ROMANTYZM

1.Wolfgang Goethe – Cierpienia młodego Wertera:

Jest to powieść epistolarna mająca formę listów. Ich autorem jest Werter, adresatem - jego przyjaciel. Jest to relacja z narodzin i rozwoju uczucia Wertera do, poznanej w Waldheim, Lotty. Autor zawarł bogatą analizę psychologiczną postaci Wertera. Bohater przeżywa olśnienie Lottą, silna fascynacja kobietą przeradza się w głębokie uczucie. Werter poznaje niebo i piekło romantycznej miłości, odczuwa całą gamę nastrojów do euforii po rozpacz. Lotta to dla niego „bliźniacza dusza”, ma cechy raczej anioła niż kobiety. Jak każde typowo romantyczne uczucie, miłość Wertera jest nieszczęśliwa, nie spełniona. Lotta odwzajemnia uczucia Wertera, jednak zostaje żoną Alberta. Nieszczęśliwy Werter popełnia samobójstwo.

Goethe wykreował w powieści typ bohatera werterycznego. Jego podstawowe cechy to: nadmierna uczuciowość, całkowite poddanie się sile uczucia, a przy tym bierność, brak umiejętności walki o szczęście własne i ukochanej kobiety,  niezdolność do czynu, brak zdecydowania, psychiczna słabość. Postawa, która się w ten sposób objawia, to werteryzm. Cechy Wertera w polskiej literaturze mają Gustaw z IV części Dziadów i Kordian tytułowy bohater dramatu Słowackiego.

2.George Byron - Giaur:

Powieść poetycka napisana w 1813 r. Jej treścią są losy Giaura („niewiernego”) – tajemniczego Wenecjanina, kochanka Leili, żony Hassana. Za wiarołomstwo została ona, zgodnie z prawem Koranu zgładzona. Giaur pomścił śmierć ukochanej zabijając Hassana. Nigdy już nie odzyskał radości życia. Pogrążony w cierpieniu zamieszkał w klasztorze, ale nie został mnichem. W czasie przedśmiertelnej rozmowy z zakonnikiem wyjawił mu historię swego życia. Nie żałował żadnego ze swoich czynów, dobitnie stwierdził: „Gdybym mógł odżyć, żyłbym tak, jak żyłem”.

Byron wykreował w powieści kolejny typ postaci - bohatera bajronicznego, wielkiego indywidualistę i buntownika. To człowiek samotny, mający poczucie wyższości wobec innych. Choć cierpi niczego nie żałuje. Wiadomo, że jego udziałem były wielkie namiętności, porywy uczuć. Często jest ukazywany już jako uczuciowy bankrut. Bohater bajroniczny to człowiek aktywny, potrafi walczyć, mścić się, jest niepospolicie odważny, skłonny do ryzyka, w swych działaniach radykalny. Odczuwa głębokie konflikty, rozterki wewnętrzne, jest niezależny, a przez to osamotniony, skazany na cierpienie.

Bohaterem mającym wiele cech bohatera bajronicznego jest Konrad Wallenrod - tytułowy bohater powieści A. Mickiewicza.

3. ADAM MICKIEWICZ

a:)BALLADY I ROMANSE:

Powstały one na początku lat 20 XIX wieku. Są do dziś uważane za manifest romantyzmu polskiego. Ballady są w ogromnej mierze oparte na wierzeniach prostego ludu. Zródłem motywów i tematów dla poety była „wieść gminna”, ludowa fantastyka i ludowy pogląd na świat. Ballady należy traktować jako wystąpienie przeciwko oświeceniowym gustom i kanonom literackim. W oświeceniu respektowano bowiem gatunki „czyste”, takie jak oda, list, satyra czy bajka, ballada natomiast jest gatunkiem mieszanym, stojącym na pograniczu epiki i liryki, często też zawiera elementy dramatu.

W Balladach i romansach przeplatają się dwa światy: świat ludzi żywych, realny, zwykły i codzienny oraz świat ponadnaturalny, pełen tajemniczych zjaw, duchów i upiorów.

Romantyczność: to manifest poetycki i ideowy Mickiewicza. Ballada ta została uznana za utwór programowy polskiego romantyzmu, zapowiedz tematów, motywów i problemów dominujących w dorobku literackim epoki. Genezy romantyczności należy szukać w ludowych wierzeniach i przekonaniach o możliwości kontaktowania się ludzi żywych ze zmarłymi. Wyrazem tej wiary jest pierwsza część ballady - krótkie opowiadanie o obłąkanej dziewczynie, Karusi, która przed laty staraciła swego ukochanego. Bohaterka jest obłąkana z rozpaczy. Nie chce pogodzić się z faktem odejścia ukochanego ze świata żywych. Dziewczyna widzi go, rozmawia z nim. Wiarę Karusi pogłębiają stojący wokół niej mieszkañcy wsi.

Część druga to polemika narratora ze starcem, odrzucającym wszystko to czego nie da się dowieść rozumowo. Starzec przestrzega wieśniaków, aby nie wierzyli w jej wizje, lekceważy wierzenia ludowe. Namawia: „ufajcie memu szkiełku i oku”. Autor jednak wierzy ludowi:; „Czucie i wiara silniej mówi do mnie niż starca szkiełko i oko”. Mickiewicz wzywa starca aby ten nie poznawał świata wyłącznie rozumowo.

Słowa „Miej serce i patrzaj w serce”, będące zakoñczeniem utworu należy traktować jako wyraz poglądów młodego Mickiewicza.

Świtez to opowieść o tejemniczym jeziorze, na dnie którego znajdują się ruiny zatopionego miasta. Opis jeziora jest bardzo tajemniczy. Poeta wykorzystał motywy z wierzeñ ludowych: zatopione miasto, tajemnicza postać wyłaniająca się z głębi wód, kobiety przemienione w kwiaty. W balladzie występuje także motyw historyczny - wyprawa Tuhana na odsiecz Mendogowi. Ważny jest równierz motyw kary, jaka spada na ruskich żołnierzy, odpowiedzialnych za śmierć bezbronnych kobiet, starców i dzieci. Kwiaty zerwane na brzegu zabijają ruskich żołnierzy, jego niedoszłych zdobywców.

Świtezianka Nad brzegiem jeziora młody chłopiec, „strzelec w tutejszym borze”, spotyka się z tajemniczą dziewczyną. Młodzieniec składa oblubienicy miłosne przysięgi, jednak bardzo szybko łamie własne śluby wierności. Spotyka go za to dotkliwa kara: jego dusza zostanie zaklęta w drzewo, modrzew stojący nad brzegiem jeziora i jęczący z żalu za utraconą miłością i szczęściem .

Lilie jest dowodem nieuchronności kary, jaką muszą ponieść wszyscy zbrodniarze. „Pani zabija Pana” wracającego z wyprawy wojennej. Grzebie go, na grobie sieje lilie. Treść ballady oparł Mickiewicz na motywach znanej pieśni ludowej. Akcja utworu rozgrywa się w niedługim czasie po zakoñczeniu wyprawy Bolesława Śmiałego na Kijów, kiedy to król wyzaczył kary dla kobiet, które zdradziły swych mężów w czasie ich nieobecności. W Liliach motywem zbrodni równierz jest obawa przed karą za cudzołustwo. Całe zabujstwo ma charakter magiczny, rytualny, pani posuwa się do pochowania zwłok męża, na grobie sieje lilie – mają maskować zbrodnię. Tuż po dokonaniu zabójstwa pani udaje się do pustelnika. Ma on kontakt ze światem zmarłych, może nawet przywrócić zabitemu życie. Niestety, pani żąda jedynie aby pomógł jej zachować czyn w tajemnicy, ponieważ boi się kary. Nieludzki czyn wywołuje w psychice zbrodniarki nieodracalne zmiany. Karze ją więc jej ludzka natura. Wkrótce też zostanie ukarana przez siły metafizyczne. Lilie, które miały kryć zbrodnię stają się jej dowodem. Ostatecznie cerkiew wraz z braćmi i morderczynią zapada się pod ziemię. Mickiewicz ukazał wizerunek kobiety dręczonej wyrzutami sumienia i strachem przed zdemaskowaniem. Szczególną rolę odgrywa tu natura, a zwłaszcza opisy złowrogich odgłosów przyrody. Opisy przyrody wywołują specyficzny, tajemniczy nastrój i stanowią obraz świata wewnętrznych przeżyć bohaterów.

DZIADY II: Dziady to uroczystość obchodzona w dzieñ zaduszny przez pospólstwo Wielkiego Księstwa Litewskiego. Dziady nazywano też „ucztą kozła”, przewodniczył mu kozlarz (guślarz).

W starej cmentarnej kamienicy zbierają się wieczorem wieśniacy. Przewodniczy im guślarz, który wzywa kolejno dusze czyśćcowe. żywi pragną udzielić zmarłym pomocy, ofiarują im przygotowany wcześniej poczęstunek. Analizując winy kolejnych zjaw można stwierdzić, że wszystkie popełniły grzech przeciw własnemu człowieczeñstwu.

Duchy lekkie - Józio i Rózia nie doświadczyły cierpienia. Ten kto nie cierpiał nie może zaznać szczęścia. Dzieci proszą o dwa ziarnka gorczycy - symbol cierpienia. Dzięki temu staną się prawdziwymi ludzmi i będą mogły przenieść się w wieczność.

Duchy najcięższe - Widmo złego pana - to duch, które popełniły najcięższą zbrodnię - wyrzekły się własnego człowieczeñstwa. Zły pan jest pozbawiony cech ludzkich. Jego zachowanie za życia, było skrajnym przykładem na brak ludzkich uczuć. Nie mogą mu pomuc nie tylko ludzie, ale nawet Bóg, ponieważ dziedzic wyparł się Go, odwracając się od własnego człowieczeñstwa.

Duchy pośrednie - Zosia - za życia nie była ani dobra ani zła. Mickiewicz potępił obojętność dziewczyny wobec miłości. Choć miała wielu wielbicieli, zmarła nie zaznawszy rozkoszy i goryczy ziemskiej miłości. Nigdy naprawdę nie stąpała po ziemi - nie spełniła roli żony, matki, nie znała prawdziwej radości i prawdziwego bólu, dlatego chce choć na chwilę poczuć pod stopami twardą ziemię, pogrążyć się w ziemskich sprawach.

Ostatnią zjawą jest tajemnicze, milczące widmo, duch młodzieñca z krwawą raną na piersi. Temu duchowi wieśniacy nie mogą pomóc. Prawdopodobnie jest samobójcą, a nieszczęśliwa rana jest znakiem nieszczęśliwej miłości. Nie chce pomocy, chce tylko być w pobliżu pasterki, jego ukochanej. Guślarz nie potrafi go zakląć, by powrócił  w zaświaty i to także dowodzi, że siła która sprowadziła widmo do kaplicy jest wyższego rzędu niż moc przewodnika obrzędu

DZIADY IV: Czas akcji zamyka się w trzech godzinach, wydarzenia rozgrywają się wieczorem, „dopiero co po wieczerzy”, w Zaduszki. Miejscem akcji iest mieszkanie księdza greckokatolickiego. Geneza dramatu wiąże się z miłością AM do Maryli Wereszczakówny. Dramat jest historią nieszczęśliwej miłości młodzieñca pojawiającego się pasterce Zosi. Spowiada się ze swojego życia, rozpamiętuje swoje uczucie. Ukochana była dla niego ideałem kobiety, spełnieniem marzeñ o romantycznej miłości. Gustaw stał się egocentrykiem zatopionym we własnych przeżyciach. Miłość była dla niego rajem i piekłem. Żył tylko dla  niej, o niej, przez nią, za nią. Zapomniał o filomackich ideałach, przyjaciołach, zabawach. Był to związek dusz. Rozumieli się bez słów. Gustaw wspomina chwile spotkañ. Przeklina świat pieniądza, obłudy, niesprawiedliwości. Szuka śladów Maryli, pamiątek po niej. W koñcu zrozpaczony popełnia samobójstwo, by co rok powracać na ziemie i przeżywać męki gdyż „kto za życia choć raz był w niebie, tam po śmierci nie trafi od razu”.

SONNETY KRYMSKIE:

W swoim cyklu sonetów Mickiewicz w mistrzowski sposób ukazał piękno krymskiego krajobrazu, orientalnej przyrodu i kultury wschodu. Jednak prawdziwym zamiarem poety było ukazanie pejzażu duszy podmiotu lirycznego. Mickiewicz utożsamia się  z podmitem lirycznym, ukazując postać samotnego, smutnego i rozdartego wewnętrznie wygnañca z ojczyzny, wiecznego tułacza, pielgrzyma. To typowy bohater romantyczny - samotny i nie rozumiany, tęskni za ojczyzną nawet podziwiając przepych egzotycznej przyrody (Pielgrzym). Marzy o wielkich przeżyciach, odważny, śmiało rusza w niedostępne ludziom przestrzenie, czasem prześciga nawet Mirzę – człowieka Wschodu, ma silne poczucie nadprzyrodzonych właściwości natury. Drugim bohaterem jest Mirza – człowiek Wschodu. Tytuł mistrza wskazuje na jego książęce pochodzenie. W cyklu pełni rolę przewodnika. Jest obeznany z pięknem i niebezpieczeñstwami orientalnego krajobrazu. Odznacza się odmienną wrażliwością, także czuje potęgę przyrody, ale jest wobec niej pełen pokory w odróżnieniu od pielgrzyma, dla którego liczy się przede wszystkim poznanie, odkrycie tajemnic świata

„Pielgrzym”

Podmiot liryczny mówi, że podoba mu się krajobraz orientalny. Znajduje się w krainie dostatku i pięknych ludzi. Zachwyca się pięknem, ale tęskni za swoją ojczyzną i przeszłością. Nie może teraz wrócić do swojej ojczyzny. Wiąże mu się ta rzeczywistość z Litwą. Wyraża tutaj nostalgię. Woli Litwę, choć jest niedostępna niż piękne obszary orientalne. Sceneria jest piękna, ale uczucia ulokował gdzie indziej. Potrafi kontemplować piękno przyrody, ale nie może zdobyć się na poruszenie uczuć. Tekst kończy się zastanowieniem się podmiotu lirycznego czy ojczyzna o nim pamięta. Pielgrzym to człowiek wygnany z ojczyzny. Tęskni za nią i tuła się po świecie. Poszukuje miejsca dla siebie. Dąży do miejsca świętego dla siebie. Jest to trudna wędrówka. Dąży do celu poprzez myśli, wspomnienia. Pielgrzym zawsze wraca do swojego miejsca. U Mickiewicza jest to pielgrzymka ducha i uczuć.

„Stepy akermańskie”

Porównanie jazdy przez zielony step do żeglowania przez ocean. Trawy to fale, krzewy to wysepki. Podmiot liryczny słyszy motyle, węże, pomimo, że panuje cisza. Wspomina Litwę. Wydaje mu się, że słyszy ją. Wytęża słuch, ale nikt go nie woła, zapomnieli o nim. Podmiot liryczny jest samotny, wygnany, odosobniony. Cisza może oznaczać brak buntu i sprzeciwu wobec zaboru.

„Burza”

Jest to czwarty sonet. Autor używa tu równoważników zdań aby wytworzyć nastrój grozy, szaleństwo żywiołu burzy. Pokazany jest atak żywiołu na statek. Pokazane są bezradne próby ratowaniu statku. Ukazane są reakcje ludzi. W części refleksyjnej ukazane są uczucia poety. W godzinie śmierci ludzie płaczą, modlą się, są przerażeni. Tylko jeden podróżny nie postępuje tak. Martwi się natomiast, że jest samotny, nie ma się z kim żegnać. Nie ma nikogo bliskiego obok siebie, nie ma wiary. Nie jest związany emocjami z nikim i z niczym.

„Czatyrdach”

Czatyrdach to góra. Podmiot liryczny opowiada o pięknie tej góry. Podmiot liryczny jest tamtejszym przewodnikiem. Czatyrdach jest porównany do sułtana Tureckiego. Szczyt ten jest groźny, wspaniały. Jest uważany za rzecz świętą przez ludzi wschodu. Góra pozostaje niczym niewzruszona przez tysiąclecia. Jest potężna, wielka. Podmiot liryczny wyraża zachwyt nad jej majestatem. Zwraca uwagę na jego monumentalność.

„Widok gór ze stepów Kozłowa”

Pielgrzym opisuje krajobraz. Hiperbolizuje go. Używa przenośni aby uwydatnić ten obraz. Od Czatyrdachu bije światło (odbite słońce od lodu). Jest to wysoka góra. Chmury kończą tam swój bieg. Cała wypowiedź pielgrzyma jest w formie pytań i domysłów. Podmiot liryczny jest niepewny. Dopiero Misza, który jest specjalistą zapewnia o tym wszystkim .Był tam. Opisuje krajobraz jako osoba, którą zna go z autopsji. Podziwia krajobraz. Jest pełni epitetów i innych środków stylistycznych. Na zakończenie jest wyraz zachwytu i zdumienia całą tą górą.

„Bakczysaraj”

Miasto Bakczysaraj jest wielkie ale puste. Jest to dawna stolica Krymu. Ludzie pozostawili tam cały dorobek swojego życia. Miasto staje się coraz bardziej tajemnicze. Coś co kiedyś oznaczało potęgę, teraz obraca się w ruinę. W części refleksyjnej jest opis fontanny, której woda utożsamia łzy mieszkańców. Ludzie opuścili już miasto, ale źródło wciąż bije. Ludzie przemijają, a natura pozostaje. Jest to refleksja nad przemijalnością świata. Natura odrodzi się, będzie trwać.

KONRAD WALLENROD

-działa samotnie

-jest skłonny do desperackich czynów

-nieszczęśliwie zakochany w Aldonie

-poświęca życie osobiste dla ojczyzny

-bohater aktywny, walczy

-indywidualista

-skłócony ze światem, walczy z porządkiem rządzącym nim

-kieruje się emocjami i uczuciami

-impulsywny

-popełnia samobójstwo

-popada ze skrajności w skrajność

-dąży do osiągnięcia założonego celu

-bohater dynamiczny, przekształca się w czasie trwania utworu

"Konrad Wallenrod" jest powieścią poetycką - romantyczny wariant poematu epickiego, który łączy w wierszowanej narracji elementy epickie z lirycznymi. Czasem rezygnuje z opowiadania na rzecz dramatycznego kształtowania świata. Stąd podmiotowa postawa bohatera lub narratora dominuje nad fabułą.

Akcja toczy się w XIV w. Alf Walter był Litwinem. Został porwany i wychowany przez mistrza krzyżackiego Winrycha von Kniprode. Pewien litewski wajdelota budzi w nim miłość do ojczyzny. Przechodzi na stronę litewską, żeni się z córką Kiejstuta, Aldoną. Wstępuje na drogę zdrady. Został giermkiem Konrada Wallenroda. Po jego śmierci podszył się pod niego i został Wielkim Mistrzem krzyżackim. Sprowokował wojnę z Litwą i celowo prowadził ją niedbale. Tajny trybunał zdemaskował jego zdradę. Konrad popełnił samobójstwo. Powody :

-świadomość tragizmu własnego losu,

-wyrzeczenie się własnego życia i zbawienia, bo zdrajca nie może istnieć i nie może być zbawiony.

Halban nie popełnia samobójstwa, pozostaje by opisać czyny bohatera. Halban to szatan nasycający duszę Wallenroda ideą szatańską. Tragizm wyraża się w :

-konflikcie pomiędzy miłością do ojczyzny a etyk± rycerską,

-determinacji historycznej,

Rola poety.

Ma wyraźny rodowód biblijny. W kulturze żydowskiej wykształca się życie narodowe, które pozwala im zachować własną tożsamość narodową. Poeta powinien być wieszczem, prorokiem który mocą ducha i słowem przewodzi ludowi. Ma zastąpić zniewolonej społeczności przywódców politycznych. Poezję narodową nazywa poeta "wieścią gminną" i "arką przymierza". Arka przymierza stoi na straży "pamiątek kościoła" - kościół to świątynia, tradycja, a także wspólnota, istota więzi zbiorowej. Kultura językowa trwalsza jest od kultury materialnej. Poezja powinna budzić poczucie wspólnoty narodowej.

Wymowa "Konrada Wallenroda"

Autor za pomocą historii przedstawia swoją współczesność. Romantycy odczytali dzieło jako wezwanie do walki narodowowyzwoleńczej. Idea zawarta w "Konradzie Wallenrodzie" zmaterializowała się w powstaniu listopadowym. Nieco później zaczęto dostrzegać problem tragizmu. Jego źródłem jest próba połączenia materializmu z chrystianizmem dokonująca się w życiu bohatera. Jest to przedstawienie sytuacji duchowej młodych żołnierzy Królestwa.

DZIADY III

Młodzież

               Aresztowania najczęściej dotyczą młodzieży. Są oni świadomi tego co robią, są nieugięci, wierni ideałom, patrioci, solidarni, zawzięci. Dla niektórych z nich walka stała się częścią ich życia. Walczą do końca. Ich środowisko: bohaterskie, ludzie konsekwentnie potwierdzający swe ideały, wartości; w rękach wroga walczą jeszcze bardziej zaciekle, bronią polskości, sprawy o która walczą i ludzkiej godności. Środowisko to jest ukazane w sposób idealistyczny. Ma to uzasadnienie w zasadzie moralnej ® patriota musi znosić cierpienie i zachować wiarę w sens tego cierpienia. Dlatego więźniowie nie popadają w rozpacz, która byłaby zabójstwem dla sprawy.

Arystokracja

               Potomkowie magnatów, którzy w konfederacji targowickiej doprowadzili do rozbiorów. Przyjmują Rosjan, sytuację uważali za normalną, Rosjan nie traktowali jak wrogów, nie zauważali problemów Polski, zajmowali się zabawą. Nie interesują się kulturą, tradycją, nauką polską. Pogardzają tym co polskie. Mówią o swojej znajomości języka francuskiego. Mieszkając na Litwie dowiadują się o losach Polski z gazet francuskich. Arystokracja chce przypodobać się moskalom ® chęć zysku. Świadomie izolują się od kultury. Są to ludzie próżni, obłudni. Wolność ich nie obchodzi bowiem nie czują się uwięzieni. Wszędzie czują się dobrze w gronie ludzi znanych sobie. Kosmopolici - ludzie, którzy nie czują związku ze swoim krajem. Ich zainteresowanie skupia się na sprawach błahych: własnej wygodzie, zabawie, flirtów. Chcą wejść w towarzystwo ludzi obdarzonych dużą władzą. Konformiści - dostosowują się tak do sytuacji aby było im wygodnie. Według arystokracji Polska po rozbiorach zyskała opiekuna. Uważają, że potrzebują dworu takiego jak Rosjanie. Sam fakt obcowania z ludźmi posiadającymi dużą władzę czyni ich nietykalnymi. Uważają się za wiodących w narodzie. Megalomani. W sposób bezkrytyczny przejmują obce wzory. Występują przeciwko zmianie sytuacji politycznej w Polsce.

Inteligencja

               Przedstawieni negatywnie. Nie spełniają swojej roli. Nie piszą utworów, nie zagrzewają do walki. Literatura nie podtrzymuje świadomości narodowej (celowo). Zbyt długo trzeba czekać na skutki utworów. Literaci uciekają od aktualnych problemów, od odpowiedzialności. Boją się pisać o teraźniejszości. Nie są silni duchem. Obawiają się konsekwencji. Najważniejszy jest dla nich dwór. Mają świadomość sytuacji politycznej ale w niej nie uczestniczą, uciekają od ważnych spraw narodu. Nie ważne jest przesłanie utworu, ale to czy się spodoba.

Kolaboranci

               Ludzie obłudni, dwulicowi. Aby zachować stanowiska gotowi są zniszczyć innych. Ważne dla nich są dobra materialne, donosiciele, pochlebcy. Zdają sobie sprawę z władzy Nowosilcowa i chcą, aby ich ochraniał, uprzedzają jego zachcianki, chcą się zasłużyć. Eliminują przeszkody. Działają poprzez zastraszenie, kłamstwo, szantaż. Interpretują fakty tak aby im było wygodniej.

               PAN TADEUSZ

...