Literatura polska w okresie realizmu i naturalizmu. Tom I

Felicjan Faleński (1825 – 1910), oprac. Julian Krzyżanowski

Felicjan Medard Faleński urodził się w Warszawie 5 czerwca 1825 r.

Po śmierci matki wychowywały go ciocie i macocha, którą miło wspominał.

Jego koledzy z czasów szkoły to: Norwid, Włodzimierz Wolski, Kazimierz Kaszewski i inni.

By uniknąć aresztowania wyruszał na wycieczki krajoznawcze:

à w 1846 r. po Galicji                            à w 1848 r. do Szczebrzeszyna

W Polsce działały wtedy dwa duże ośrodki kulturalne.

·         „Biblioteka Warszawska”, gdzie w 1850 r. wydrukowano jego dwa wiersze

·         salon Łuszczewskich, gdzie debiutowała Deotyma

·         żadne nie było ważne dla Felicjana, który inspirował się głównie wsią – na Wołyniu (poznał tu Józefa Korzeniowskiego) i w sandomierskim (pracował tu jako guwerner we dworze)

W 1853 r. wydał opowiadanie Z daleka i z bliska. W 1856 r. tomik wierszy Kwiaty i kolce – nie sprzedawał się, więc autor wykupił egzemplarze i je zniszczył.

Ożenił się z Marią Trębicką, zamożną literatką, w której rzekomo kochał się Nowid.

W Melodiach z domu niewoli, których kilka się zachowało, opiewał wydarzenia powstańcze.

Aby zarobić na życie tłumaczył powieści Hugo, pisał artykuły do prasy, drukował w kalendarzach. Pogłębiał znajomość literatury – rozprawki o Edgarze Allanie Poe (1861), o Kochanowskim-liryku (1864), wydanie Trenów Kochanowskiego (1866).

W latach 1869-70 odwiedził Kraków („po drodze”: Pragę, Drezno, Wrocław) i Zakopane.

·         wspomnienia tatrzańskie wydał w 1870 r. jako Odgłosy z gór

Dramat Smutne dzieje powstania w Dalekarlii został odrzucony przez teatr lwowski.

Nawiązał kontakt z teatrem krakowskim.

·         tu mieszkał jego przyjaciel - Karol Estreicher; scenę budował w 1870 r. Stanisław Koźmian

·         w 1871 r. wysłał na konkurs tragedię Syn gwiazdy – drukowano ją w „Przeglądzie Polskim”

W Dreźnie Kraszewski pomógł mu wydać tomik wierszy Sponad mogił (1870) – też niepoczytny.

Odwiedzał uzdrowiska: Vöslau k. Wiednia (1884), Sopot (1889), Żegiestów (1892), wciąż pracując.

·         napisał dwanaście dramatów, w tym osiem tragedii

·         przekładał poezje Petrarki, księgi biblijne, Orlanda oszalałego

·         napisał tomik wierszy Harmonie jesieni i pamiętnikarskie fraszki – Meandry

·         głosił studia literackie, m.in. o Sępie Szarzyńskim, Fraszkach Kochanowskiego

W 1895 r. myślał o zbiorowym wydaniu swych dzieł w dziesięciu tomach.

·         żona odpisywała utwory i wysyłała do krakowskiej drukarni Władysława Ludwika Anczyca

·         dopiero w latach 1896-99 wyszły Utwory dramatyczne w trzech tomach

Żona Maria zmarła w 1896 r.

Przekładał księgi biblijne, wydane w 1902 i 1908 r.

Dopiero pod koniec życia zyskał uznanie czytelników. Zmarł 11 października 1910 r.

Podpisywał się najczęściej imieniem „Felicjan”.

·         nazwisko było przekręcane (np. wiersz Deotymy dedykowany „Falińskiemu”)

·         jego ojciec był prawą ręką Nowosilcowa przy procesach politycznych (do tego jego żona była córką generała wiernego caratowi, o czym świadczy pomnik na Placu Zielonym)

Miał kompleksy i był hipochondrykiem, wróżył sobie tragiczny koniec już w 1879 r.

Drukował dzieła swoim kosztem, ograniczał egzemplarze do stu (dla wybranych – jak Norwid).

Tłumaczenia

Jego tłumaczenia były zazwyczaj niekompletne (wyj. – Petrarka), był po prostu koneserem.

·         Przekłady obcych poetów (1878, 1892) zawierają dzieła m.in. Hezjoda, Petrarki, Dantego, Andersena, Poego i innych

·         Przekłady z pisma Starego Zakonu (1902) tłumaczą księgi z dziejami Józefa, Salomona, ale też Dzieje Apostolskie i listy Pawła; zwracał uwagę na treści religijne, ale i estetykę

Poezje

Jego wyobcowanie nie zaowocowało pozą bajroniczną, ale satyryczną groteską i ironią.

·         Kwiaty i kolce zakończył rozmową Medarda z Felicjanem, w której stwierdzał, że czas skończyć z błaznowaniem pisarstwem i zabrać się za coś pożytecznego

·         nie zdobył popularności, bo w Warszawie panowała cyganeria, a on pisał o rzeczach pospolitych; bo znudzony pieśnią, lud wołał o czyny (Norwid), a on nie mógł sobie na nie pozwolić, bo aresztowania były powszechne

Bardzo dobre są jego Odgłosy z gór.

·         dzięki temu tomikowi uważa się go za polskiego parnasistę

·         O zachodzie – zjawiska optyczne łączy z refleksjami o budowie wszechświata

·         W lesie – obraz nieba odbitego w potoku jest precyzyjny jak zdjęcie filmowe

·         Zakończenie – wprowadza malajską zwrotkę „pantum”

Stworzył on cykl ponad czterystu fraszek.

·         od 1896 wpisywał „meandry” do przerwanego pamiętnika (Wspomnienia) jako ciąg dalszy

·         część zawarł w Strzępach myśli rozwianych, część wyodrębnił w Świstkach podczłowieka – inaczej Przysłowia w stylu nastrojowym à drwił z „nirvany sług” i Wyspiańskiego

·         pisał lirycznie, satyrycznie, poważnie, drwiąco; o Polsce, o spostrzeżeniach z ulicy i lektury; a przede wszystkim o własnych przeżyciach i refleksjach nad światem i człowiekiem

·         dużo było w nich goryczy, ale i wiary, że przyszłe pokolenia go docenią

·         ze względu na swoją gnomiczność, Meandry były czasem uważane za dzieło Norwida

Dramaty

Wzorował się na Wiktorze Hugo i na Słowackim.

·         budował barwne obrazy pełne epickiego rozmachu

·         całość była zawikłana i powiązana siecią intryg

Potrafił dostrzegać wydarzenia przełomowe w dziejach narodów.

·         Smutne dzieje powstania w Dalekarlii – z historii Szwecji średniowiecznej

·         Syn gwiazdy – powstanie Żydów

·         trylogia Gród siedmiu wzgórz w legendzie wieków – historia Rzymu

·         Florynda – arabska inwazja w Hiszpanii

·         Królowa – przejście z Polski Piastów do Polski Jagiellonów

Dwa dramaty oparł na zagadnieniach psychologicznych.

·         Althea – Meleager zabił swych wujów, ujął się za młodą Atalantą; ale jego matka zdecydowała się go zabić (wrzucając głownię w ogień), gdy pokochał kobietę, która go nie kocha – za bardzo cierpiała na tym jej duma (patrz później: Meleager Wyspiańskiego)

·         Franczeska z Rawenny – o bohaterce kroniki średniowiecznej, z akcentem na odmalowaniu namiętności miłosnej

Wszystkie tragedie akcentują wielkość swej tematyki i stylizują język na czasy, o których piszą.

Napisał też lekkie komedyjki, które nie poszły do druku:

·         Krzyżyk na drogę (1870) – zirytowana babka każe wnuczce dać kawalerowi „krzyżyk na drogę”, a ta czyni to dosłownie J

·         Pogłoska w Ryczywole (1876)

·         Na drabinie (1881) – farsa o szantażystach z prasy, Dochrapalskich, Dorobkiewiczach, zrujnowanych arystokratach Wielobrzdęckich; akcent pozytywny to młoda para – chłopiec urodzony w stróżówce, który kończy jako dentysta w Paryżu i jego narzeczona, działaczka społeczna

·         Tam i z powrotem (1886)

Nowelistyka

Opowiadanie Z daleka i z bliska cieszyło się dużym powodzeniem.

·         żołnierz Łukasz wraca do domu po służbie i zastaje żonę z nowym mężem – dostała fałszywą wiadomość o jego śmierci

·         zginął w strumieniu górskim, przyciskając do piersi starego wiernego psa

·         sentymentalizm i groteskowość, romantyczna dziwność (nie fantastyka, ale nagromadzenie niezbyt zrozumiałych, ale prawdopodobnych zdarzeń) to cechy wszystkich jego „powiastek”

Stworzył cykl szkiców Postacie z latarni czarnoksięskiej o różnych typach warszawskich.

** E.Z.**

2