Procesy globalizacji
14.10.2008
Ujmują globalizację w sposób całościowy, czyli są to tzw. definicje uniwersalne – Roland Robertson, Anthony Giddens, Robert Shaeffer.
Istnieją także definicje, które koncentrują się na jednym dominującym procesie globalizacji – Anna Moraczewska oraz Grzegorz Kołodko.
Po raz pierwszy tego terminu użyto w latach 60. XX w. w pracach H.M. McLahan’a, który w latach 60. użył metafory „globalna wioska” i termin ten miał oznaczać szybki rozwój elektroniczny środków komunikacji w skali globalnej. Uważał on, że ludzie żyjący w „globalnej wiosce” będą mogli się porozumieć w wielu konfliktowych do tej pory sytuacjach.
Najbardziej popularna definicja należy do Rolanda Robertsona (1992 rok): globalizacja to proces, przez który świat staje się w coraz większym stopniu jednym wspólnym miejscem, dlatego jednostką analizy powinien być system globalny, a nie jego części składowe, takie jak państwo, naród, czy religia. Robertson szczególną uwagę zwraca na przekształcanie kultury i twierdził, że w warunkach współczesnej globalizacji jak na razie nie powstaje jednolita kultura światowa, odbiorcy korzystają z różnych konfiguracji kulturowych oraz z kultury lokalnej (np. państwo narodowe) i regionalnej (to pewien obszar „światowy”).
Giddens: globalizacja jest to skomplikowany zbiór procesów, które często działają przeciwstawnie, powodując powstawanie konfliktów, podziałów oraz nowych form stratyfikacji społecznej. Podkreśla, że istnieją takie zjawiska, jak odżywanie lokalnych nacjonalizmów i podkreślanie lokalnych tożsamości.
Definicja Shaeffera: globalizacja w dwóch ujęciach:
1) definicja minimum – charakteryzował w niej pięć wymiarów rozwoju globalizacji:
· inwestycje w skali światowej;
· handel bez granic;
· produkcje, w tym instytucje finansowe;
· nowe technologie i demokracje.
te czynniki wywołują następstwa, które stanowią drugie ujęcie procesów globalizacji:
2)
· migracje w skali światowej;
· zmniejszenie roli państw narodowych;
· zmiany kultury i języka;
· zagrożenie środowiska naturalnego;
· konflikty etniczne i religijne;
· rozszerzenie rynku turystycznego;
· wzrost przestępczości zorganizowanej (szczególnie powstawanie międzynarodowych karteli narkotykowych).
Definicjami, które koncentrują się na dominującym procesie globalizacji, są definicje A. Moraczewskiej, które biorą pod uwagę aspekty ekonomiczne: globalizacja jest to proces wzrastających niesymetrycznych zależności i powiązań gospodarek światowych powodujący nasilenie wolnego przepływu towarów, usług, ludzi i idei przez granice państwowe, którego siłą napędową jest rozwój technologii.
Ujęcie ekonomiczne podkreśla też Kołodko: globalizacja to historyczny proces liberalizacji, a w efekcie postępującej integracji w jeden światowy rynek, rynków kapitału, towarów i siły roboczej funkcjonujących do tej pory w odosobnieniu.
Ogólnie rzecz ujmując globalizacja jest procesem obiektywnym i systemowym, charakteryzuje się ciągle rosnącą siecią powiązań i współzależności ekonomicznych, politycznych oraz kulturowych państw i społeczeństw. Istotną rolę odgrywają wielkie korporacje o zasięgu światowym, na które w dużym stopniu spada odpowiedzialność za podział świata na centra, półperyferie i peryferie. Kluczową rolę odgrywają środki masowego przekazu oraz elektroniczne formy komunikacji, zauważmy też, że państwa narodowe tracą też swoje funkcje na rzecz struktur międzynarodowych i globalnych. W sferze kultury pojawiają się trzy główne procesy:
· komercjalizacja;
· uniformizacja;
· próby włączania wartości regionalnych do światowego obiegu dóbr i wartości kultur.
Włodzimierz Anioł podkreśla, że w interpretacjach globalizacji można wyróżnić dwie optyki:
1. traktowanie globalizacji, jako swoistej ideologii;
2. traktowanie globalizacji, jako historycznego fenomenu.
Możemy powiedzieć, że globalizacja na dłuższą historię, jest procesem długiego trwania. Jest to proces kumulatywny, ale nie równomierny, chaotyczny, ale też będący rezultatem mniej, czy bardziej świadomych wyborów dokonywanych przez elity polityczne i gospodarcze, rządy i organizacje międzynarodowe oraz przez zwykłych obywateli (w drodze referendów, czy wyborów). Duży wpływ mają decyzje rad nadzorczych i zarządów wielkich firm i polityków oraz ewentualnie tylko zwykłych ludzi.
Włodzimierz Anioł wskazuje też na pewne oznaki, świadczące o możliwości regresu procesu globalizacji. Czynnikami tymi są: przepisy ograniczające przekraczanie granic oraz spadek wartości bezpośrednich inwestycji zagranicznych w świecie. Wskazuje on na dwa źródła i siły napędowe procesu globalizacji:
1) czynnik technologiczny (unowocześnienie i upowszechnienie środków transportu i telekomunikacji);
2) czynnik polityczny (akceptacja polityki otwarcia na świat, liberalizacja stosunków gospodarczych z zagranicą, itp.).
Globalizacja jest wyborem, nie czymś na co państwa są skazane, ale istnieje też pewna presja, która przymusza państwa do globalizacji.
Podejmuje się próby ideologizowania pojęcia globalizacja:
· utożsamianie globalizacji z neoliberalną filozofią polityki gospodarczej i społecznej;
· utożsamianie globalizacji z zachodnią modernizacją, czy wręcz amerykanizacją i przypisywanie jej wyłącznie pozytywnych cech;
· utożsamianie globalizacji z zachodnim imperializmem lub neokolonializmem z dominacją bogatych państw północy nad biednymi krajami południa lub jako mechanizm uzależnienia i wyzysku peryferii przez światowe centrum;
· utożsamianie globalizacji ze światową ekspansją różnych filozofii i religii o ambicjach uniwersalistycznych.
Globalizacja jest zbiorczą kategorią opisującą zespół procesów globalizacyjnych przebiegających na różnych poziomach i w różnych sferach życia społecznego. Możemy wskazać na genezę i fazy rozwojowe globalizacji, jej subiektywne i obiektywne siły napędowe, podłoże kulturowe, ambiwalentną naturę. O globalizacji możemy powiedzieć, że powoduje ona wzrost gospodarczy, sprzyja transferowi nowych technologii, podnosi poziom życia w różnych krajach. Różne kraje w różnym stopniu uczestniczą w procesie globalizacji, a ta nierównomierność spowodowana jest przez kilka czynników:
· różny dostęp do infrastruktury transportowej i telekomunikacyjnej;
· zasobność ekonomiczna;
· ograniczenia polityczne i bariery kulturowe;
· określone, przestrzenne ograniczenia.
W sferze gospodarki dominuje tzw. triada: Ameryka Północna, Europa Zachodnia oraz Azja Wschodnia. Dominacja ta dotyczy głównie globalnych przepływów czynników produkcji. Trzy centra decydują, mają wpływ na integrację pozostałych części świata. Najbardziej zmarginalizowana pozostaje Afryka.
Cooper wyróżnia trzy podstawowe grupy krajów ze względu na różny stopnień ich zintegrowania z systemem światowym:
1) wysoko rozwinięte państwa zachodnie, średnie i mniejsze kraje rozwijające się i postkomunistyczne – grupa ta uczestniczy w najbardziej zaawansowanych formach globalizacji;
2) Chiny, Indie, Iran, Rosja, Ukraina – kraje konsolidujące swoją pozycje, jako państwa narodowe, w globalizacji biorą udział w stopniu ograniczonym, koncentrując się głównie na handlu i pozyskiwaniu zagranicznych inwestycji;
3) Kraje głównie afrykańskie – najsłabiej zintegrowane z systemem światowym ze względu na niski poziom rozwoju technologicznego i gospodarczego, w tych krajach tożsamość narodowa nie jest w pełni ukształtowana, koncentrują się na utrzymaniu stabilizacji politycznej i suwerenności.
Globalizacja jest zjawiskiem wieloaspektowym i obejmuje trzy główne sfery życia społecznego: gospodarczą, polityczną i kulturową. Najdalej posunięta jest sfera globalizacji gospodarczej, zwłaszcza jeśli chodzi o rynki finansowe, w najmniejszym stopniu sfera polityczna.
W. Anioł wyróżnia też fazy rozwoju globalizacji:
1) lata 1850 – 1915 – otwieranie rynków krajowych na handel międzynarodowy, rozwinęły się światowe migracje oraz sieć komunikacyjno-transportowa, istniały wtedy niskie cła, a międzynarodowy przepływ kapitału netto był prawie dwa razy większy niż obecnie;
2) po I wojnie światowej zaostrzono przepisy migracyjne, kraje wyżej rozwinięte wprowadziły cła, powołano do życia instytucje Banków Centralnych, które miały kontrolować przepływ pieniądza, kryzys gospodarczy lat 30., II wojna światowa i zimna wojna – blok socjalistyczny, Chiny;
3) lata 90. XX w. – globalizacja nabrała gwałtownego przyspieszenia, spowodowało to szybki rozwój technologii (zwłaszcza Internet), liberalizacja handlu międzynarodowego i wzrost przepływów kapitałowych w skali gospodarki światowej.
21.10.2008
Globalizacja XX wieku od lat 90. cechuje się większą łatwością i szybkością przerzucania pieniądza ponad granicami państw. Narzędziem ułatwiającym jest technika elektroniczna. W XIX wieku kapitał przepływał od ówczesnych krajów rozwijających się do krajów mniej rozwiniętych, zwłaszcza kolonii należących do państw wierzycieli oraz krajów zasiedlanych przez europejskich osadników. Współcześnie kapitał przepływa między bogatszymi krajami, a Stany Zjednoczone są największym importerem i eksporterem. W wieku XX pojawia się powstawanie, rozwój oraz ilość dóbr, które są przedmiotem międzynarodowej wymiany. Zglobalizowany jest również sektor usług i w tej branży dominują inwestycje zagraniczne. Cechą globalizacji XX wieku jest to, że w coraz większym stopniu obejmuje ona prawie cały świat. W XIX wieku globalizacji podlegały niektóre tylko fragmenty świata. Proces globalizacji obecnie jest nierównomierny. Szybciej niż transport rozwija się i tanieje komunikacja, a komunikację społeczną przeobraża Internet. Z kolei głównym przedmiotem obrotu gospodarczego staje się informacja. Szczególnie produkty i usługi cyfrowe w czterech kategoriach: dokumenty, pieniądze, utwory autorskie oraz oprogramowanie.
Najważniejszą konsekwencją rewolucji informacyjnej jest to, że ona eliminuje w stosunkach międzyludzkich czas i przestrzeń.
Współcześnie bardzo dużo zjawisk i procesów społecznych zachodzi bez jakiejś konkretnej lokalizacji w przestrzeni określonej terytorialnie. Dystanse geograficzne oraz granice państwowe mają coraz mniejsze znaczenie, a nawet całkowicie tracą znaczenie. Świat jest coraz częściej postrzegany, jako całość lub jednolita wspólnota. Destrukcji ulega również poczucie czasu i coraz częściej w wyniku rozwoju nowoczesnych technologii człowiek ma wrażenie, że wszystko dzieje się tu i teraz. Komunikacja wymaga coraz mniej czasu i sam czas potrzebny na komunikację tą ulega skróceniu.
Działania ludzkie są w efekcie jednoznaczne i natychmiastowe i najbardziej charakterystyczną cechą obecnego etapu globalizacji jest kompresja czasoprzestrzeni.
Do tych zagadnień odnoszą się różni badacze. Malcom Waters – globalizacja, jako proces, w którym znikają ograniczenia geograficzne dla rozwiązań społecznych i kulturowych.
Jan Scholte – podkreśla spadek znaczenia odległości i zjawisk oraz dynamiczny rozwój stosunków ponad terytorialnych. Świat staje się jednolitą przestrzenią, w której relacje przestrzenne odrywają od logiki terytorialnej.
Urich – cechą globalizacji jest kształtowanie się transnarodowej przestrzeni społecznej.
Podstawowymi cechami globalizacji jest kurczenie się czasu i przestrzeni oraz zanikanie granic. Te czynniki potęgują oddziaływanie między ludźmi i państwami. Do tego zagadnienia odnosi się Manuel Castells, pisze on o kształtującej się przestrzeni przepływów w opozycji do przestrzeni miejsc, a także o bezczasowym czasie. Zauważa, że obecnie coraz bardziej rozpływa się eksterytorialna władza i ona w coraz większym stopniu odrywa się od lokalnej i terytorialnej polityki, a pojęcie suwerenności jest opisywane w kategoriach przestrzennych. Same jednostki terytorialne również tracą na znaczeniu, natomiast transport coraz bardziej rozwija się i tanieje. Obserwujemy w coraz większym stopniu otwarcie, nieszczelność, bądź przenikalność granic państwowych. Narastanie współzależności na skalę globalną, odrywanie się od państwa narodowego wielu zjawisk i procesów. Proces ten został określony, jako deterytorializacja – oznacza to, że władze państwowe w coraz większym stopniu tracą kontrolę nad osobami i rzeczami znajdującymi się na terytorium danego kraju.
Deterytorializacji podlegają:
· kapitał;
· treści informacyjne;
· władza;
· tożsamość ludzi – przemiany w kierunku kosmopolityzmu;
· zagrożenia bezpieczeństwa – wzrost światowego terroryzmu.
Przemiany człowieka w kierunku kosmopolityzmu. Towary i usługi, które były do tej pory wytwarzane prze i dla ludzi zamieszkujących jedno państwo, w tej chwili produkuje się w różnych krajach z przeznaczeniem na rynek światowy, a nie państwowy. Przestało mieć znaczenie położenie geograficzne przedsiębiorstw, np. jeżeli chodzi o akcje, ich zakup i sprzedaż, podobnie decyzje zawodowe, np. maklerów, funduszy inwestycyjnych, itp. Nawet podstawowa siła robocza staje się coraz bardziej ruchliwa: odrywa się od określonego terytorium i niepewnego miejsca pracy. Zachodzą również zmiany w sferze kulturowej. Chodzi o kultury narodowe, które do tej pory miały charakter terytorialny, które kształtowały się w relacji do sąsiednich kultur, a dziś kształtują się w relacji do globalnego rdzenia, w którym to komunikacja jest łatwa, wspólnoty etniczne funkcjonują poza obszarem jednego państwa. Nasilają się ruchy migracyjne, powodujące rozproszenie grup etnicznych na obszarze całego świata – powstają i umacniają się różne diaspory. Komunikacja tych diaspor z państwami narodowymi jest coraz łatwiejsza i bardziej intensywna dzięki środkom łączności i masowego przekazu.
Pojawiają się takie stwierdzenia: „etniczność funkcjonuje za pośrednictwem Internetu”.
Również wspólnoty lokalne są związane w sieci, efekt to powstawanie nowych form więzi społecznych niezależnie od granic państwowych i kultur narodowych. Proces deterytorializacji nasila się.
Manuel Castells – czas i przestrzeń podporządkowują się logice sieci. Mimo tego, że czas i przestrzeń tracą znaczenie to istnieją miejsca, które mają konkretne znaczenie, wiąże się to z określoną działalnością, np. Dolina Krzemowa w Kalifornii, Bankowość na Manhattanie w Nowym Jorku, Wybrzeże Chin i Indii, jako obszary atrakcyjne ekonomicznie. Granice państw są wciąż ważne, wpływają na ilość migracji. Zasada terytorialności nadal odgrywa pewne znaczenie. Na pewno bardziej poruszamy się w cyberprzestrzeni, którą charakteryzuje duża ilość kontaktów, ich szybkość i natychmiastowość.
Globalizację charakteryzują dwie tendencje:
1) integracyjna – buduje się;
2) dezintegracyjna.
Współpracę międzynarodową wymusza ujednolicenie wielu norm i rozwiązań, a z drugiej strony pobudzane są do aktywności siły lokalne i wyostrzają się różnice.
Podmioty globalizacji ekonomicznej i rynki globalne są wręcz zainteresowane rozdrobnieniem światowej sfery politycznej, bo mają wtedy większą swobodę działania i mogą wywierać większy nacisk na liberalizację międzynarodowych czynników produkcji. Tendencja do zamykania się ludzi w swoim lokalnym świecie wytwarza poczucie wzajemnej obcości, bo w homogenizującym się świecie sposobem na przetrwanie jest izolacja.
Oba zjawiska sprzężają się. Im silniejsza tendencja integracyjna, tym bardziej widoczna jest potrzeba ochrony własnych korzeni i tożsamości.
James Rosenau – fragmegracja – jest to połączenie terminu fragmentacja i integracja. Mówi o erze fragmegracji, ale też mówi, że globalny układ uległ takiej dezagregacji, że jego funkcjonowaniem nie rządzą racjonalne reguły, ale określają go zróżnicowane struktury systemowej wspólnoty i podsystemowego konfliktu, które pojawiają się w różnych częściach świata, krajach oraz sferach problemowych. Od dłuższego czasu brak jest podziału na sprawy krajowe i zagraniczne, są one powiązane. Współcześnie przeważa dynamika globalizacji nad dynamiką lokalizacji. To globalizacja będzie tworzyć kontekst dla lokalizacji.
Robert Robertson – pojęcie globalizacji składa się z globalizacji i idealizacji. Są to zjawiska nierozdzielne, funkcjonują równocześnie. Glokalność – postępowanie na scenie światowej w myśl zasady: myśl globalnie, działaj lokalnie.
28.10.2008
Inni autorzy posługują się tym terminem, mówiąc o globalizacji lokalizmów, co jest rozumiane, jako występująca szeroko w skali globalnej promocja różnych kultur. Kultura masowa zamerykanizowana czerpie wzorce i motywy z różnych kultur narodowych i lokalnych.
Paradoks współwystępowania globalizacji i regionalizacji jednocześnie (sfera ekonomiczna), trzy stanowiska w tej kwestii:
1) regionalizacja i globalizacja wzajemnie się wspierają i pierwsza jest etapem na drodze do drugiej;
2) regionalizacja jest odpowiedzią na wyzwanie globalizacji, może to zmniejszyć jej koszty i negatywne skutki;
3) regionalizacja i globalizacja, jako procesy przeciwstawne.
W perspektywie pierwszej regionalizacja jest siłą napędową procesów globalizacji i naturalnym krokiem w procesie zmian ewolucyjnych w gospodarce narodowej. W drugiej perspektywie regiony próbują się bronić przez negatywnymi skutkami oddziaływania rynku globalnego, a w trzecim ugrupowania regionalne zmierzają do utworzenia zamkniętych bloków.
Procesy te występują także na płaszczyźnie gospodarczej i politycznej. Świat społeczny to jeden system, układ wewnętrznie niespójny, złożony często z konfliktowych oddziaływań i powiązań. Na scenie światowej możemy wyróżnić kilku aktorów globalnych:
1) do głównych sił napędowych należą korporacje transnarodowe (ogromny potencjał i możliwości, które wynikają z dysponowania kluczowymi zasobami, np. technologie nowoczesne, mobilny kapitał, znane marki produktów oraz rozwinięte sieci dystrybucji), rośnie siła polityczna tych korporacji, ponieważ zwiększa się ich wpływ na rządy państw, a także na międzynarodowe organizacje; szczególna ich rola polega na bezpośrednim zaangażowaniu w inwestycje zagraniczne lub międzynarodową produkcję i jej zarządzanie; w efekcie integrują one działania gospodarcze zlokalizowane na różnych obszarach, są w stanie łatwo przerzucać produkcję z kraju do kraju i zajmują też dominującą pozycję w globalnych sieciach produkcji;
wskaźnik transnacjonalizacji (odróżnia koncerny transnarodowe od innych koncernów), na który składa się średnia z trzech składników:
· proporcje zagranicznych aktywów w firmie do jej kapitału;
· proporcje zagranicznej sprzedaży do łącznej sprzedaży firmy;
· stosunek zatrudnienia za granicą do ogólnego zatrudnienia w korporacji;
pozwala on oszacować stopień zaangażowania firmy poza granicami pochodzenia: spośród 100 firm – 91 ma swoją siedzibę w krajach tzw. triady, czyli USA, Unii Europejskiej i Japonii, pod względem wielkości aktywów zagranicznych zajmują cztery firmy amerykańskie i jedna holendersko-brytyjska (Ford, General Motors...); korporacje transnarodowe przejęły część funkcji tradycyjnych pełnionych do tej pory przez struktury państwowe:
· pokrywają ponad połowę kosztów badań naukowych;
· dbają o ochronę nowych technologii;
· zdobywają tanie informacje o konkurentach;
· wiele z nich posiada też rozbudowaną wewnętrzną policję (korporacje azjatyckie);
· korporacje współfinansują ubezpieczenia społeczne swoich pracowników, oferują programy emerytalne, zapewniają świadczenia medyczne i edukacyjne;
· wydają własne gazety;
· organizują także wypoczynek i życie kulturowo-towarzyskie;
często zmieniają się właściciele, dokonywane są przejęcia i fuzje, duże przepływy kapitałowe, coraz trudniej określić właściciela takie korporacji i przynależność państwowo-narodową; różne formy produkcji mają miejsce w różnych obszarach, ciężko określić, gdzie zostały wytworzone części finalne;
...
antonif