SADOWNICTWO
UPRAWA ŻURAWINY (CZ. I)
Doc. dr hab. Kazimierz Smolarz
W ostatnich latach coraz częściej mówi się o konieczności uprawy roślin niszowych lub mało znanych jako alternatywy dla powszechnie uprawianych gatunków. Jedną z takich roślin, która może stać się za kilka lat — podobnie jak borówka wysoka — polską specjalnością, może być właśnie żurawina. Gatunek ten ma specyficzne wymagania, których poznanie jest niezbędne, aby osiągnąć sukces produkcyjny.
Sprzyjające warunki wzrostu i rozwoju
Naturalnym środowiskiem występowania żurawiny są torfowiska wysokie, które powstały na równinach w wyniku zarastania mchem zbiorników wodnych. Do tych zbiorników nie napływała woda z pól otaczających je podczas obfitych opadów lub wiosennych roztopów i nie nanosiła na nie składników mineralnych, w tym działającego odkwaszająco na glebę wapnia. Na zarośniętych mchem zbiornikach wodnych powstaje torf wysoki, który w skrajnych przypadkach może mieć pH 2,0–2,5. Na tych terenach pojawiają się rośliny znoszące nadmiar wody zimą i na przedwiośniu — do czasu podwyższania się temperatury powietrza i powolnego wchodzenia w okres wegetacji — oraz bardzo kwaśną glebę (a nawet jej wymagające), m.in. żurawina.
Tereny torfowe są bardzo ubogie w składniki pokarmowe, a podstawowy z nich, czyli azot, dostarczany jest z mineralizujących się dolnych części mchu i innych roślin. Z reguły są to tereny dobrze nasłonecznione, co także sprzyja żurawinie. Wytwarzane przez żurawinę długie pędy wegetatywne umożliwiają jej utrzymywanie się nad powierzchnią stale rosnącego mchu i chronią przed jego zagłuszającym działaniem. W górnej warstwie mchu, na skutek dostatecznej wilgotności i dobrego napowietrzenia, są również odpowiednie warunki do łatwego powstawania korzeni przybyszowych na pędach żurawiny znajdujących się w tej warstwie. Takie warunki sprzyjają silnemu wzrostowi pędów i owocowaniu żurawiny.
Charakterystyka roślin
Żurawina jest długowieczną zimozieloną krzewinką. Zasiedla torfowiska wysokie w Europie i Azji oraz Ameryce Północnej. Rośliny występujące w Europie i Azji wytwarzają tylko długie pędy, na których w kątach liści pojawiają się pąki kwiatowe i owoce. Przy takim typie osadzania owoców utrudniony jest ich zbiór, gdyż należy wybierać je z górnej warstwy mchu.
Gatunek występujący na terenie Ameryki Północnej różni się od europejskiego większymi owocami, które powstają na krótkich pędach owoconośnych wyrastających na długopędach. Zbiór tak osadzonych owoców jest łatwiejszy i może zostać zmechanizowany (fot. 1). Duża wytrzymałość roślin na mróz, tolerancja wobec wysokiego poziomu wody w czasie spoczynku zimowego, łatwy zbiór i duża wartość dietetyczna owoców, to walory sprzyjające uprawie tej rośliny.
Fot. 1. Zbiór owoców żurawiny można zmechanizować — w tym celu plantacja na okres zbioru powinna być zalana wodą
Do dotychczas poznanych wad żurawiny zalicza się małą wytrzymałość pąków kwiatowych na wiosenne przymrozki, zamieranie pędów, także mięknięcie owoców w przechowalni. Przemarzanie pąków kwiatowych jest mało widoczne, ponieważ marzną w okresie nabrzmiewania, jeszcze przed kwitnieniem. Dlatego tak ważna jest ochrona przed wiosennymi przymrozkami, na przykład przez zalewanie plantacji wodą w czasie ich występowania albo przez zamgławianie plantacji.
Przygotowanie terenu pod plantację
Roślina ta wymaga kwaśnej gleby o pH 3,0–4,0, dlatego zmeliorowane torfowiska wysokie, tereny bagienne z możliwością szybkiego zalewania kwater na zimę, a także wykorzystywania wody w ochronie kwiatów przed wiosennymi przymrozkami i do zbioru owoców, to warunki przydatne do wielkotowarowej uprawy żurawiny. W tym celu można wykorzystywać tzw. potorfia po zebraniu określonej przepisami górnej warstwy torfu wysokiego. Badania prowadzone w USA i Kanadzie wykazały przydatność do uprawy tej rośliny również lekkich gleb mineralnych do IV klasy włącznie, pod warunkiem, że tereny te nie będą latem podmokłe ani zbyt ubogie w wodę. Należy podkreślić, że żurawina w stanie spoczynku zimowego może znajdować się pod wodą, jednak w okresie pełnej wegetacji jej rośliny nie znoszą nadmiaru wody.
Ciekawy jest sposób uprawy żurawiny w Chile, gdzie plantacje zakłada się na zmielonej skale wulkanicznej (fot. 2), a odpowiednie deszczowanie, nawożenie, ochrona przed chorobami i zwalczanie chwastów umożliwia uzyskiwanie z tak uprawianych roślin wysokich plonów.
Fot. 2. Plantacja żurawiny w Chile
W Polsce mało jest torfowisk wysokich nadających się pod uprawę żurawiny, dostępne są natomiast rozległe obszary torfowisk "przejściowych", równinne tereny lekkich gleb, które można by w tym celu wykorzystać.
Przygotowanie terenu pod uprawę żurawiny polega na dokładnym wyprofilowaniu pola pod poszczególne kwatery, otoczeniu ich rowami służącymi zarówno do szybkiego zalewania, jak i wypuszczania wody oraz na uformowaniu grobli przeznaczonych do przejazdu maszyn niezbędnych przy uprawie (fot. 3). Wspomniane przygotowanie terenu jest zbliżone do budowania stawów rybnych. W ostatnich latach uprawy żurawiny udają się na lekkich glebach mineralnych (fot. 4), przy nawadnianiu zakwaszaną wodą i zamgławianiu plantacji w czasie wiosennych przymrozków. Zbiór owoców na takich plantacjach można przeprowadzać za pomocy bardzo prostych, łatwych w obsłudze urządzeń (fot. 5).
Fot. 3. Rów z wodą do zalewania plantacji żurawiny
Fot. 4. Jednoroczna plantacja żurawiny założona na lekkiej glebie, w gospodarstwie Jana Kołaczyńskiego (na fot.) w miejscowości Krojczyn koło Włocławka
Fot. 5. Urządzenie do ręcznego zbierania owoców żurawiny
Przy wybieraniu terenu pod uprawę żurawiny należy pamiętać o jego zmeliorowaniu, sprawdzeniu, czy w podglebiu nie znajdują się duże ilości wapnia, zabezpieczeniu odpowiedniej ilości wody i, w miarę potrzeby, jej dokwaszaniu. Tereny o pH wyższym od 5,5–6,0 nie powinny być adaptowane pod uprawę tej rośliny, z uwagi na duże trudności w utrzymaniu właściwej kwasowości gleby. Jest to szczególnie niebezpieczne na terenach nisko położonych, które przed zmeliorowaniem były wielokrotnie zalewane wodą spływającą z miejsc wyżej położonych lub z rzek w czasie wiosennych roztopów zalewających takie tereny. To niebezpieczeństwo dotyczy torfowisk, w których w niższych warstwach może być nagromadzony, i to w dużych ilościach, wapń. Łatwo rozpuszcza się on w wodzie i wraz z nią podsiąka ku górze, a po jej opadnięciu pozostaje w górnej warstwie odkwaszając glebę.
Należy także upewnić się, czy latem na polu przeznaczonym pod uprawę żurawiny nie będzie występował nadmiar wody. Następnie trzeba zbadać kwasowość gleby i, w miarę potrzeby, rozsypać służącą do zakwaszania siarkę i zmieszać z górną warstwą gleby (tabela).
Dawki siarki potrzebnej do zakwaszenia gleby, zależnie od jej rodzaju i pH (dane amerykańskie)* Wartość pH, do jakiej chce się doprowadzić glebę; P — gleba piaszczysta, C — gleba ciężka
Innym sposobem — ale już znacznie kosztowniejszym i polecany w amatorskiej uprawie — jest wykopanie w rzędach, w których będą sadzone rośliny, bruzd o głębokości 10 cm. W bruzdach rozrzuca się nawóz siarkowy, który należy wymieszć z glebą. Na tak przygotowanym poletku rozsypujemy 20-centymetrową, warstwę kwaśnego torfu.
Gdy planuje się nawadnianie upraw tej rośliny, trzeba pamiętać, by woda nie była bogata w wapń i magnez. Taki błąd popełniono np. wiele lat temu w stanie Wisconsin w USA. W czasie masowego zakładania plantacji zaczął występować niedobór wody w naturalnych zbiornikach i uzupełniano go wodą z rzeki nie wiedząc, że ma ona wysokie pH. Nawadnianie przez kilka lat taką wodą spowodowało, że rośliny przestały owocować.
powrót
Szkółkarstwo | Farmer |plantpress.pl | archiwum | kontakt
© 1999-2008 Plantpress Sp. z o.o.
NOTA PRAWNA
Materiały umieszczone na tym portalu objęte są ochroną wynikającą z ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych, a właścicielem ich autorskich praw majątkowych jest Plantpress sp. z o.o z siedzibą w Krakowie.
Plantpress sp. z o.o z siedzibą w Krakowie zastrzega w rozumieniu art. 25 ust.1 pkt.1 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych, iż dalsze rozpowszechnianie aktualnych artykułów opublikowanych na tym portalu jest zabronione niezależnie od celu w jakim rozpowszechnienie miałoby nastąpić, lub użytego środka przekazu.
Największe zasoby naturalne żurawiny w Polsce występują na obszarach Pomorza, Pojezierza Mazurskiego Podkarpacia i Lubelszczyzny. Można ją niewielkim nakładem pracy uprawiać we własnym ogrodzie.
Żurawina jest rośliną zimozieloną, wytrzymałą na mróz do 26 stopni. Wytwarza długie pędy, które powoli się ukorzeniają i wypełniają wolne miejsca w ogrodzie. Ozdobą są duże owoce (do 2 cm średnicy), dojrzewają we wrześniu i w październiku - doskonale nadają się do wyrobu soków, dżemów, konfitur i nalewek. Żurawina owocuje dosyć obficie - około 2 kg na metr kwadratowy. Najlepszym sąsiedztwem dla żurawiny w ogrodzie są: wrzosy, wrzośce, rododendrony i azalie.
Warunki uprawy
Żurawina jest rośliną światłolubną, wymagającą gleb kwaśnych i stale wilgotnych. Latem nie znosi upałów i suszy. Gleba musi być próchniczna, luźna, dostatecznie wilgotna i bardzo kwaśna (pH 3,2 - 4,5). Przygotowanie takiej gleby wymaga wymieszania w stosunku 1:1 kwaśnego torfu z trocinami z ziemią na głębokość co najmniej 20 cm. Można równocześnie dodać nawóz siarczan potasu w dawce 20 dkg na 10 m2. Najlepszym terminem przygotowania zagonu jest jesień.
Jeżeli kwasowość gleby po kilku tygodniach jest za mała, to można do gleby dodać siarkę pylistą lub granulowaną w dawce 5-10 dkg na 10 m2 (przy pH=5 wystarczy 5 dkg a przy pH=6 10 dkg siarki).
Żurawinę sadzimy wiosną, do połowy maja, w rozstawie 30 x3 0 cm. Najlepszą wodą do podlewania żurawiny jest deszczówka. Przy uprawie żurawiny najważniejszym zabiegiem jest ściółkowanie podłoża. Można użyć gruboziarnistego piasku lub trocin. Warstwa ściółki powinna być grubości 5-10 cm. Żurawinę powinno się nawozić azotem - najlepiej użyć siarczanu amonowego w dawce 1 dkg na 10 m2.
Najodpowiedniejszym terminem użycia tego nawozu jest kwiecień. Można też użyć specjalistycznego nawozu wieloskładnikowego dla borówki wysokiej.
Żurawina od niepamiętnych czasów uznawana jest za roślinę leczniczą. Badania naukowe dowodzą, że to kopalnia zdrowia. Owoce żurawiny mają cierpki smak i całe bogactwo cennych substancji, które pomagają zapobiegać różnym schorzeniom, począwszy od przeziębień, przez choroby serca, układu moczowego, wrzody. Żurawina powinna znaleźć się w naszej codziennej diecie. Bardzo smaczna jest żurawina suszona jako przekąska, ale też dodatek do mięs, ciast, płatków śniadaniowych, lodów. Regularne picie soków z żurawiny podwyższa poziom "dobrego" cholesterolu, zmniejszając ryzyko chorób serca, a zawarte w niej antyoksydanty zmniejszają ryzyko chorób nowotworowych.
· 25 listopada 2008 w Zdrowie
· 4 komentarze
· Dodaj komentarz
· Drukuj
Autor: Tamara Majer Zobacz wszystkie artykuły tego użytkownika
Warto wiedzieć jakie korzyści niesie ze sobą spożywanie żurawiny. Podpowiadamy jak możemy ją spożywać i co nam to da.
Tradycyjnym napojem podczas świąt Bożego Narodzenia jest kompot z suszu, nie jest również przypadkiem podawanie czerwonego wina do wołowiny, albo nadziewanie schabu śliwkami. Tylko pozornie te dodatki służą jako uzupełnienie potraw dla pogłębienia walorów smakowych. Przede wszystkim wspomagają trawienie, obniżają cholesterol i dostarczają mikroelementów.
Również żurawina znana wszystkim jako dodatek do pieczeni czy serów pleśniowych jest cudownym dodatkiem do naszej diety. Żurawina należy do czołówki roślin, jeżeli chodzi o właściwości prozdrowotne. Owoce żurawiny są źródłem wielu składników mineralnych. Zawierają węglowodany (glukoza, fruktoza, sacharoza), witaminy (z grupy B, wit. P, wit. C) oraz składniki mineralne (wapń, fosfor, miedź). Głównym kierunkiem działania prozdrowotnego żurawiny jest ochrona dróg moczowych. Pomaga w zapobieganiu jak i w leczeniu kamicy nerkowej, zmniejsza częstotliwość infekcji dróg moczowych. Połączenie zawartych składników w żurawinie sprawia, że bakterie nie mogą się rozwijać wewnątrz układu moczowego.
Sprawiają również, że chorobotwórcze bakterie nie osadzają się na ściankach układu moczowego, a ich wydalanie na zewnątrz jest dużo łatwiejsze.
Wiele osób cierpi z powodu dolegliwości i zaburzeń ze strony przewodu pokarmowego przez obecność Helicobakterii Pyroli i najczęściej muszą przechodzić terapię antybiotykową. A wystarczyłoby sięgać częściej po żurawinę, która wzmacnia odporność na te bakterie. Przeciwutleniacze zawarte w żurawinie chronią nas przed działaniem wolnych rodników, zapobiegając nowotworom np. płuc lub okrężnicy. Spożywanie żurawiny ma zbawienny wpływ na pracę naszego mózgu, spowalnia bowiem proces starzenia i obumierania komórek, co wpływa na obniżenie ryzyka zapadnięcia na choroby Alzheimera i Parkinsona.
Substancje zawarte w żurawinie działają na zęby i dziąsła jak teflon. Tworzą one powłokę utrudniającą przyleganie bakterii do szkliwa i dziąseł, przez co zapobiegają powstawaniu próchnicy.
Żurawina jest bardzo wskazana dla kobiet w okresie menopauzy. Zapobiega przykrym dolegliwościom uderzenia gorąca, czy zaczerwienienia skóry.
O żurawinie nie powinny zapominać osoby na diecie odchudzającej. Ma ona właściwości odtruwające, pomaga usunąć toksyny oraz reguluje przemianę materii. Zawarte w żurawinie flawonoidy (naturalne przeciwutleniacze) podobne są do tych w czerwonym winie, dlatego też spożywanie ich zapobiega chorobom serca. Związki zawarte w żurawinie powstrzymują tworzenie się zakrzepów i mają korzystny wpływ na rozszerzenie naczyń krwionośnych.
Zapobiegają utlenianiu się cholesterolu, przez co zmniejsza się ryzyko wystąpienia arteliosklerozy i zapychania sie naczyń krwionośnych. Napoje z żurawiny zalecane są przy przeziębieniu i gorączce, gaszą pragnienie i orzeźwiają.
Przetwory z żurawiny zaleca się również osobom z nadciśnieniem. W Polsce występuje żurawina błotna. Owoce są bardziej cierpkie i nadają się raczej do przetworów. Dzięki zawartości kwasu benzoesowego żurawina zachowuje zdolność dłuższego przechowywania. W lodówce owoce zachowują świeżość około miesiąca, a zamrożone wytrzymują rok.
Najcenniejszy i najzdrowszy jest sok ze świeżych owoców, ale z mrożonych również jest doskonały. W sklepach jest wiele produktów z żurawiny. Są dżemy, konfitury, herbaty, suszone owoce, soki jak również kapsułki.
ŻURAWINA I JEJ ROZMNAŻANIE
Poszukiwanie nowości i chęć zakładania plantacji z coraz to nowych gatunków powodują, że coraz więcej osób interesuje się możliwością produkcji owoców takich roślin, jak na przykład żurawina czy borówka brusznica. Po udanym starcie z borówką wysoką można sądzić, że plantacje żurawinowe mają szansę zagościć w niektórych rejonach Polski. Aby jednak tak się stało, szkółkarze będą musieli dostarczyć wystarczającej ilości materiału nasadzeniowego wartościowych odmian.
W skrócie o roślinie
Żurawina jest wieloletnią niską krzewinką. Należy do rodziny wrzosowatych (Ericaceae) i zaliczana jest do tego samego rodzaju, co borówka (Vaccinium), w którym czasem wydzielany jest podrodzaj żurawina (Oxycoccus). Mimo tak bliskiego pokrewieństwa, jest jedyną rośliną wyróżniającą się specyficznymi cechami, umożliwiającymi jej zasiedlanie bardzo dobrze nasłonecznionych terenów torfowisk wysokich, o wysokim poziomie wody zimą i latem, o umiarkowanej wilgotności górnej warstwy podłoża.
Żurawina jest rośliną uprawną o mało smacznych, kwaśnych owocach nienadających się do spożycia w stanie świeżym. Jednak są one cenione po przetworzeniu. Warte podkreślenia są ich walory dietetyczne i lecznicze (leczenie stanów zapalnych nerek i przewodu moczowego, nadciśnienia, żylaków).
Żurawina w stanie dzikim występuje na terenie Europy, Azji i Ameryki Północnej. Tylko żurawina wielkoowocowa (Vaccinium macrocarpon Ait.), występująca na terenie Ameryki Północnej znalazła zastosowanie w uprawie, a pierwsze wzmianki o jej uprawie pochodzą z 1816 roku.
Wymieniony gatunek jako jedyny wykorzystuje się w towarowej uprawie z dwóch powodów. Po pierwsze ma dużo większe owoce niż żurawina występująca na europejskim i azjatyckim kontynencie. Po drugie — tworzy długie pędy wegetatywne, na których powstają krótkie pędy owoconośne (możliwe jest zmechanizowanie zbioru owoców i przeprowadzenie go "na sucho" bez konieczności zalewania plantacji wodą). Owoce można zbierać również prostymi maszynami z plantacji zalewanych wodą.
Odmiany
Dotychczas brak jest wyników doświadczeń wskazujących, które odmiany są najcenniejsze w naszych warunkach klimatycznych. W kraju nie ma jeszcze towarowych plantacji żurawiny, a pierwsze większe nasadzenia założone pod Włocławkiem na glebie mineralnej nie pozwalają wydać takiej opinii. Jednak na podstawie własnych informacji (kolekcja ponad 30 odmian znajduje się w ISK w Skierniewicach oraz na polu doświadczalnym Katedry Sadownictwa SGGW), danych ze stanu Wisconsin w USA oraz białoruskich sądzę, że do najcenniejszych odmian należą: 'Ben Leer', 'Stevens' i 'Pilgrim'.
'Ben Leer' to odmiana wczesna, bardzo plenna, otrzymana w stanie Wisconsin. Wzrost roślin jest średnio silny, liście są średniej wielkości, ciemnozielone. Owoce są duże, lekko wydłużone o ciemnoczerwonej skórce.
'Stevens' to odmiana średnio późna, plenna, a nawet bardzo plenna. Wzrost roślin jest silny, liście duże, zielonkawe. Owoce są średniej wielkości i drobne, kulistoowalne, intensywnie czerwone, barwa skórki przechodzi w prawie czarną (fot. 1).
Fot. 1. Owoce odmiany 'Stevens'
'Pilgrim' to odmiana późna, bardzo plenna. Wzrost roślin jest silny, pędy wegetatywne są grube, niezbyt liczne, liście intensywnie zielone. Owoce (fot. 2) są bardzo duże, owalne, pokryte intensywnym nalotem woskowym, cenione w przetwórstwie.
Fot. 2. 'Pilgrim'
W USA od wielu lat uprawiana jest również odmiana 'Earli Black' o bardzo intensywnej ciemnoczerwonej, błyszczącej skórce. Ostatnio nie jest rozpowszechniana z powodu drobnych owoców (fot. 3). Na uwagę zasługuje natomiast: 'Searles' — odmiana średnio późna, plenna, o owocach najwyżej średniej wielkości; 'Howes' — odmiana późna, średnio plenna, o owocach czerwonych, średniej wielkości (fot. 4); 'McFarlin' — odmiana dość późna o dużych, czerwonych, błyszczących owocach.
Fot. 3. 'Earli Black'
Fot. 4. 'Howes'
Rozmnażanie
Cechą charakterystyczną żurawiny jest łatwość wytwarzania korzeni na każdej części pędów po zetknięciu się ich z wilgotnym i kwaśnym podłożem (fot. 5). Wiąże się to ze środowiskiem w rejonach jej naturalnego występowania, gdzie zasiedla wysokie torfowiska powstające z mchu (aby żurawiny utrzymały się na powierzchni rosnącego mchu, wyrastają ich nowe pędy, które w górnej warstwie mchu mają bardzo dobre warunki wilgotnościowe i powietrzne, a to sprzyja powstawaniu nowych korzeni).
Fot. 5. Pęd ukorzeniający się po zetknięciu się z podłożem
Szkółkarzy może interesować metoda rozmnażania polegająca na produkcji dużej liczby pędów wegetatywnych, wycinaniu ich i sporządzaniu sadzonek. Żurawina nie zrzuca liści na zimę i najlepszym okresem do jej rozmnażania jest późna jesień, zima lub przedwiośnie, gdyż w tym czasie pędy nie rosną (fot. 6). Najpierw jednak należy założyć matecznik (fot. 7).
Fot. 6. Długi pęd z krótkimi pędami owoconośnymi
Fot. 7. Matecznik do pozyskiwania pędów żurawiny
...
bomaszko