Matura ustna '99
1. Konflikt tragiczny w “Antygonie” Sofoklesa
Wstęp
· Antygona to dramat starogrecki; głos w dyskusji o prawie i władzy, toczącej się w Atenach
· Akcja jest oparta na konflikcie tragicznym, z historii rodu Labdakidów, do którego doszło po śmierci króla Edypa. Pomiędzy synami Edypa - Polinejkesem i Eteoklesem rozgorzała walka o tron. Eteokles nie chciał oddać Polinejkesowi władzy, choć mieli się nią wymieniać co rok. Polinejkes więc ściąga obce wojska na Teby (miejsce rozgrywania się akcji), a obaj bracia giną w bratobójczej walce. Władzę obejmuje Kreon (stryj). Akcja tragedii rozpoczyna się w momencie gdy wydaje on zakaz grzebania zwłok Polinejkesa, uważając go za zdrajcę. Zakazowi temu sprzeciwia się Antygona, gdyż zwłoki zmarłych należało pogrzebać.
A propos, można dodać, że grzebanie zwłok było na tyle ważne, że bogowie wypuścili nawet Syzyfa z Hadesu, aby ten mógł upomnieć żonę, aby pogrzebała jego zwłoki.
Rozwinięcie
Tragizm Antygony to tragizm wyboru, który bez względu na opcję skazany jest na klęskę - albo kara Kreona, albo wieczne cierpienia sumienia. Pokazuje to także, że los ludzki uzależniony jest od Fatum, przeznaczenia z góry wyznaczającego człowiekowi jego los.
· racje Antygony
· uznawała wyższość prawa boskiego nad ustawowym,
· ocena postępowania człowieka jest rzeczą Bogów, nie człowieka,
· człowiek w życiu kierować się powinien miłością, a nie nienawiścią (“współkochać przyszłam nie współnienawidzić")
· -obowiązkiem krewnych jest pochowanie bliskiego, aby nie cierpiał po śmierci,
· kierowała się emocjami: miłością do brata, szacunkiem do zmarłych,
· oceniała czyn Polinejkesa mniej surowo, w końcu szedł po należny mu tron.
· racje Kreona
· wyższość prawa ustawowego nad zwyczajowym,
· prawo religijne nie może ograniczać władzy królewskiej, a państwo jest własnością władcy (co ujawnia w rozmowie z synem - Haimosem),
· zdrajcy nie zasługują na pochówek, lecz powinni być karani,
· kierował się dobrem państwa, chciał zniechęcić ludzi do drogi śladami Polinejkesa,
· miał na uwadze niewinne ofiary, które przyniosła wojna wszczęta przez Polinejkesa,
· musiał dbać o swój autorytet jako władca - umacnianie władzy, traktować rodzinę tak jak innych obywateli stosować wobec nich te same prawa,
· uważał, że bogowie nie mogą sprzyjać zdrajcom, gwałcicielom prawa.
· Antygona popełnia samobójstwo - po pochówku brata.
Podsumowanie
Autor nie rozstrzyga jednoznacznie losu postaci, chór jest bezstronny, choć wydaje się, że mimo wszystko przychyla się do racji Antygony. Pomimo tego, że popełnia ona samobójstwo, Kreon przegrywa, tracąc syna (narzeczonego Antygony), który na wieść o jej śmierci sam też popełnia samobójstwo i żonę, która na wieść o śmierci syna, robi to samo. Kreonowi pozostaje samotność, wyrzuty sumienia.
Wstęp - Geneza.
Geneza teatru antycznego wiąże się z kultem boga Dionizosa, boga wina i urodzaju, a także narodzin i śmierci. Dla uczczenia Boga, starożytni wyprawiali dwa razy w roku huczne uroczystości, które z początkowego orgiastycznego charakteru, pod wpływem kultu Apollina (boga poezji, muzyki i sztuk) uległy złagodzeniu i zrytualizowaniu.
· Małe Dionizje - obchodzone na wsi, urządzane były na jesieni, połączone były z winobraniem. Z pieśni o zaczepnym, żartobliwym charakterze śpiewanych przez ludzi urządzających procesje, czyli przez tzw. komos, wykształciła się komedia.
· Wielkie Dionizje - obchodzone w mieście w końcu marca i na początku kwietnia; masowa degustacja wina. Z pieśni na cześć Dionizosa - dytyrambu - powstała tragedia oparta na dialogu koryfeusza (przodownika) z chórem. Nazwa tragedia bierze się z dwóch wyrazów: tragos (kozioł) i ode(pieśń) i znaczy pieśń kozłów. [warto tu chyba dodać, że pierwszego dnia Wielkich Dionizji czyniono ofiarę z kozła]
Rozwój tragedii
· Pierwszego aktora wprowadził Tespis, tworząc przez to dialog aktora z chórem, czyli zaczątek akcji, kolejną ważną postacią był Frynichos, który wprowadził do występów chóru i dialogu aktora z chórem inne tematy poza związanymi z bogiem Dionizosem,
· Drugiego aktora wprowadził Ajschylos, autor Oresteji, od tego momentu zaczęto pisać scenariusze do przedstawień - odrębny dla aktorów i odrębny dla chóru. Trzeciego aktora dodał Sofokles. Akcję stwarzały dialogi aktorów, a śpiewy chóru traktowano jako przerywniki.
· Do wielkich twórców greckich zaliczyć możemy poza Ajschylosem i Sofoklesem także Eurypidesa (Medea, Elektra), zaś komedie pisał Arystofanes (Ptaki, Żaby).
Cechy tragedii
Tragedie, najwyżej ceniony gatunek oparte były na konflikcie tragicznym. Bohater musiał wybrać pomiędzy dwiema równorzędnymi, przeciwstawnymi racjami, a każdy wybór zbliża go do katastrofy, zagłady.
- prologos, czyli wstęp. Wprowadza w treść utworu
- parodos, pieśń chóru, opowiada jak doszło do konfliktu
- epojsodion, epizod, zawiera treść utworu wypowiadaną przez aktorów,
- stasimon, pieśń chóru, komentarz. Akcję stanowiły powtarzające się epojzodiony i stasimony. Epojsodionów było zwykle pięć, w czwartym odbywał się punkt kulminacyjny.
- kommos, w Antygonie lament przedśmiertny Antygony
- exodos, ostatnia pieśń chóru - podsumowanie dramatu
· trzech jedności: miejsca (tylko w jednym miejscu), czasu(jeden dzień, a dążono do tego aby czas sztuki pokrywał się z czasem rzeczywistym), jedności (zawężenie treści do jednego, głównego wątku).
· decorum, czyli odpowiedniości stylów i postaci. Tragedia mogła być pisana jedynie stylem wysokim, podniosłym, występować w niej mogły “wielkie” postacie - szlachetnie urodzone, zaś komedia pisana stylem lekkim, żartobliwym, nawet rubasznym, a występowały w niej osoby o rodowodzie plebejskim.
· niezmienności charakteru postaci - bohaterowie nie podlegają transformacjom, nie popadają w skrajne stany emocjonalne, takiej kreacji służyło noszenie przez całe przedstawienie jednej maski,
· nie przedstawiania bezpośrednio krwawych scen, informowano o nich w dialogu
· na scenie mogło być jedynie trzech aktorów.
Kategorie i pojęcia
· katharsis - oczyszczenie. Jest to pojęcie związane z terapeutyczną rolą tragedii. Oznacza wyzwolenie duszy z win, oczyszczenie ze złych emocji poprzez przeżycie litości i trwogi. Widz śledząc akcję miał przeżyć litość, gdy obserwował tragedię niewinnego człowieka, zaś trwogę, gdy oglądał dramat człowieka, w którym odnajdywał siebie samego.
· fatum - przeznaczenie, los. Grecy byli przeświadczeni, że los człowieka jest z góry przeznaczony, a nad jego biegiem czuwają mojry. Klato i Lachezis przędły niż życia, cięła ją zaś w chwili śmierci Atropos.
· konflikt tragiczny
3. Przedstaw cechy eposu antycznego na przykładzie “Iliady” Homera.
Wstęp, czyli co to jest Iliada i kim był Homer
Homer żył na przełomie IX i VII wieku p.n.e. Był najwybitniejszym epikiem helleńskim, o którego pochodzenie sprzeczało się siedem miast. Homer był ślepcem, wędrownym śpiewakiem. Jego eposy krążyły w formie ustnej, aż w VI w p.n.e., zostały spisane na rozkaz tyrana Pizystratesa.
W czasach nowożytnych powstała “kwestia homerycka”, czyli spór o autorstwo Iliady i Odysei. W XIX wieku trwały spory czy dzieła te są zbiorami poematów różnych autorów, czy też napisał je jeden poeta. Dziś uważa się, że autorem obu dzieł jest Homer a przemawiają za tym:
· ukazywanie świata typowo dworskiego,
· ogromna dojrzałość artystyczna obu dzieł,
· podobieństwo w zwartości kompozycyjnej.
“Iliada” dotyczy czterdziestu dni ostatniego, dziesiątego roku wojny trojańskiej. Rozpoczyna się od konfliktu Achillesa z Agamemnonem o brankę, w wyniku czego Achilles odmówił udziału w wojnie. Utwór zaczyna się inwokacją do muzy Kaliope z prośbą o poetyckie natchnienie. Składa się z 24 pieśni, które kończą się śmiercią, pogrzebem Hektora.
Cechy eposu i jak to widać w Iliadzie.
Epos – (zwany inaczej epopeją), najstarszy, wierszowany gatunek epicki, którego tematem są losy zbiorowości i jej reprezentatywnych przedstawicieli, zwykle jednostek o cechach heroicznych, ukazane w bardzo ważnych momentach dziejowych na tle tradycji, kultury i obyczajów.
Wzorem eposu jest właśnie Iliada, skąd wziął się wzorzec tego gatunku wykorzystany następnie np. u Wergiliusza, w “Eneidzie”.
Główne cechy eposu:
· Akcja rozgrywa się na dwóch płaszczyznach, boskiej i ludzkiej. W Iliadzie widać to na przykładach ingerencji boskich w akcję. Część bogów staje po stronie Troi, część po stronie Greków. Toczą oni między sobą bój tak jak ludzie.
· Motywacja wszystkich wydarzeń ma charakter mitologiczny, to znaczy życie człowieka zdeterminowane jest wolą bogów. Na przykład mierzenie losów walki Achillesa z Hektorem, na przykład to, że Grekom miało się nie wieść dopóki Achilles nie pogodzi się Agamemnonem,
· Pozycja narratora jest wyeksponowana, jest on wszechwiedzący i wszechobecny; rzadko zabiera głos we własnym imieniu, na pierwszy plan wysuwa się fabuła. Narratora widać w inwokacji, a później zabiera nas w miejsca dziania się akcji,
· Fabuła eposu jest rozległa, zawiera wiele wątków i obejmuje wydarzenia na przestrzeni dłuższego okresu czasu. Fabuła Iliady zawiera wiele wątków, a każda pieśń jest w zasadzie utworem, który może być śpiewany\recytowany oddzielnie.
· Występuje duża ilość opisów: opis tarczy Achillesa, opis zabicia Hektora i bardzo szczegółowy opis przebicia mu nóg i wleczenia go za wozem,
· Podniosły i uroczysty styl, zgodny z zasadą decorum obfitujący w inwokacje, apostrofy oraz inne figury stylistyczne, zwłaszcza w tzw. porównania homeryckie np.:
Jak nie masz między ludźmi i lwami przymierza,
Jako nigdy wilkowi baran nie dowierza,
Lecz w wiecznej żyją wojnie: tak nie masz sposobu,
By jaki węzeł zgody połączył nas obu.”
· Miarą wierszową jest heksametr (12-17 sylab i 6 akcentów w wersie).
Zakończenie, czyli co działo się z eposem.
W każdej epoce historycznej wykształciły się odmiany eposu charakterystyczne dla swoich czasów np. Pan Tadeusz.
Popularność eposu skończyła się w XVII wieku, a jego miejsce zajęła powieść. Pewne właściwości eposu zachowała powieść przedstawiająca losy całych grup społecznych, np.: “Nad Niemnem” E. Orzeszkowej – epopeja zaścianka, “Chłopi” Wł. Reymonta – epopeja chłopska, “Lalka” B. Prusa – epos mieszczański, “Noce i dnie” M. Dąbrowskiej – epos polskiego losu i polskiej inteligencji.
4. Przedstaw filozoficzne inspiracje poezji Horacego.
Horacy, najsławniejszy poeta liryczny Rzymu, był synem wyzwolonego niewolnika, który posiadał pewien majątek i zapewnił mu wykształcenie godne syna senatora: w Rzymie i Atenach. W Atenach przyłączył się do spisku na życie Juliusza Cezara. Po upadku powstania (Brutus przeciw Oktawianowi) jako republikaninowi skonfiskowano mu dobra. Dostał się pod opiekę rzymskiego arystokraty Mecenasa (od niego pochodzą słowa mecenas i mecenat, oznaczające opiekuna lub opiekę), wolny od trosk materialnych poświęcił się całkowicie twórczości. Tworzył pieśni (carminy, zwane później odami), w których wykładał swoją filozofię życiową.
Życie ludzkie wg Horacego zdeterminowane jest wolą bogów. Człowiek nie jest panem własnego losu. W związku z takim pojmowaniem losu ludzkiego, Horacy proponuje następującą postawę wobec życia:
· żyć chwilą, czasem teraźniejszym, carpe diem, jest to hasło epikurejczyków. Chcieli oni żyć bez bólu, uznawali, że nie należy bać się śmierci, bo po niej nic nie ma, żyć należy wśród przyjaciół, z dala od wojen i polityki. Wyznacznikami postępowania miały być umiar i rozum.
· Stoicyzm (w odzie Do Wergiliusza Rufusa)System zalecający równowagę ducha i wyzbywanie się wszelkich namiętności, zarówno szczęścia, jak i bólu. Daje to człowiekowi przynajmniej złudzenie kierowania swoim życiem.
· Zasada złotego środka (aurea mediocritas)W wierszu “O co poeta prosi Apollina” mówi, że nie pociągają go bogactwo, trzody, wino – dobra te zostawia kupcom bardziej ich spragnionym i godnym. Sam woli poprzestać na czymś bardziej umiarkowanym, wybiera drogę pośrednią. Ważniejsze od bogactw jest zdrowie i spokojna starość “pełna pieśni”,
· W wierszu Exegi monumentum... Horacy przedstawia się jako człowiek świadom swego talentu. Pokazuje, że poezja jest pomnikiem, który przetrwa wszystkie zawieruchy i unieśmiertelni jego sławę. Jako pierwszy Rzymianin dorównał mistrzom greckim. Jest to jakby testament Horacego i skrawek jego prywatnej filozofii.
5. Ukaż Antyk jako źródło inspiracji twórców następnych epok
6. “Biblia” – omów jej pochodzenie, budowę i znaczenie.
Biblia jest, obok dorobku antyku, jednym z głównych źródeł naszej kultury, wyrasta z niej system wartości i ocen, bogactwo literatury i sztuki kręgu śródziemnomorskiego. W uniwersalistycznej Europie stanowiła źródło budowania światopoglądu i wykładnię życia. Można śmiało rzec, że kto nie zna Biblii nie zrozumie większości dzieł naszej cywilizacji, gdyż przez wieki była ona i jest źródłem inspiracji malarzy, pisarzy, reżyserów. Nie zrozumie fragmentów języka, który pełen jest zwrotów biblijnych np. wieża Babel, salomonowy wyrok, etc. Dzieło to zawiera uniwersalny międzyludzki kodeks moralny (Dekalog), który zgodny jest także dla innych religii i ateistów. Jest zapisem historii (księgi historyczne), materiałem badań i dociekań filozofów i teologów. Jest także pięknym dziełem literackim zawierającym partie o niezwykłym artyźmie i urodzie języka (Pieśń nad Pieśniami).
Nazwa biblia pochodzi z języka greckiego i oznacza papirus, księgę. Dzieło to, będące pracą zbiorową pisaną głównie przez ludzi prostych powstawać zaczęło już w XIII wieku p.n.e., wtedy powstał Pięcioksiąg Mojżesza i najstarsze Psalmy, kreacja zaś trwała aż do I wieku n.e., kiedy to powstał Nowy Testament: Listy św. Pawła, Ewangelie, Apokalipsa św. Jana. Pisana była po grecku, hebrajsku i aramejsku
Składa się ona z dwóch głównych części: Starego i Nowego Testamentu.
Stary Testament to zbiór pism judaistycznych, prezentujących historię narodu wybranego i jego przymierze z Bogiem. Na Stary Testament składają się księgi:
· Pięcioksiąg Mojżesza, zwany inaczej Prawem, obejmujący dzieje ludzkości od stworzenia świata, poprzez dzieje patriarchów, dzieje Izraela do Mojżesza, wyjście, historię Izraela, aż po czasy Salomona,
· Księga Rodzaju (Genesis),
· Księga Wyjścia (Exodus),
· Księga Kapłańska,
· Księga Liczb,
· Księga Powtórzonego Prawa.
· Księgi historyczne,(15)
· Księgi pouczające (m.in. Hioba, Psalmów, Pieśń nad Pieśniami, ...),(7)
...
jrachuba