politechniczne.

4. Orientacja szkolna i zawodowa prowadząca do wyboru zawodu.

5. Przyuczenie do zawodu.

126

B. Kształcenie zawodowe realizowane w szkole zawodowej (...).

C. Dokształcanie i doskonalenie zawodowe, realizowane w zakładzie pracy

(..,)" [195].

W wyniku tak sformułowanego programu, na zgrupowaniu w 1976 r.

w Nowym Sączu postanowiono zająć się szczegółowo bogatą problematyką kształcenia przedzawodowego. Utworzono nawet specjalny zespół problemowy pod nazwą: "Kształcenie przedzawodowe", którym kierowali doc. dr hab. W. Rachalska i dr E. Gondzik [195].

Interesujące nas kształcenie przedzawodowe rozumiane jest obecnie dwoja­ko: jako dział badań pedagogiki pracy oraz jako kompleks działań pedagogicznych, realizowanych w okresie poprzedzającym systematyczne kształcenie zawodowe, które decydują o rozwoju jednostki, wpływają na kształtowanie jej stosunku do pracy i zbliżają ją do wyboru zawodu zgodnie z warunkami osobistymi oraz po­trzebami społecznymi.

Działania te realizowane są w takich środowiskach kształcenia przedzawo­dowego, jak: dom rodzinny, przedszkole, szkoła ogólnokształcąca (podstawowa, gimnazjum i liceum) oraz organizacje młodzieżowe (głównie ZHP).

W kręgu problemowym "kształcenia przedzawodowego", traktowanego jako dział pedagogiki pracy, można wyróżnić szereg problemów szczegółowych, które

              będą stanowić przedmiot rozważań w tej części podręcznikal.

Z perspektywy minionych lat można stwierdzić co następuje:

1. Dotychczasowa formuła - kształcenie przedzawodowe - nie jest wystar­

czająco ścisła między innymi z powodu znaczącej roli w tym procesie domu ro­dzinnego, realizującego li tylko zadania wychowania naturalnego. Stąd bardziej zasadna wydaje się formuła - kształcenie i wychowanie (a dokładniej - wychowa­nie i kształcenie) przedzawodowe.

2. Wychowanie i kształcenie przedzawodowe, to rodzaj oddziaływania pedagogicznego w okresie przedszkolnym i szkolnym, poprzedzającym syste­matyczne kształcenie prozawodowe i zawodowe. W okresie tym chodzi nade wszystko o zbliżenie dzieci i mlodzieży do pracy człowieka, kształtowania wie­

I Autorem interesujących rozważań na temat genezy nazwy "kształcenie przedzawodowe" oraz zakresu problemowego tegoż działu pedagogiki pracy jest S. Szajek; zob. opracowa­nie pt. Stan teorii badań w dziedzinie kształcenia przed zawodowego, w: Modernizacja oświaty zawodowej. Warszawa 1982. Wydawnictwo do użytku wewnętrznego Instytutu Kształcenia Zawodowego.

~ l

127

dzy o pracy oraz pozytywnego do niej stosunku, jak również o zbliżanie do

świata techniki.

              3. Do podstawowych a zarazem ogólnych zadań wychowania i kształcenia

przedzawodowego przyjęto zaliczać:

              _ wychowanie przez pracę, szczególnie w domu rodzinnym, w przedszkolu

i w szkole obowiązkowej,

- kształcenie ogólnotechniczne,

- preorientację, orientację i poradnictwo zawodowe.

              Są to zarazem główne problemy edukacji przedzawodowej. Stanowić one

będą przedmiot szczegółowych analiz w kolejnych podrozdziałach niniejszego rozdziału. Pierwej jednak omówimy relację - kształcenie ogólne a kształcenie za­wodowe.

t 3.2. Kształcenie ogólne a kształcenie zawodowe'

W literaturze współczesnej kształcenie ogólne traktuje się najczęściej jako podstawę kształcenia zawodowego. W rzeczywistości sprawa jest bardziej złożona. ~rłiwa analiza tego problemu prowadzi nas do trzech podstawowych stanowisk:

?\ - po pierwsze - kształcenie ogólne w rozumieniu tradycyjnym, tj. traktowa­

\.n;)ako punkt wyjścia do dalszego kształcenia, w tym i kształcenia zawodowego; t\ - po drugie - kształcenie ogólne traktowane i realizowane równorzędnie

~

              r równolegle z kształceniem zawodowym;

              - po trzecie - kształcenie ogólne, a dokładniej - wykształcenie ogólne,

tr towane jako wynik wszelkiego kształcenia, w tym i kształcenia zawodowego.

Stanowisko pierwsze zostało utrwalone przez historię i nadal ma naj­więcej zwolenników. W minionych wiekach wyraźnie oddzielono kształcenie ogólne od kształcenia zawodowego, przy czym kształcenie pierwszego rodzaju zapewniano z Feguły dzieciom klas posiadających i uprzywilejowanych, natomiast kształcenie zawodowe organizowano z myślą o pozyskaniu siły roboczej przygo­towanej do realizacji zadań produkcyjnych i usługowych. Takie podejście do spra­wy było szczególnie charakterystyczne dla początkowego okresu kapitalizmu, kie­dy to, z jednej strony, szkołę ogólnokształcącą wynoszono ponad wszelkie formy

2 Pod takim tytułem ukazało się opracowanie W. Okonia w pracy zbiorowej: Kształcenie zawodowe w służbie gospodarki i kultury narodowej, pod redakcją S. Kaczora i Z. Wia­trowskiego. Warszawa 1978. Autor analizuje cechy wspólne i różniące te dwa nurty kształcenia (s. 58-68). Nawiążemy do tych rozważań.

128

działalności oświatowej, z drugiej zaś strony - kształcenie zawodowe wiązano jedynie z przygotowaniem "dobrych" robotników i rolników. Z czasem szkoła zawodowa zaczęła zyskiwać coraz wyższą rangę, lecz w zestawieniu ze szkołą ogólnokształcącą, a szczególnie z gimnazjum i liceum ogólnokształcącym nadal pozostawała w tyle. Niezmiernie wymownym pod tym względem przykładem była sytuacja oświatowa w Polsce okresu międzywojennego.

Charakteryzuje ją następujące zestawienie:

Tabela 3

Rozwój szkolnictwa ogólnokształcącego i zawodowego w okresie międzywojennym

Wprawdzie cały okres międzywojenny cechowała walka o nadanie szkol­nictwu zawodowemu rozmiarów i rangi odpowiadających ówczesnym potrzebom życia gospodarczego, lecz była to walka trudna, gdyż w istocie rzeczy w społe­czeństwie polskim wciąż nie doceniano wartości i ważności pracy fizycznej, wy­twórczej, a hołdowano pracy umysłowej. Józef Chałasiński w artykule: Wycho­wawcza wartość pracy fizycznej a szkolnictwo zawodowe stwierdził, że "społeczeń­stwo polskie jest przesadnie arystokratyczne. W opinii przeciętnej, przeważnie urzędniczej inteligencji, rzemiosło jest traktowane pogardliwie,,3.

              Od pierwszych dni istnienia Polski Ludowej intensywnie zaczęto rozwijać

szkolnictwo zawodowe. Rozwój ten dobitnie ilustrują liczby (tab. 4).

              Mimo to w świadomości społecznej kształcenie ogólne realizowane w szkole

ogólnokształcącej cieszy się nadal większym uznaniem.

3 Józef Chałasiński: "Szkoła Zawodowa". Rok 1926/1927.

129

Tabela 4

Uczniowie zasadniczych szkół zawodowych oraz szkół średnich dla niepracujących w Polsce w latach 1945-1992 (w tysiącach)