Wykład IX – 24.01
Prawo rzeczowe.
Nie wolno mylić posiadania z własnością !
Własność – stan prawny, instytucja prawna.
Posiadanie – stan faktyczny, władztwo faktyczne.
Posiadanie może w najlepszym wypadku doprowadzić do własności, natomiast własność konsumuje w sobie posiadanie i jest idealne jeśli właściciel jest równocześnie posiadaczem.
Rodzaje władztwa człowieka nad rzeczami:
a) władztwo faktyczne – oparte na faktach np. posiadanie, dzierżenie,
b) władztwo prawne – wyróżniamy:
1) własność – najistotniejszy stosunek człowieka do rzeczy
2) prawa rzeczowe ograniczone ( prawa na rzeczy cudzej )
Własność to jest prawo najdoskonalsze, najszersze.
Rzecz jest podstawowym pojęciem na gruncie prawa rzeczowego.
Rzecz – oddzielony, ograniczony wytwór przyrody będący przedmiotem władania jednostki.
Pierwszy, historyczny podział rzeczy:
a) korporalne, zmysłowe – rzeczy te które można dotknąć, dano się zbadać itd.
b) nie korporalne, niezmysłowe – np. prawo(prawo spadkowe), powietrze te których nie można dotknąć
Podział przeprowadzony ze względu na obrót prawny:
a) rzeczy będące w obiegu, będące we władaniu człowieka(res im patrimonium) – zdecydowana większość rzeczy np. koń, niewolnik itd.
b) rzeczy wyjęte z obiegu – nie są przedmiotem normalnego obrotu, nie można nimi handlować itd. np.
1) rzeczy wyłączone z obiegu na podstawie prawa boskiego – bardziej wymyślne:
I. rzeczy boskie(res sanctae) – bramy miasta Rzymu, mury obronne
II. rzeczy poświęcone kultowi zmarłych(res religiosae) – grobowce, cmentarze itd.
III. rzeczy związane z kultem religijnym(res sacra) – świątynie, ołtarze itd.
2) rzeczy wyłączone z obiegu na podstawie prawa ludzkiego – postać bardziej realistyczna:
I. rzeczy wspólne wszystkim(res omnium communes) – woda, powietrze, brzeg morza,
II. rzeczy należące do państwa rzymskiego ale przeznaczone do użytku publicznego(res universitatis) – stadiony, cyrki itd.
Podział ze względu na sposób przewłaszczania rzeczy:
a) res mancipi – władztwo przenoszono przy pomocy specjalnych czynności prawnych, rzeczy szczególnie wartościowe w majątku włościanina, cztery kategorie:
1) zwierzęta juczne i pociągowe,
2) nieruchomości italskie,
3) niewolnicy,
4) służebności gruntowe wiejskie,
b) res nec mancipi – przenoszone przy pomocy zwykłego oddana z reki do reki(tradicio)
Ten podział wyszedł z użycia u schyłku republiki.
Trzy wcześniejsze podziały posiadały pewną podstawę prawną.
Podstawowy podział rzeczy:
a) rzeczy nieruchome (res immobiles) – grunt i to co trwale z nim związane, rzymianie rozróżniali: grunty uprawne i grunty pod zabudowę
„Super ficies solo cedit” – to co na gruncie przynależy do gruntu.
Przynależności do gruntu mogły mieć charakter:
1) sztuczny – budynek,
2) naturalny – kopaliny, drzewa, lasy itd.
b) rzeczy ruchome (res mobiles) –
Podział na:
a) oznaczone według cech indywidualnych – niewolnik Spichus pochodzący z Afryki północnej,
b) oznaczone według cech gatunkowych – niewolnik,
Był istotny ze względu na obrót prawny i zobowiązania.
a) rzeczy zamienne – dadzą się zastąpić innymi(oznaczone według cech gatunkowych)
b) rzeczy nie zamienne – wyjątkowy koń
a) rzeczy zużywalne – ulegają zużyciu podczas jednego obrotu prawnego np.: chleb,
b) rzeczy nie zużywalne – rzecz trwała np.: maszyna, niewolnik,
a) rzeczy podzielne – można dzielić na części bez większego dla nich uszczerbku np.: jabłko,
b) rzeczy niepodzielne – nie można dzielić np.: koń, niewolnik,
Kategoria:
owoce, pożytki – rzeczy które powstają w wyniku jakiegoś procesu np.: cielak od krowy, jabłko itd.
a) pojedyncze – książka, jest przedmiotem odrębnego obrotu prawnego,
b) złożone – seria książek, rzeczy które wchodzą w jej skład nie mogą być przedmiotem odrębnego handlu,
c) zbiorowe – bądź rzeczy indywidualne lub złożone np.: biblioteka własna, mogą być sprzedawane tak i tak,
a) rzeczy główne – panuje nad rzeczą podrzędną np.: drzwi, zamek w drzwiach,
b) rzeczy podrzędne – np.: zamek, klucz do zamka, dzielą się na:
c) przybytki – budynek na gruncie,
d) przynależności - rzeczy całkowicie uboczne, rzeczy które służą trwale do zaspokajana potrzeby rzeczy głównej np.: klucz do zamka,
Posiadanie – possessio.
Składa się z dwóch elementów:
a) zewnętrznego, obiektywnego – fizyczne władanie rzeczą (corpus),
b) wewnętrznego, subiektywnego – wola do władania rzeczą (animus),
Oba te elementy muszą wystąpić jednocześnie, żeby powstało posiadanie.
Posiadanie wiąże ze sobą bardzo istotne skutki prawne:
poprzez posiadanie można nabyć prawo własności,
posiadanie skoro prowadzi do nabycia własności powinno być chronione – ochrona interdyktalna, possesoryjna,
Rodzaje posiadania:
a) posiadanie cywilne(possesio civilis) - posiadanie polegające na sprawowaniu fizycznym i zamiarze zatrzymania rzeczy dla siebie, w oparciu o pewną podstawę wynikająca z prawa cywilnego, najszybciej prowadziło do nabycia własności np.: zasiedzenie,
b) posiadanie naturalne(possesio naturalis) – dzierżenie, sprawowanie władztwa dla kogoś, dzierżyciel posiada tylko corpus,
c) posiadanie interdyktalne(possesio ad interdicta) – uznane i chronione przez prawo pretorskie,
Podział posiadania na:
a) posiadanie wadliwe(possesio vitiosa) – nabyto naruszając prawo np.: przy użyciu siły,
b) posiadanie niewadliwe(possesio non vitiosa) – nabyto w sposób prawidłowy,
Posiadanie interdyktalne.
Z ochrony interdyktalnej mógł korzystać tylko i wyłącznie posiadacz władający corpore i animo. Pretorowie wprowadzili pięć wyjątków od tej zasady bowiem posiadacze naturalni, dzierżyciele nie byli w ogóle chronieni interdyktalnie. Pewne grupy tych posiadaczy naturalnych prawo musiało chronić ze względu na specyfikę czynności jakie wykonywali:
a) emfiteuci,
b) superficiariusze,
c) wierzyciele zastawni,
d) prekarzyści(?),
e) depozytariusze sekwestrowi – przechowywali rzecz sporną,
Quasi possesio – posiadanie prawa np. spadku.
Posiadanie polegało alienacji – można było przekazywać w drugie ręce. Dochodziło do skutku przeniesienie posiadania poprzez umowę miedzy stronami. Dwa wyjątki nabycia posiadania solo animo(nabycie wyjątkowe – zmiana podstawy posiadania tej rzeczy):
traditio brevi manu – przeniesienie posiadania rzeczy na dzierżyciela na podstawie samej umowy. Ja zrzekam się w umowie swoich uprawnień do tego posiadania na rzecz dzierżyciela.
constitutum possessorium – na mocy samej umowy z nabywcą przenosimy posiadanie przy czym dotychczasowy posiadacz staje się tylko dzierżycielem.
Utrata posiadania – wystarczy , że zatraci się corpus albo animus.
Sposoby ustania posiadania:
a) w wyniku śmierci posiadacza,
b) w wyniku zniszczenia rzeczy,
c) w wyniku wyjścia rzeczy z obiegu,
d) w wyniku definitywnego zagubienia rzeczy,
e) w wyniku porzucenia rzeczy,
f) w wyniku ucieczki dzikiego zwierzęcia.
g)
Nie było utraty posiadania właściciela niewolnika który uciekł – ciągłość posiadania.
Nabywanie posiadania.
Generalnie prawo rzymskie nie dopuszczało możliwości nabycia posiadani przez inne osoby, choć dwa wyjątki:
a) dla swojego mocodawcy - prokurator,
b) dla swojego podopiecznego - opiekun.
Osoby będące pod władzą ojca rodziny(alieni iuris i niewolnicy) nabędą coś dla swojego ojca - to co nabywają przechodzi na rzecz tej osoby sui iuris.
Ochrona posiadania.
Ochrona przy użyciu interdyktów posesoryjnych – bardzo szybka i sprawna.
Trzy rodzaje:
a) interdicta recuperandae possessionis – służące do odzyskania utraconego wyraźnie posiadania:
1) unde vi – pozbawiono mnie posiadania przy pomocy siły,
2) de armata – pozbawiono mnie posiadania przy pomocy siły zbrojnej.
b) interdicta retinendae possessionis – zapobieganie naruszania posiadania:
1) interdictum uti possidetis - naruszenie posiadania nieruchomości – nawiedzanie budynków itd.
2) interdictum utrubi – naruszenie posiadania ruchomości – np. nachodzenie niewolnika.
c) interdicta adipiscendae possessionis – do nabycia nowego posiadania.
gulon